گرهی که بدون برجام باز شد

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

20مردادماه گذشته بود که مقام‌های ایرانی و آمریکایی دستیابی به توافق دوجانبه به‌منظور تبادل‌ زندانیان دوطرف و همچنین آزادسازی منابع‌ مسدودشده ایران در برخی کشورها را تأیید کردند؛ توافقی که دیروز (دوشنبه) گام‌های نهایی آن برداشته شد تا تهران بدون برجام و پذیرش اف‌ای‌تی‌اف به دارایی‌های خود دسترسی پیدا کند.دیروز (دوشنبه)
 ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امورخارجه درحالی دسترسی کامل جمهوری‌اسلامی به دارایی‌های مسدود‌شده‌اش در کره‌جنوبی را تأیید کرد که خبرگزاری آمریکایی رویترز هم خبرداد که قطر به واشنگتن و تهران اطلاع داده پول‌های ایران به ارزش 6میلیارد دلار به بانک‌هایی در دوحه منتقل شده‌ است.

فراز‌و‌نشیب‌های مسیر 2ساله
دسترسی کامل ایران به بخش قابل‌توجهی از دارایی‌های مسدود‌شده‌اش در شرایطی است که مذاکرات  مربوط به پرونده تبادل زندانیان ایران و آمریکا طی 2سال گذشته با فراز‌و‌نشیب‌های فراوانی همراه بود و با وجود اینکه در مقاطعی گفت‌وگوها با نقش‌آفرینی واسطه‌های منطقه‌ای، ازجمله قطر و عمان، آماده ورود به فاز اجرایی هم بود، اما با انفعال واشنگتن به نتیجه نرسید تا اینکه در آخرین روزهای مردادماه دوطرف از دستیابی به توافق نهایی به‌منظور حل‌وفصل نهایی این پرونده خبردادند.

 توافقی بدون برجام  و اف‌ای‌تی‌اف
در شرایطی که مقام‌های دولت ‌دوازدهم همواره آزادسازی دارایی‌های مسدود‌شده ایران در برخی کشورها را به دستیابی به توافقی در مذاکرات برجامی و همچنین پذیرش اف‌ای‌تی‌اف منوط می‌کردند، اما دولت‌ سیزدهم با اولویت‌بخشی به راهبرد بی‌اثرسازی تحریم‌ها، فشارهای دوسویه طرف مقابل را خنثی کرد تا دستیابی به توافق در این پرونده تسهیل شود. واشنگتن در سال‌های اخیر همواره می‌کوشید با گروکشی‌های برجامی از یک‌سو و افزایش فشارهای تحریمی از سوی دیگر، تهران را وادار به کوتاه‌آمدن از مطالبات بحق خود کند؛ راهبردی که اکنون شکست آن نمایان شده‌ است.

شکست تلاش‌های 2ساله  واشنگتن
دیروز منابع رسانه‌ای منطقه درحالی خروج 5زندانی آمریکایی از تهران به مقصد دوحه را تأیید کردند که کارشناسان معتقدند اجرایی‌شدن این توافق را یک پیروزی دیپلماتیک برای جمهوری‌اسلامی به‌حساب می‌آورند؛ چراکه واشنگتن در 2سال گذشته همه تلاش خود را به‌کار گرفت تا با مرتبط‌کردن پرونده تبادل زندانیان با مذاکرات برجامی، تهران را وادار کند از بخش مهمی از مطالبات بحق خود در این زمینه چشم بپوشد.

وقتی «بازی آمریکایی»  معکوس شد
در اواخر دولت ‌دوازدهم، طرحی روی‌ میز دولت بایدن قرار داشت که محور اصلی آن، انعقاد قرارداد موقتی بود که براساس آن، ایران می‌بایست در ازای آزادسازی بخش محدودی از دارایی‌هایش در کشورهایی مانند کره‌جنوبی، غنی‌سازی ۲۰درصدی برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد و نظارت‌های گسترده‌تری را ازسوی آژانس بپذیرد و درمجموع به شرایط برجامی بازگردد. با وجود این اما با آغاز به ‌کار دولت ‌سیزدهم، روند مذاکرات معکوس شد و ایران بدون تن‌دادن به خواسته‌های طرف مقابل، موفق شد منابع مسدود‌شده خود را آزاد کند.

چرا طرف آمریکایی تعلل می‌کرد؟
یکی از نقاط قوت توافق اخیر ایران و آمریکا که آن را به‌عنوان دستاوردی مهم در کارنامه سیاست‌خارجی دولت‌ سیزدهم ثبت خواهد کرد، آزادسازی دارایی‌های مسدود‌شده ایران، آن‌هم بدون پیوند‌زدن این موضوع به مذاکرات هسته‌ای بود. طرف آمریکایی در 2سال‌گذشته تلاش پیگیرانه‌ای را صرف کرد تا ضمن مرتبط‌کردن پرونده تبادل زندانیان با گفت‌وگوهای هسته‌ای، از تهران در این زمینه امتیاز بگیرد، اما اکنون شاهدیم آزادسازی دارایی‌های ایران بدون هرگونه توافقی در فعالیت‌های هسته‌ای محقق شده‌است.

بازندگان یک توافق
به نتیجه رسیدن پرونده تبادل ‌زندانیان و آزادسازی منابع مسدودشده جمهوری‌اسلامی بازندگانی هم داشت. زمانی که در آخرین روزهای مردادماه1402 مقام‌های ایرانی و آمریکایی دستیابی به توافقی در این زمینه را تأیید کردند، این خبر به مذاق جریان‌های معاند، تندروهای آمریکایی و لابی‌های صهیونیستی خوش نیامد و تعبیر «باج‌دهی به تهران» را برای توافق به‌دست آمده به‌کار بردند. در روزهای اخیر نیز شاهد موضع‌گیری‌های خشمگینانه و انتقادی چهره‌های ضدانقلاب و برخی مقام‌های آمریکایی و صهیونیست علیه دولت بایدن در این زمینه بوده‌ایم.

راهبردی که جواب داد
دیپلماسی فعال منطقه‌ای و بین‌المللی دولت ‌سیزدهم ‌با موفقیت‌هایی در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها همراه بود. بازگشت سرمایه‌های بلوکه‌شده ایران در انگلیس به‌صورت کامل بخشی از دستاوردهای این حوزه بوده‌است. آزادسازی دارایی‌های مالی ایران در کره‌جنوبی هم نمود دیگری از دستاوردهای این عرصه به‌حساب می‌آید. دسترسی جمهوری‌اسلامی به بخش قابل‌توجهی از منابع مالی‌اش در عراق و ژاپن نیز از دیگر دستاوردهای ماه‌های اخیر در این عرصه بوده‌است. اینها درحالی است که مقام‌های مسئول پیش‌بینی می‌کنند دارایی‌های باقیمانده ایران در برخی کشورها نیز در آینده نزدیک آزاد شود.