اقدام حقوقی برای انتقام

 روانچی در نامه به دبیرکل سازمان ملل: ایران تمام حقوق خود تحت حقوق بین‌الملل را برای اتخاذ اقدامات لازم در استیفای حق ذاتی دفاع مشروع، محفوظ می‌دارد

اصغر صوفی ـ خبر‌نگار

در واکنش به ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، صرف‌نظر از پاسخ «سختی» که جمهوری اسلامی ایران وعده آن را داده است، پیگیری ابعاد حقوقی این جنایت آمریکا و اعلام دعوی حقوقی علیه این کشور یکی از موضوعات مورد بحث برخی از کارشناسان، مسئولان و مقامات کشور بوده است. مسئله این است که پیگیری حقوقی جنایت آمریکا، نافی پاسخ نظامی سخت ایران علیه آمریکا نیست. اما اقدامات حقوقی ایران در سطح بین‌المللی می‌تواند به موازات سایر اقدامات ایران مورد توجه قرار گرفته و در تثبیت مواضع ایران مؤثر واقع شود. یعنی حتی پاسخ نظامی ایران به آمریکا هم می‌تواند در چارچوب‌های حقوقی قابل تبیین باشد. آنچه در حوزه حقوقی مورد توجه است، ترور فرمانده نظامی یک کشور مستقل عضو سازمان ملل متحد و نقض حاکمیت عراق از سوی آمریکاست که نقض آشکار قوانین و قواعد بین‌المللی و مغایر با منشور سازمان ملل است. محمدجواد ظریف وزیرخارجه کشورمان شب جمعه گذشته در برنامه تلویزیونی، نقض حاکمیت عراق را «نقض قوانین بین‌المللی» دانست و گفت: «آمریکایی‌ها یکی از بالاترین مقامات نظامی ایران را با وقاحت به شهادت رساندند و ایران این حق قانونی را دارد هر زمان و به هر شکلی که خودش صلاح بداند، پاسخ دهد.» ظریف به تماس تلفنی خود با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و اینکه نامه‌ای در این خصوص تنظیم شده است اشاره کرد و گفت: «همه نمایندگی‌های ما بسیج شده‌اند تا مشورت‌های سیاسی و اقدامات حقوقی لازم را صورت دهند.»  اشاره ظریف به نامه‌ای بود که مجید تخت‌روانچی، سفیر و‌ نماینده دائم ایران در سازمان ملل به رئیس شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل فرستاد و به شهادت رساندن سردار سلیمانی را اقدامی تروریستی و جنایتکارانه خواند. در این نامه با اشاره به نقش سردار سلیمانی در مبارزه با تروریسم و داعش که براساس تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران و قطعنامه‌های شورای امنیت در زمینه مبارزه با تروریسم صورت گرفته و نیز دستور مستقیم رئیس‌جمهور آمریکا برای ترور سردار سلیمانی اشاره شده و آمده است «این عمل یک اقدام جنایتکارانه و مصداق بارز تروریسم دولتی بوده و نقض فاحش اصول اساسی حقوق بین‌الملل، به‌ویژه اصول مصرح در منشور سازمان ملل متحد محسوب می‌شود و موجب مسئولیت بین‌المللی آمریکاست... در واقع، آمریکا در حال جنگ با کسانی است که با تروریست‌ها مبارزه می‌کنند.» در بخشی از نامه نماینده ایران در سازمان ملل تأکید شده است که «این سیاست ریاکارانه که مغایر با تعهدات بین‌المللی آمریکا در مبارزه با تروریسم، ازجمله قطعنامه‌های شورای امنیت است، به‌طور جدی تلاش‌های منطقه‌ای و جهانی در مبارزه با تروریسم بین‌المللی را تضعیف می‌کند.» روانچی در این نامه تأکید کرده است: «تعیین بخشی از نیروهای مسلح یک دولت به‌عنوان به‌اصطلاح «سازمان تروریستی خارجی» نقض اصول شناخته شده حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل، ازجمله اصل برابری حاکمیت دولت‌ها بوده و به هیچ وجه نمی‌تواند مستمسکی برای تهدید و یا استفاده از زور علیه آنها، ازجمله در قلمرو کشورهای دیگر باشد.» وی ضمن رد قاطعانه تمام استدلال‌های بی‌پایه مقامات آمریکایی برای توجیه ترور جنایتکارانه شهید سردار قاسم سلیمانی، اعلام کرده است: « ایران تمام حقوق خود تحت حقوق بین‌الملل را برای اتخاذ اقدامات لازم در استیفای حق ذاتی دفاع مشروع، محفوظ می‌دارد.» در پایان این نامه تصریح شده است: «در عین حال، شورای امنیت باید به مسئولیت خود عمل کرده و با توجه به پیامدهای وخیم این ماجراجویی نظامی و خطرناک آمریکا بر صلح و امنیت بین‌المللی، این اقدام جنایتکارانه غیرقانونی را محکوم کند.» مقامات مسئول در دولت و قوه قضاییه نیز بر پیگیری اقدامات حقوقی ترور شهید سردار سلیمانی تأکید کرده‌اند؛ روز گذشته، لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری، ترور فرماندهان نظامی و مقامات رسمی یک کشور را نقض آشکار موازین حقوق بین‌الملل دانست و افزود: «با توجه به انجام عملیات اجرایی ترور در خاک عراق، این اقدام نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی عراق قلمداد می‌شود و سازمان حقوقی دولت با همکاری دستگاه‌های ذیربط ابعاد حقوقی این ضایعه بزرگ را پیگیری می‌کند.»
پیش از این، سخنگوی قوه قضاییه نیز اقدام وحشیانه آمریکا در ترور سردار سلیمانی را «ضد‌حقوق بشرو مغایر تمامی موازین بین‌المللی» دانسته و گفته بود «شهید سلیمانی به‌عنوان یک مقام عالی‌رتبه مهمان رسمی مقامات دولت عراق بود که یک دولت بیگانه که در این کشور حضوری غیرقانونی دارد این جنایت را مرتکب شد.» غلامحسین اسماعیلی با بیان اینکه آمریکایی‌ها نباید به سکوت مجامع حقوق بشری و مدعیان دروغین حقوق بشر و حقوق بین‌الملل دل‌خوش کنند، گفت: «به‌عنوان دستگاه قضایی، هم در کنار وزارت امور خارجه و هم ستاد حقوق بشر، این جنایت را در مجامع بین‌المللی تعقیب خواهیم کرد.»

توجیهات آمریکا، ارزش حقوقی ندارد
تحلیل‌های حقوقی اقدام آمریکا در ترور شهید سلیمانی از سوی حقوقدانان هم نشان می‌دهد که تلاش‌های آمریکا برای توجیه اقدام خود فاقد ارزش حقوقی است؛ رضا نصری، حقوقدان بین‌المللی در این‌باره به تابناک گفت: «آمریکا یک مقام عالی‌رتبه نظامی ایران را - در یک عملیات نظامی - در یک کشور ثالث، بدون اجازه آن دولت، به قتل رسانده است. در توجیه این جنایت، وزارت دفاع آمریکا بیانیه ضعیفی - با استدلال‌های بی‌اساس و آشفته‌ای - منتشر کرده که در آن تلاش شده با خلط چند مقوله حقوقی و توسل به «مبهم‌نویسی» به اقدام غیرقانونی خود جلوه قانونی ببخشد.»
نصری درباره دلایل خود در رد  ادعاهای حقوقی مقامات آمریکایی گفت: «اولاً ایران و آمریکا در حالت جنگ (نزاع مسلحانه) با یکدیگر قرار ندارند تا میان آنها قوانین جنگی - که در برخی شرایط هدف‌گیری نظامیان طرف مقابل را موجه می‌داند - حاکم باشد. از جانب ایران نیز حمله مسلحانه‌ای که توجیه‌گر توسل به اصل ۵۱ منشور سازمان ملل بوده باشد، صورت نگرفته است.» این حقوقدان ادامه داد: «ثانیاً حمله «قریب الوقوع» و در «حین انجامی» از جانب سردار سلیمانی صورت نمی‌گرفت تا ادعا کنند «ضرورت» ایجاب می‌کرد برای حفظ جان خود به سرعت برای «دفع خطر» وارد عمل شوند ثالثاً، اتهامات وارده به سردار سلیمانی و ذکر «سوابق» او نیز نمی‌تواند توجیه قتل ایشان باشد، چرا که حقوق بین‌الملل، به‌ویژه حقوق بشر بین‌الملل اقدامات «انتقام‌جویانه» اینچنینی را مجاز نمی‌داند.» نصری درباره دلیل چهارم خود در رد  ادعاهای حقوقی آمریکا می‌افزاید: «در چارچوب حقوق بین‌الملل «فهرست‌سازی»‌های آمریکا نیز ارزشی ندارد تا بتوانند با استناد به آن نیروی مسلح رسمی یک کشور را «سازمان تروریستی» و به تبع آن اعضای آن را «هدف مشروع» بخوانند. در ضمن، اگر این اقدام را حتی خارج از چارچوب «حقوق بین‌الملل» بررسی کنیم، اقدامی است که هم توافق دولت عراق با دولت آمریکا بر سر استقرار نیرو‌های آمریکایی در این کشور را نقض می‌کند و هم طبق قوانین داخلی خود آمریکا نیز اقدامی غیرقانونی است که بدون مجوز کنگره صورت گرفته است.»


حقوق بین‌الملل پاسخگو نیست

یک کارشناس حقوق بین‌الملل در گفت‌وگویی با ایرنا، با اشاره به ابعاد حقوقی ترور شهید سردار قاسم سلیمانی توسط ارتش آمریکا در بغداد گفت: در عرصه حقوقی عملا نمی‌توان به اقدام آمریکا پاسخ قابل توجهی داد. نمی‌توان حمله نیروهای آمریکایی به نیروهای حشد الشعبی و سردار سلیمانی را در بستر حقوق بین‌الملل تحلیل کرد و جنبه‌های حقوقی آن را مدنظر قرار داد. به‌عبارت دیگر، حداکثر کاری که می‌توان انجام داد از سوی وزارت امور خارجه انجام شده است. یوسف مولایی با بیان اینکه اقدام آمریکا از منظر تفسیر عام از حقوق بین‌الملل را می‌توان تروریستی دانست، تصریح کرد: در کنوانسیون منع تامین مالی گروه‌های تروریستی یا همان CFT تعاریفی وجود دارد که اقدام روز جمعه آمریکا دقیقا منطبق با آن تعاریف است بنابراین می‌توان اقدام آمریکا را تروریستی دانست. چرا که آمریکا حق توسل به زور علیه کشوری مانند ایران را آن هم در یک کشور ثالث ندارد. این استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران درباره امکان طرح شکایت ایران در نهادها و مجامع حقوق بین‌المللی گفت: در عرصه حقوق بین‌الملل، مجموعه قواعدی که در هر شرایطی بتواند میان کشورها داوری کند، وجود ندارد و این یک نقطه ضعف اساسی است. وی گفت: ایران می‌تواند به شورای امنیت شکایت کند ولی به‌دلیل عضویت دائم آمریکا در شورای امنیت و حق وتوی این کشور، عملا این شکایت راه به جایی نخواهد برد. مولایی افزود: دیوان بین‌المللی دادگستری صلاحیت اجباری ندارد و هنگامی که به این نهاد مراجعه می‌کنیم، روندی طولانی دارد که عملا این نهاد را از تأثیر ساقط می‌کند. بنابراین حقوق بین‌الملل نمی‌تواند پاسخگوی چنین تقابل و حمله‌ای باشد.وی درباره حق اقدام متقابل ایران هم افزود: با توجه به تفاسیر عامی که در حقوق بین‌الملل وجود دارد، قطعا این حمله آمریکا یک اقدام تروریستی است، زیرا جان یک شخصیت نظامی- سیاسی در یک عرصه مجاز سیاسی گرفته شده است اما انجام این اقدام (حق متقابل)، بیش از هر چیز به قدرت سیاسی و نظامی ما بستگی دارد.