گلستان
نفس به شماره افتاده رود‌های گلستان
شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان با توجه به کاهش رواناب‌ها از خطر فصلی شدن رودخانه‌ها خبر می‌دهد
زهرا خورشیدکلایی-گرگان - خبرنگار |
مدت‌هاست عبارت «بحران آب» را می‌شنویم؛ از کاهش بارندگی‌ها و تغییر اقلیم گرفته تا کاهش آب سفره‌های زیرزمینی. تقریبا روزی نیست که خبری از چالش آب یا چالش‌های ناشی از کمبود آب در رسانه‌ها منتشر نشود. این بار اما آب، مسیر تازه‌ای برای به چالش کشیدن انسان باز کرده است؛ مرگ رودخانه‌ها.
شاید شما هم جزو گروهی باشید که فکر می‌کردید رودخانه‌ها تنها یکی از جاذبه‌ها و زیبایی‌های طبیعتند، اما اهمیت این رواناب‌ها که روزگاری خروشان بودند، برای طبیعت بیش از این‌هاست. خلاصه شدن مفهوم توسعه در ساخت و سازهای عمرانی بیش از هر عامل دیگری جان رودخانه‌ها را در دهه های اخیر با تهدید مواجه کرده است. تخلیه فاضلاب، تصرف حریم رودخانه‌ها، برداشت بی‌اندازه شن و ماسه از حریم و بستر رودخانه‌ها و تامین نشدن حقابه، برخی از عوامل تهدید این رگ‌های زمین است که نفس آن‌ها را به شماره انداخته. علاوه بر این، در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های پیاپی، کاهش بارش‌ها و تغییر سیستم بارش، رودخانه‌های گلستان با کاهش شدید رواناب‌ها روبه‌رو شده‌اند. اما نبود رودخانه‌ها چه بر سر ما می‌آورد؟
تصویر گلستان بی‌رودخانه
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان معتقد است، بر اساس آخرین پایش‌ها، رواناب‌ها در حوزه‌های مختلف رودخانه‌های استان با کاهش چشمگیری بین 44 تا 84 درصد روبه‌رو بوده‌اند.
سید محسن حسینی با بیان این‌که افزایش نسبی بارندگی‌ها نتواسته است بر وضع رودخانه‌های استان اثرگذار باشد، به همشهری می‌گوید: میزان بارندگی بهمن سال 96 در مقایسه با سال گذشته 8 درصد کاهش و نسبت به بلندمدت 33 درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین در مدت اول مهر تا پایان بهمن 96 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته میزان بارش‌ها، 19 درصد افزایش و نسبت به دوره بلندمدت 11 درصد افزایش نشان می‌دهد. با وجود این، افزایش نسبی بارندگی‌ها منجر به جاری شدن قابل ملاحظه رواناب در رودخانه‌ها نشده است، بلکه به دلیل برداشت‌های زیاد از آب زیرزمینی، اغلب بارش‌ها تبدیل به آب زیرزمینی شده‌اند و آبی در رودخانه‌ها باقی نمانده است. ضمن این‌که مدل‌های بارش و افزایش یک درجه‌ای دما در این مدت موجب شده است بارش در افزایش رواناب تاثیر قابل ملاحظه‌ای نگذارد.
کاهش 20 درصدی ذخیره آبخوان‌ها
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان در ادامه صحبت‌هایش به ذخیره آبخوان‌ها اشاره کرد و گفت: ذخیره آبخوان کم‌عمق استان، بهمن امسال در مقایسه با متوسط 25 سال گذشته، 214 میلیون متر مکعب کاهش نشان می‌دهد.
ذخیره آبخوان عمیق استان هم در بهمن گذشته در مقایسه با متوسط 15 سال گذشته، 30 میلیون متر مکعب کاهش یافته است. همچنین حجم آب موجود در سدهای استان ابتدای اسفند 96 حدود 60 میلیون متر مکعب بود. یعنی فقط 22 درصد حجم این مخازن پر شده است. این عدد هم کاهش 46 درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. در مجموع ذخیره آبخوان‌ها در سال 96 نسبت به متوسط بلندمدت 20 درصد کاهش نشان می‌دهد. حسینی با بیان این‌که بارندگی، دما و تبخیر از عوامل مهم آب و هوایی هستند که روی دبی خروجی رودخانه‌ها موثرند، افزود: بارنـدگی از مهم‌ترین این عوامل است. هـر بارندگی با 3 ویژگی شدت، تداوم و فراوانی وقوع مشخص می‌شود. شدت بارندگی از حیث نفوذپذیری خاک دارای اهمیت است. مدل بارش‌ها، افزایش درجه حرارت که منجر به افزایش تبخیر آنی می‌شود، شدت و جهت باد و بارش در شیب از دیگر عواملی است که تاثیر بسیاری در تشکیل رواناب‌ها دارد. یکی دیگر از مسائل مهم، برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی است، زیرا اشباع نبودن سفره‌های زیرزمینی، امکان ایجاد رواناب‌ها را پایین می‌آورد.
تغییر اقلیم و دخالت انسانی
اما بسیاری از کارشناسان برای عوامل انسانی مانند تخریب جنگل‌ها سهم بیشتری از عوامل طبیعی قائل هستند. صابر معصومی، کارشناس ارشد امنیت آبی در این باره به همشهری می‌گوید: در زمینه کاهش رواناب‌ها موضوع اساسی، تغییر اقلیم جهانی است که در کشور ما هم مشاهده می‌شود. تغییر اقلیم موجب خشکسالی و از دست دادن منابع کشور شده است، اما تخریب جنگل‌ها و حوزه‌های آبخیز منابع آب این موضوع را تشدید کرده است. در حقیقت حافظ طبیعی منابع آب ما از بین رفته است و ما همچنان با سوءمدیریت از این منابع برداشت کرده‌ایم و آنچه باقی مانده، نمی‌تواند پاسخگوی نیاز فعلی 80 میلیون جمعیت کشور باشد.
راهی هست؟
صابر معصومی، کارشناس ارشد امنیت آبی، معتقد است با وجود شمایل تعریف شده از رودخانه‌های گلستان هنوز هم می‌توان برای حل آن راهکاری تدارک دید؛ راهکاری که البته پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. او می‌گوید: باید در مبانی اقتصادی کشور بازنگری و بر اساس ظرفیت منابع زیستی و آمایش سرزمینی دیده شود.
متاسفانه در حال حاضر پراکندگی برنامه ها و پراکندگی دیدگاه ها و نظرات موجب شده است ما در تخصیص منابع، نیروی انسانی و نوع تفکر حفاظت از منابع طبیعی یک پارچه و بر محور واحدی حرکت نکنیم.
