بمباران در آسمان اقتصاد

مریم سمائی

افزایش نرخ ارز تأثیری مستقیم بر افزایش نرخ تورم و کاهش تولید دارد و تهدیدی جدی برای رشد اقتصادی جامعه به‌حساب می‌آید اما آنچه نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد بحث نوسانات پی‌در‌پی نرخ ارز است که موجب بی‌ثباتی اقتصادی و مرگ تولید در کشور می‌شود. بی‌ثباتی اقتصادی در یک جامعه موجب کاهش میزان سرمایه‌گذاری و کاهش تولید شده و همین امر روی نرخ رشد اقتصادی اثر سوء خواهد گذاشت. هم‌اکنون مهم‌ترین مشکل در جامعه ما نوسانات پی‌در‌پی نرخ ارز است که موجب نامناسب شدن شرایط کسب و کار شده است. در شرایط فعلی، فعالان اقتصادی ترجیح می‌دهند بجای وارد کردن سرمایه خود در فعالیت‌های مولد آن را به سمت فعالیت‌های واسطه‌ای هدایت کنند.

محمد قلی‌یوسفی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در این‌باره به همشهری می‌گوید: طی چند سال گذشته اقتصاد ما از بخش تولید خارج شده است؛ یعنی بخش‌های پیش‌برنده تولید و بخش‌های صنعتی که می‌توانند در تولید، اشتغال و استحکام اقتصاد داخلی و جلوگیری از بحران‌ها در کشور نقش داشته باشند رشد چندانی نداشته‌اند. اندک صنایع تولیدی کشور که اغلب جزو صنایع غذایی و نساجی هستند نیز با مشکل مواجهند چرا که مواداولیه و قطعات آنها از خارج کشور وارد می‌شود. به‌طور کلی صنایع موجود ما صنایعی وابسته هستند که گران‌شدن نرخ ارز ساختار هزینه‌ای آنها را تغییر می‌دهد و تولیدشان را گران می‌کند؛ بنابراین دولت باید قبل از افزایش یافتن نرخ دلار فکری برای این صنایع می‌کرد که مشکلی در هزینه‌ها ایجاد نشود. هم‌اکنون نرخ ارز به نسبت روزهای گذشته کاهش داشته است اما هیچ تولید‌کننده‌ای نمی‌تواند نرخ تولیدش را کاهش بدهد؛ چرا که با نرخ گران اقدام به تولید کرده است. طبیعی است که دولت با پایین آوردن نرخ ارز موفق به پایین آوردن قیمت‌ها نخواهد شد.

ارز؛ عاملی کلیدی در فضای اقتصادی

ارز متغیری است که روی قیمت‌ها، تجارت بین‌المللی، درآمدهای دولت و ساختار کلی اقتصاد و حتی مسائل روحی و روانی تأثیر می‌گذارد. محمد قلی یوسفی ارز را یک عامل کلیدی در فضای اقتصادی جامعه می‌داند و می‌گوید: ارز در ایران شاخص خوبی برای ثبات اقتصادی و ثبات قیمت‌ها به‌حساب می‌آید اما متأسفانه در چند‌ماه اخیر تغییرات و نوسانات قیمت ارز شدید بوده، اگرچه این تغییر همواره در دهه‌های گذشته هم وجود داشته اما در چند‌ماه اخیر شدت و سرعت نوسانات بسیار بالا بوده است.

او به نا‌مشخص بودن قیمت واقعی ارز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: هم‌اکنون سایت‌های مشخصی که نرخ ارز و طلا را اعلام می‌کنند بسته شده و هیچ‌کس نمی‌داند قیمت ارز چقدر است و همین امر موجب شده که مردم دچار سردرگمی شده و اعتمادشان از دولت سلب شود. هیچ عاملی که باعث افزایش نرخ ارز شده باشد تغییر نکرده است. تحریم‌ها سر جای خود هستند، کمبود عرضه و مشکلات تولیدات داخلی وجود دارد؛ گشایش اعتبار صورت نگرفته و نقدینگی هم تغییر نکرده است؛ بنابراین وضعیت موجود ناشی از این عوامل نیست و همین موضوع سردرگمی و بی‌اعتمادی را برای مردم به‌دنبال داشته است.

نوسانات ارزی؛ تخریب‌گر اقتصاد

اگرچه عنوان می‌شود که افزایش نرخ ارز آثار مثبتی هم به همراه دارد اما اثرات منفی آن برای اقتصاد ایران بسیار بیشتر از آثار مثبت است و نوسانات ارز مخرب‌ترین آثار را بر اقتصاد کشور بر جای می‌گذارد.

یوسفی معتقد است: اگر نرخ ارز تک‌رقمی و مشخص بود فعالان اقتصادی می‌توانستند براساس آن به فعالیت بپردازند و هزینه، درآمد و سود خود را پیش‌بینی کنند اما هم‌اکنون دولت3 نرخ در ارز ایجاد کرده و عملا دست فعال اقتصادی را برای تولید بسته است.دولت تعیین‌کننده نرخ ارز است و عدم‌مدیریت او باعث بالارفتن نرخ ارز شده است. متأسفانه در ماه‌های اخیر دولت منفعل و مکانیکی عمل کرده و منتظر شده که حادثه اتفاق بیفتد و بعد وارد عمل شود درحالی‌که دولت باید پیش از این چاره‌اندیشی می‌کرد و جلوی بحران را می‌گرفت.

او فضای امروز اقتصاد جامعه را فضایی مملو از سردرگمی و بی‌اعتمادی می‌داند و اضافه می‌کند: هم‌اکنون و با دستورالعمل‌های فعلی هیچ امیدی به تولید و اشتغال در جامعه وجود ندارد و هیچ‌کس هیچ تلاشی برای اصلاح ساختار موجود نمی‌بیند. هم‌اکنون یکسری اقدامات نظیر بحث AFTF در مجلس تصویب شده که از علائم مثبت اقتصادی است اما علائم منفی به قدری زیاد است که نمی‌توان از این طرح اثرات برجسته‌ای مشاهده کرد. به عقیده من تا زمانی که نتوانیم تولید و اشتغال را افزایش دهیم و سرمایه‌گذاری تولید داشته باشیم نمی‌توانیم منتظر بهبود فضای اقتصادی باشیم.

این استاد دانشگاه می‌گوید: سرمایه‌گذاری و تولید در شرایط بی‌ثباتی تحقق پیدا نمی‌کند. بنابراین باید هم سرمایه‌گذاری تولیدی را گسترش دهیم و هم سرمایه‌گذاری خارجی جذب کنیم تا به رشد اقتصادی دست پیدا کنیم.

افت کیفیت خدمات در بی‌ثباتی ارز

یوسفی اشاره‌ای هم به افت کیفیت خدمات در شرایط بی‌ثباتی نرخ ارز می‌کند و می‌گوید: وقتی نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند صادرات کالاها حتی کالاهای اساسی سودآور می‌شود؛ بنابراین با کمبود کالا در کشور مواجه می‌شویم و این کمبود به افزایش نرخ تورم دامن می‌زند. از سوی دیگر افراد متخصص هم به خارج از کشور می‌روند و از میزان خدمات داخلی کاسته می‌شود.