نقش توریسم ورزشی در توسعه شهری

حسین وزیری/دکترای برنامه‌ریزی

ورزش در عصر حاضر از یک نوع فعالیت تفریحی و سرگرمی فراتر رفته و مفهوم و حوزه وسیعی به‌خود گرفته است. ورزش به یکی از اثرگذارترین پدیده‌ها در اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع تبدیل شده است. امروزه دولت‌ها ورزش را بُعدی از توسعه یک جامعه به شمار می‌آورند و در این راستا سرمایه‌گذاری کلانی در جهت بهره‌برداری اقتصادی و اجتماعی انجام می‌دهند. همگام‌شدن ورزش با فرایندی به نام «جهانی‌شدن»، ورزش را از حد محلی خارج ساخته و به یک «پدیده جهانی» بدل کرده است.
ورزش، امروزه یک واقعه نیست؛ مینیاتوری کوچک از مدیریت، درایت، اقتصاد، فرهنگ و سیاست است. ورزش فقط تعدادی ورزشکار و ورزشگاه نیست، بلکه ورزش در دنیای کنونی با مقولات و مفاهیمی چون توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، صلح، مشارکت، محیط‌زیست و توسعه شهرها گره خورده است، به‌طوری‌که رویدادهای ورزشی در سطوح مختلف به‌عنوان مولفه نیرومند به توسعه شهرهای بنام دنیا منجر شده است؛ به‌عنوان مثال بازی‌های المپیک زمستانی در ژاپن 1972، ژاپنی‌ها را با تفریحات زمستانی اسکی آشنا کرد، به‌طوری‌که طبق آمار یکباره 14میلیون علاقه‌مند به اسکی پدیدآورد و به‌واسطه این اقبال عمومی، صنعت لوازم اسکی ژاپن پاگرفت و به یکی از وجوه صادرات ژاپن به کشورها تبدیل شد.
برگزاری رویدادهای ورزشی در هر نقطه‌ای از دنیا معمولا به توسعه شهرها کمک کرده است. به‌علت ایجاد فضاهای شهری موردنیاز توریست‌های ورزشی مانند ورزشگاه‌ها، هتل‌ها، مراکز تفریحی و شبکه‌های دسترسی(مترو-اتوبان)، چهره شهرها دگرگون می‌شود؛ به‌عنوان مثال برگزاری المپیک بارسلون در اسپانیا باعث شد نه فقط کلیه تاسیسات ورزشی شهر نوسازی شود بلکه فضاهای شهری و شبکه‌های دسترسی جدید نیز ساخته شد ازجمله اتوبان‌های شهری، مسیرهای دوچرخه‌سواری، اتومبیلرانی احداث شد، به‌طوری‌که امروزه بارسلون به یک کانون قدرتمند برای جلب توریست و خلق ثروت تبدیل شده است  یا المپیک سیدنی 2000 نیز اثرات ویژه‌ای بر توسعه شهر سیدنی برجای گذاشت. تحقیقات دیگر نشان داده که میزبانی برزیل برای جام جهانی 2014 و بازی‌های المپیک 2016 باعث می‌شود که اقتصاد این کشور 5پله صعود کند.
برگزاری مسابقات ورزشی بزرگ که جلوه‌ای از «توریسم ورزشی» است نقش مؤثری در توسعه شهری را نشان می‌دهد. گردشگری ورزشی به‌دلیل اثرگذاری عمیق در ابعاد مختلف اجتماعی و زیست‌محیطی، به موضوع بسیار راهبردی مبدل شده است. گردشگری ورزشی، صنعتی است که از ترکیب 2 صنعت «گردشگری» و «ورزش» پدید می‌آید. گردشگری ورزشی یعنی مسافرت به دلایل غیرتجاری برای مشاهده یا مشارکت در فعالیت‌های ورزشی یا به‌عبارت دیگر سفری بر پایه تفریح یا تماشای ورزش.

 ورزش انگیزه‌ای برای سفر
 امروزه ورزش ابزاری مهم در ایجاد انگیزه برای مسافرت و سیاحت شده است؛ در واقع ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی، به‌جای اینکه فقط مکانی برای فعالیت‌های حرکتی باشند، در حال تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری هستند. برگزاری مسابقات ورزشی رقابتی و غیررقابتی بر جذابیت شهرها می‌افزاید و انگیزه‌ای برای سفر گردشگران می‌شود. این مولفه می‌تواند باعث رونق و توسعه شهرها، سبب درآمدزایی پایدار برای شهرها و در نتیجه رشد اقتصادی کشور ‌شود. فعالیت‌های تجاری، کسب درآمد و اشتغال‌زایی یکی از ثمرات اقتصادی صنعت گردشگری است. توسعه این صنعت موجب ایجاد اشتغال مستقیم مانند مشاغل هتلداری، رستوران‌داری و اشتغال غیرمستقیم در صنایع غذایی، بهداشت و درمان در جامعه مقصد است.
امروزه شهرها برای کسب امتیازهای اقتصادی و اجتماعی در رقابت هستند. شهرهای بزرگ با تفکر مدیریت جهانی سعی دارند تسلط خود را علاوه بر سطح محلی و منطقه‌ای از مرزهای ملی گذرانده و در مناسبات و ارتباطات جهانی مؤثر باشند؛ کسب فرصت‌های میزبانی رویدادهای ورزشی، جشنواره‌ها و فستیوال‌های هنری، همایش‌های علمی و سیاسی از این‌دست فرصت‌ها هستند. در این راستا تجمیع 3شاخه از فعالیت‌های انسانی، یعنی توریسم، ورزش و سلامت تشکیل‌دهنده ساختار جدید و جامعی در یک بستر و فضا می‌شود که شهرها پایگاه اصلی آن هستند. اساسا امروزه یکی از مهم‌ترین کاربری شهرها، ارائه خدمات گردشگری نوین است.
مدیران شهری در دنیا به گردشگری به‌عنوان یک صنعت درآمد‌زا و توسعه‌آفرین نگاه می‌کنند و در توزیع و گسترش آن تلاش فراوان دارند. از دیگر دستاوردهای توریسم ورزشی می‌توان به بهبود کیفیت زندگی مردم، ایجاد زمینه‌های توسعه در بخش‌های مختلف کشورها، تعاملات فرهنگی، برقراری تفاهم و صلح، حمایت از محیط‌زیست و سرمایه‌گذاری جدید برای زیرساخت‌های شهری اشاره کرد؛ لذا صنعت گردشگری ورزشی، بحثی استراتژیک است و منافع بسیاری را نصیب کشورهای میزبان می‌کند.

تهران مستعد ورود گردشگر ورزشی 
در این میان تهران با موقعیت ژئوپلیتیک خاص و با دارا بودن پتانسیل جغرافیایی، بستر مناسبی جهت فعالیت رشته‌های ورزشی (حتی در سطح غیررقابتی و تفریحی) و به تبع آن مستعد ورود گردشگر ورزشی است. در کنار آن تهران با داشتن ظرفیت‌های فراوان مانند اماکن تاریخی و هنری، مناظر و چشم‌انداز‌های دیدنی، فضای سبز، خدمات و نمادهای شهری، فضاهای تفریحی و سیاحتی، مقصد خوبی برای گردشگران است. وجود ارتفاعات البرز در شمال شهر تهران زمینه را برای ورزش‌های دامنه‌نوردی، کوهنوردی، صخره‌نوردی و طبیعت‌گردی، ورزش‌‌های هوایی و ورزش‌های زمستانی، نظیر اسکی روی برف در شمشک و دیزین و توچال فراهم کرده است.  یا وجود دریاچه های ارم و خلیج‌فارس در غرب تهران زمینه را برای قایقرانی، اسکی روی آب و غیره آماده کرده. همچنین تهران با داشتن مجموعه‌های ورزشی بزرگ و مدرن می‌تواند میزبان رویدادهای مهم ورزشی در سطح آسیا و جهان باشد در این صورت امکان بازدید از اماکن و فضاهای شهری که در دهه اخیر در شهر تهران با اهتمام شهرداری خلق شده فراهم خواهد شد و نیز شرایط برگزاری دیگر ورزش‌ها مانند دوچرخه‌سواری، تیراندازی، والیبال، فوتبال و هندبال که هواداران و علاقه‌مندان زیادی دارند و گردشگران زیادی به‌واسطه این ورزش‌ها سفر می‌روند  را داراست.