بیم و امیدهای توافق اوپک و غیراوپک

رضا کربلائی/روزنامه‌نگار

یک روز پس از توافق کشورهای صادرکننده نفت عضو سازمان اوپک و غیراوپک در وین اتریش مبنی بر کاهش 1.2میلیون بشکه در روز، سؤال‌ها درباره جزئیات توافق و معافیت ایران از طرح کاهش تولید مطرح شده که برای روشن‌ شدن ابعاد این توافق با محمدعلی خطیبی طباطبایی، نماینده سابق ایران در اوپک گفت‌وگو کرده‌ایم.

ارزیابی شما از توافق اوپک و غیراوپک چیست؟
اینکه اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها توافق کردند که مدیریت عرضه نفت در بازار را جدی‌تر بگیرند، یک روند مثبت در بازار جهانی نفت به‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه اینکه قیمت هر بشکه نفت از 80دلار در چند‌ماه اخیر به 58دلار رسیده و بیم نفت 40دلاری هم وجود داشت. نتیجه توافق اخیر، افزایش بهای نفت در بازارها و تقویت 5درصدی آن بوده و پیش‌بینی می‌شود در صورت عمل کشورهای توافق‌کننده به این توافق، قیمت هر بشکه نفت بین 60 تا 70دلار در نوسان باشد.
دستاورد چنین توافقی برای ایران را چگونه می‌بینید؟
جلوگیری از ریزش قیمت نفت و تقویت بهای آن برای همه کشورهای عضو توافق ازجمله ایران مثبت خواهد بود؛ به‌ویژه اینکه ما با افت تولید و صادرات مواجه هستیم و اگر قرار بود قیمت‌ها روند نزولی را ادامه دهد، فشار قیمت‌ها بر ایران و دیگر کشورها حفظ می‌شد. با این حال ما باید امیدوار باشیم و تلاش کنیم که از وضع کنونی خارج شویم و سطح تولید و صادرات را افزایش دهیم.
فکر می‌کنید این توافق در عمل اجرا شود؟
توافق اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها دست‌کم نشان داده که آنها دنبال رها کردن مدیریت عرضه نیستند و اگر واقعا به توافق پایبند باشند، نباید نگران قیمت‌ها بود، اما بیم آن وجود دارد که برخی کشورها دنبال یافتن نقطه‌های فرار از توافق باشند که در این صورت بازار با مازاد عرضه مواجه شده و قیمت‌ها کاهش خواهد یافت. بنابراین باید به‌دقت رفتار کشورها رصد شود تا از تعهدات خود خارج نشوند.
معافیت ایران و لیبی و ونزوئلا در این توافق به چه معناست؟
ببینید؛ تصمیم‌های اوپک 6ماهه است و در آوریل سال آینده دوباره اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها باید تصمیم بگیرند که توافق برای کاهش تولید را تمدید کنند یا اینکه تصمیم جدیدی بگیرند. بنابراین اینکه گفته شود معافیت ایران برای بلند‌مدت است، خیلی مفهوم نیست و اوپک هیچ‌گاه برای بلند‌مدت تصمیم نمی‌گیرد و 6‌ماه آینده دوباره باید دید تصمیم چه خواهد شد.
چرا در قطعنامه پایانی اوپک اشاره‌ای به نام کشورهای معاف‌شده از کاهش تولید نفت نشده است؟
درست است در قطعنامه پایانی استثنائا اشاره‌ای به نام ایران، لیبی و ونزوئلا نشده اما در مصاحبه دبیر کل اوپک به نام این 3کشور اشاره شد. شاید در پیوست توافق معافیت این 3کشور آمده باشد اما هنوز این پیوست منتشر نشده یا اینکه ما تاکنون آن را ندیده‌ایم. به هر حال باید امیدوار بود که توافق به دقت اجرا شود و وضع ایران هرچه زودتر به شرایط عادی بازگردد. به‌نظرم معافیت ایران دردی را دوا نمی‌کند و در صورتی که ایران معاف هم نمی‌شد، تولید روزانه ایران 90هزار بشکه کم می‌شد که در برابر کاهش یک‌میلیون بشکه‌ای کشور، این عدد ناچیزی است و ایران باید دنبال راهی باشد که تولید و صادراتش افزایش یابد و به شرایط عادی برگردد و از فهرست کشورهای ناتوان از افزایش تولید خارج شویم.
وزیر نفت ایران در اجلاس وین به‌شدت با اینکه کمیته مشترک اوپک و غیراوپک مرجع تصمیم‌گیری شود، مخالفت کرده بود. دلیل این مخالفت چیست؟
اصلا قبل از اینکه غیراوپکی‌ها با اوپکی‌ها توافق کنند، خود سازمان اوپک یک کمیته وزارتی و نظارتی داشت و بعدها که غیراوپکی‌ها به توافق کاهش پیوستند، کمیته مشترک شکل گرفت که همان وظایف کمیته وزارتی و نظارتی را برعهده گرفته است. اعتراض ایران به این بود که این کمیته حق تصمیم‌گیری ندارد و نباید درباره حجم تولید و صادرات تصمیم‌گیری کنند که اتفاقا این موضع ایران کاملا قابل دفاع است و اگر قرار باشد، کمیته مشترک حق تصمیم‌گیری داشته باشد، اجلاس وزرای اوپک و غیراوپک دیگر توجیه نداشت. هم در اوپک و هم غیراوپک تصمیم‌گیری درباره سقف تولید و سهمیه کشورها بر عهده وزرای نفت و انرژی کشورهاست و نباید اجازه داد کمیته مشترک وارد حیطه تصمیم‌گیری شود.
در مذاکرات فشرده و سخت اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها، برخی رسانه‌ها از احتمال خروج ایران از اوپک خبر می‌دادند. اصولا منطقی است ایران از اوپک خارج شود؟
همه کشورها درباره عضویت یا خارج شدن از سازمان‌های بین‌المللی براساس قاعده هزینه و فایده تصمیم‌گیری می‌کنند و قطر بر همین مبنا تصمیم گرفت از اوپک خارج شود. وقتی ایران به این نتیجه رسید که به اهداف خود دست یافته، طبیعتا خروج از اوپک معنا ندارد اما در آینده باید ببینیم ماندن ما در اوپک چه فایده‌ای دارد و اگر این ماندن به‌معنای پرداخت هزینه حداکثری و فایده حداقلی باشد، تعارف نباید کرد و خروج از سازمان‌های بین‌المللی همیشه یکی از گزینه‌هاست.
در قطعنامه پایانی اوپک و حتی غیراوپک اشاره‌ای به سهمیه کشورها از کاهش 1.2میلیون بشکه‌ای نشده است؛ چرا؟
اتفاقا یکی از ابهام‌ها همین است که در قطعنامه پایانی اجلاس اوپک گفته شده سرجمع از تولید اوپک روزانه 800هزار بشکه کم ‌خواهد شد و جزئیاتی از اینکه سهم هر کشور از این میزان چقدر خواهد بود، منتشر نشده؛ شاید در پیوست قطعنامه به آن اشاره شده باشد. اگر در پیوست قطعنامه اشاره‌ای نشده باشد که هر کشوری چه میزان از تولید خود کم کند، یک شیطنت خواهد بود؛ چراکه ممکن است بعدا گفته شود به‌دلیل کاهش تولید ایران، لیبی و ونزوئلا و دیگر کشورها، اوپک به توافق خود عمل کرده و از تولید خود کم کرده و راه فراری برای سایر کشورها جهت افزایش تولید باز خواهد ماند. بنابراین باید دید در پیوست‌های قطعنامه اوپک چه نوشته شده و آیا سهم کشورها مشخص شده یا اینکه به‌طور سرجمع توافق شده که 800هزار بشکه از تولید اوپک کم خواهد شد.
با این توافق فکر می‌کنید تقاضای مؤثری در بازار نفت ایجاد خواهد شد؟
آنچه معامله‌گران بازارهای نفت دنیا خرید می‌کنند برای فصل بهار سال آینده خواهد بود و کمترین میزان مصرف هم در فصل بهار شکل‌ می‌گیرد و تقاضای مؤثری ایجاد نخواهد شد، پس از آن فصل تابستان تقاضا افزایش می‌یابد. بنابراین اوپک و غیراوپک باید از توافق خود دفاع کنند و مراقب سهمیه کشورها باشند، مبادا برخی کشورها دنبال راه فرار باشند و بخواهند از تعهدات خود عدول کنند.