بازی اروپا با برجام

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

از فرصت 60‌روزه ایران به کشورهای حاضر در برجام برای اجرای تعهدات‌شان تنها 2هفته باقی است و اروپایی‌ها همچنان براساس الگوی رفتاری خود طی سال‌های گذشته عمل می‌‌کنند؛ ارائه مشوق به ایران و اعمال فشار.
یک سال از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران می‌‌گذرد و طی این مدت کشورهای اروپایی بارها وعده داده‌اند که برای بی‌اثر‌کردن تحریم‌های آمریکا و منتفع‌شدن ایران از مزایای حضور در توافق هسته‌ای اقدام خواهند کرد. مهم‌ترین اقدام آنها راه‌اندازی یک سازوکار ویژه مالی برای تجارت با ایران بوده که به «اینستکس» شناخته می‌شود؛ سازوکاری که تنها روی کاغذ مانده و اعضایش یعنی 3 کشور انگلیس، فرانسه و آلمان همچنان از عملیاتی‌کردن آن ناتوان بوده‌اند.
«اینستکس طی چند هفته آینده راه‌اندازی می‌شود.» این جمله‌ای است که در ماه‌های گذشته بارها از زبان مقام‌های اروپایی به‌خصوص فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دیگر مقام‌های سیاسی این 3 کشور شنیده شده ‌اما در عمل ایران شاهد اتفاق تازه‌‌ای در زمینه مبادلات مالی نیست. عدم‌اجرای تعهدات کشورهای اروپایی باعث شد تا ایران نیز تغییر رویه دهد و برای اجرایی‌شدن تعهدات طرف‌های حاضر در برجام، ضرب‌الاجل تعیین کند. 18اردیبهشت‌ماه، حسن روحانی ضمن اعلام توقف فروش اورانیوم غنی‌شده مازاد بر سقف 300کیلو و آب‌‌سنگین مازاد بر سقف 130تن توافق‌شده در برجام، به کشورهای باقی‌مانده در توافق هسته‌ای 60روز فرصت داد تا زمینه را برای انتفاع اقتصادی ایران از برجام فراهم کنند.
اروپایی‌‌ها طی 16سالی که از ماجرای گشوده‌شدن پرونده هسته‌ای ایران می‌گذرد، همیشه در کنار اعمال فشار به ایران مشوق‌هایی نیز ارائه کرده‌اند. اینستکس، آخرین مشوقی است که از سوی اروپا ارائه‌شده و همچنان همه طرف‌ها منتظر اجرایی‌شدن آن هستند.
اروپایی‌ها اما اکنون که حسن‌نیت ایران با ادامه حضور در برجام بدون حصول عواید اقتصادی آن، اثبات شده نیز تغییری در سیاست دیرینه خود یعنی اعمال فشار در کنار ارائه مشوق نداشته‌اند. روزنامه گاردین روز جمعه در گزارشی ضمن اشاره به تنش بی‌سابقه میان ایران و آمریکا، خبر داد که 3کشور انگلیس، فرانسه و آلمان قصد دارند طی روزهای آینده با صدور یک هشدار دیپلماتیک که در ادبیات سیاسی به آن «دماقش» (demarche)‌ گفته می‌شود، تبعات سیاسی توقف تعهدات ایران و خروج از برجام را به تهران گوشزد کنند. این نوع پیام حاوی اعلام تغییر موضع یا تغییر رفتار یک کشور در قبال کشور دیگر است. گاردین در گزارش خود آورده که این 3کشور قصد دارند ایران را برای ادامه حضورش در توافق هسته‌ای تحت فشار قرار دهند. براساس این گزارش، اروپایی‌ها در پیام هشدار خود به ایران خواهند گفت که اگر در گزارش بعدی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عدم‌پایبندی ایران به برجام اثبات شود، اروپا در اعمال تحریم‌های تازه در کنار آمریکا قرار خواهد گرفت.
مقام‌های سیاسی کشورهای اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طی روزهای اخیر موضع‌گیری در قبال این گزارش نداشته‌اند. ابتدا تصور می‌شد که هشدار دیپلماتیک 3کشور اروپایی قرار است در چارچوب بیانیه منتشر شود اما گویا آنها ترجیح داده‌اند از روش کلاسیک اعزام یک نماینده سیاسی برای انتقال پیام خود استفاده کنند؛ موضوعی که اکنون با سفر ناگهانی «اندرو موریسون» معاون وزیر خارجه انگلیس به تهران و دیدار با مقام‌های سیاسی ایران معنی‌ پیدا می‌کند.
موریسون در بدو ورود به تهران با سیدکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی دیدار و گفت‌وگو کرد. جزئیات زیادی از این دیدار منتشر نشده اما سخنان خرازی پس از دیدارش با موریسون در جمع خبرنگاران نشان می‌دهد او آنقدرها از مسائل رد و بدل شده در این نشست رضایت نداشته است. خرازی به پیشینه سیاسی منفی انگلیس در ارتباط با ایران اشاره کرده و بر ضرورت برداشتن گام‌ جدی از سوی انگلیس برای رفع این سابقه در ذهن مردم ایران تأکید می‌کند. خرازی همچنین تأکید می‌کند که فرصت 60روزه ایران به اروپایی‌ها و دیگر طرف‌های حاضر در برجام قابل تمدید نیست و مقام‌های ایران در تصمیم خود جدی هستند. موضع خرازی پس از دیدار، احتمال صحت گزارش منتشر‌شده از سوی گاردین را تقویت می‌کند.
ماجرای اعمال فشار اروپایی‌ها به هشدار دیپلماتیک ختم نشده و سفر موریسون به تهران با انتشار خبر اعزام نیروهای ویژه انگلیس به خلیج‌فارس همزمان شده است. روزنامه «دیلی‌ میرر» چاپ لندن دیروز در گزارشی اعلام کرد که انگلیس قصد دارد نیروهای ویژه دریایی خود را با هدف حفاظت از کشتی‌های تجاری و تانکرهای نفت به خلیج‌فارس و دریای عمان اعزام کند. دیلی‌ میرر در گزارش خود نوشته که این تصمیم به‌خاطر نگرانی‌ها از برنامه احتمالی ایران برای هدف قرار‌دادن تانکرهای بیشتر، از سوی دولت انگلیس اتخاذ شده است. این روزنامه همچنین نوشته که نیروهای ویژه انگلیسی، موسوم به نیروهای SBS برای خنثی‌‌کردن مین‌های دریایی و درگیری با نیروها و زیردریایی‌هایی که قصد مین‌گذاری در دریا را دارند، آموزش دیده‌اند. بررسی وظایف نیروهای SBS نشان می‌دهد این نیروها در دسته نیروهای تهاجمی قرار می‌گیرند.
برای کشورهای اروپایی و به‌طور مشخص مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ابتدا ایفای نقش در مذاکرات هسته‌ای با ایران و سپس توافق هسته‌ای فرصتی برای عرض‌اندام در عرصه سیاست بین‌الملل بوده است؛ فرصتی تا اروپا را از زیر سایه آمریکا خارج کند. اروپایی‌ها اما نشان داده‌اند همچنان تا زمانی که بتوانند سیاست مستقل خود را در سیاست بین‌المللی پیش ببرند، فاصله بسیار دارند.