آشنایی با فعالیت‌های مؤسسه «پیام آوران همیاری» از اتوبوس‌های ایدز تا موبایل سنتر
زندگی دوباره با «چترا»
سمیراباباجانپور| خبرنگار:
منطقه 2
چهره‌اش غیر‌معمول است. پژمرده و خمیده. سرش پایین است. کاش این سرافکندگی از شرم باشد، اما رنگ رخسار و چشمان گود رفته و لباس‌های پاره چیز دیگری نشان می‌دهد. بوی تند و تلخی با خود دارد. بی‌اختیار راه می‌رود. تلوتلو‌خوران عرض خیابان را پایین می‌آید. کیف رنگ و رو رفته‌ای از روی شانه‌اش آویزان است. آدم‌های زیادی از کنارش رد می‌شوند. سکندری می‌خورد. گوشه‌ای می‌افتد. مانند آب پخش زمین می‌شود. آب ریخته را که نمی‌شود جمع کرد. نگاه همه رهگذران پر از ملامت است: «خودت خواستی، هم خودت را بدبخت کردی هم خانواده‌ات را، خب ترک کن.» معتاد، نه تنها به اعتیاد بلکه به همه ناملایمت‌های زندگی عادت می‌کند. آنقدرکه دیگر از همه وابستگی‌ها جدا می‌شود و به کنج تاریک و تیره خیابان پناه می‌برد.
این انزوا و تنهایی بازگشت را نه تنها مشکل، بلکه در مواقعی غیر‌ممکن می‌کند. اینکه علت و معلول اعتیاد چیست؟ یک روی سکه است. بخشی که در منظر عموم است چهره فرد معتادی است که تا خرخره در گنداب اعتیاد گیر افتاده است. روح و روانش درگیر ماده‌ای افیونی است که کنترل همه لحظه‌های نفس کشیدنش را گرفته. فعالان «مؤسسه پیام‌آوران همیاری» باور دارند اگر دستان معتاد را نگیریم، نه تنها خود، بلکه خانواده و بعد جامعه را با خود به قعر چاه می‌کشد. آنها برای مصون ماندن جامعه از آسیب‌های ناشی از اعتیاد چند سالی می‌شود که چتری باز کرده‌اند. «چترا» یا همان مؤسسه پیام‌آوران همیاری با شعار «چتری برای زندگی دوباره» در زمینه کاهش اثرات نامطلوب اعتیاد و ایدز، برنامه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند.
«فاطمه بهرام‌آبادیان» رئیس هیئت‌مدیره مؤسسه چترا، باور دارد زمانی که در جریان آسیب‌شناسی اعتیاد قرار می‌گیریم، صدماتی که خانواده و به دنبال آن جامعه از اعتیاد دریافت می‌کند، بسیار بحرانی است. «متأسفانه آسیب‌های اعتیاد پیش‌رونده است. از یک تجربه کوچک به بحران می‌رسد. اما اعتیاد قابل پیشگیری، جلوگیری و درمان است. اگرچه درمان قطعی ندارد ولی افرادی هستند که بالای 30 سال پاک از هرگونه مخدر، محرک و الکل هستند. هیچ‌وقت نباید اعتیاد را تنها یک آسیب بدانیم. اعتیاد بیش از 10 آسیب در خود دارد. آسیب‌های جسمی و روحی در کنار آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی این سؤال را در ذهن فعالان حوزه آسیب‌شناسی اعتیاد ایجاد کرد که باید معتاد را در همان حال زار و نزارش رها کنیم؟ طرد شدن معتاد، پاک کردن صورت مسئله نیست؟ سال 85 با هدف کنترل آسیب‌های ناشی از اعتیاد کارمان را شروع کردیم. کنترل ایدز، بیماری‌های عفونی و هپاتیت، طلاق و آسیب‌های خانواده مد نظرمان بود. برای رسیدن به این هدف برنامه‌های متعددی اجرا کردیم. از راه‌اندازی اتوبوس ایدز گرفته تا توسعه مراکز کاهش آسیب‌های اعتیاد در محله‌ها.»
دعوت به خانه برای بازگشت
برق رفته است. هنوز بساط ناهار را جمع نکرده‌اند. قوری روی سماور رقصش گرفته و چای خوردن از صبح تا شب آزاد است. حمام کردن و پوشیدن لباس نو، ابتدای ورود ضروری است. پزشک، معاینه و خانم مشاور راهنمایی می‌کند. همه پس‌زدن‌های آدم‌های کوچه و خیابان اینجا رنگ می‌بازد. اینجا معتاد بیماری است که باید درمان شود.
«رضا» 56 سال سن دارد. او یک معتاد است. مردی که از نوجوانی درگیر موادمخدر شده و به قول خودش هروئین که آمد، روزگارش سیاه شد. در فقدان 2 دندان نیشش به سختی صحبت می‌کند: «مانند خیلی از رفقا در جمع دوستان گرفتار شدم. زندگی با مصرف اعتیاد پیش می‌رفت تا اینکه هروئین آمد. کارمند بودم. اخراج شدم. خانه و مغازه داشتم، ورشکست شدم. حتی حوصله زن و 2 دخترم را هم نداشتم. به خانه نرفتم. یک سال، 2 سال. تااینکه راه رفتن هم برایم سخت شد. 3 سال پیش با مرکز DICچترا آشنا شدم. وضعیتم ناجور بود. ترک نکردم. اما مواد هم نمی‌کشم، متادون درمانی می‌شوم. قیافه‌ام بهتر شد. کفاشی می‌کنم و پس از چند سال باخانواده‌ام ارتباط گرفتم.»
خانه‌ای که رضا و امثال او در آن از کارتن‌خوابی به زندگی برگشته‌اند به پیشنهاد مؤسسه چترا با حمایت مساجد و نیروی انتظامی به‌عنوان مراکز DIC در محله‌های آسیب‌خیز راه‌اندازی شد. اکنون معتادان می‌توانند داوطلبانه راهی خانه‌هایی شوند که حداقل از غذای گرم و حمام و کنترل پزشکی برخوردار شوند. بهرام‌آبادیان می‌گوید: «صدمات ناشی از اعتیاد فرد آنقدر زیاد است که ما در وهله اول می‌گوییم‌کاری به اعتیادش نداشته باشید. الان‌کاری کنیم که این فرد به خودش و سپس به دیگران آسیب نرساند. اگر به بیماری عفونی مبتلا شد به خانواده و دیگران منتقل نکند. بسط این نگرش، کار سختی بود. در محله‌هایی وارد می‌شدیم که از ابتدای خیابان، 10متر به جلو نرفته، معتادان درحال تزریق بودند، اما اهالی محله باور داشتند اگر ما اینجا باشیم وضعیت بدتر می‌شود. وضعیت از چه چیز بدتر می‌شود؟ از سرنگ آلوده‌ای که در پارک و محل بازی کودکان رها شده؟ یا از معتادی که به دلیل مصرف کنترل رفتاری و اخلاقی ندارد.؟ الان به جرئت می‌توانم بگویم که وضعیت اعتیاد تزریقی مانند سابق نیست. دیگر کمتر شاهد تزریق خیابانی و مصرف یک سرنگ برای چند نفر هستیم.»
کسی نمی‌گوید ترک کن
«محمود» 6 سال پیش از طریق «گشت موبایل سنتر» با مؤسسه چترا آشنا شد. مرد 43 ساله لاغر اندامی که شرم داشت به خانه برگردد. دود سوختن جوانی‌اش مانند‌هاله‌ای کبود زیر چشمانش مانده. مشاور دستانش را می‌گیرد تا تست HIV بگیرد. سرنگ و فیلتر و لوازم بهداشتی دریافت می‌کند، می‌گوید: «اینجا که آمدم همه چیز 180 درجه برگشت. احساس امنیت می‌کنم. پس از 2 سال به خانه برگشته‌ام. ترک کردن برایم سخت شده است. اما حداقل می‌توانم با درمان شرایط زندگی‌ام را تغییر دهم.» محمود همه اینها را مدیون نیروهای «همسان» در گشت موبایل سنتر مؤسسه چترا می‌داند. گشت «موبایل سنتر» چترا، گشت سیاری است که به کمک بهیار و نیروی «همسان» به پاتوق‌ها می‌رود. گروه همسان، معتادان بهبود یافته‌ای هستند که داوطلبانه اعتیاد خود را ترک کرده‌اند. آنها نه تنها از پاتوق‌ها شناخت دارند بلکه آسان‌تر می‌توانند اعتماد معتادان را جلب کنند.
مردم دست به کار شدند
سال 1387با حمایت مدیر آسیب‌های اجتماعی شهرتهران، طرح نشست‌های مشورتی محله‌محور در تمام محله‌های تهران اجرا شد. مؤسسه چترا این طرح را در 13محله اجرا کرد و توانست 13 گروه محله‌ای CBOشکل دهد و آنها موفق به دریافت مجوز فعالیت از سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران شدند. رئیس هیئت‌مدیره چترا می‌گوید: «از دل این نشست‌ها و نگاه تیزبین شهروندان مسائلی مطرح شد که برای شناخت و کنترل آسیب‌های اجتماعی محله‌ها مفید بود. هرچند این نشست‌ها ادامه پیدا نکرد، اما شناخت ما از مشکلات محله‌ها بیشتر شد.» اهالی مناطق 2 و 5 به‌رغم مشغله‌های کاری بیشترین همکاری را در این طرح داشتند. حساسیت اهالی موجب شد تا معضلات از جنبه‌های مختلف مورد ارزیابی قرار بگیرد. شناخت فضاهای بی‌دفاع شهری که بیشتر به پاتوق تبدیل می‌شوند با کمک شهروندان میسر شد.
شکل اعتیاد در پاتوق‌های جنوبی و شمالی شهر
شکل اعتیاد در همه پاتوق‌ها یکسان است. فرقی نمی‌کند در مناطق شمالی شهر باشد یا در یک محله جنوبی. اما مناطق مرفه‌نشین بیشتر پاتوق‌های خانگی دارند. چهره مرتب و پاکیزه خیابان‌های شمال شهر دلیلی بر نبود اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی نیست. فاطمه بهرام‌آبادیان از نوع خطرناک اعتیاد در پاتوق‌های محله‌های مرفه‌نشین می‌گوید: «ما مراکز کاهش آسیب ناشی از اعتیاد را در محله‌هایی که بیشترین آسیب اجتماعی را دارند راه‌اندازی می‌کنیم. اما در محله‌های مرفه‌نشین نوع اعتیاد گران‌تر و خطرناک‌تر است. عوارض این مواد هم بیشتر است. شاید به واسطه رفاه مالی شکل ظاهری فرد معتاد بد نباشد ولی تخریب روحی و روانی در مواد مدرن بیشتر است. بیماری داشتم که برای هر روز استفاده بیش از یک میلیون تومان هزینه می‌کرد، ظاهرش خوب بود ولی خانواده از هم پاشیده و زن و فرزند با بحران روبه‌رو شده بودند.» بحران در روابط خانوادگی، طرد شدن فرد معتاد از کانون گرم خانواده را همراه دارد. بسیاری از معتادان متجاهر و بی‌خانمان معتادانی هستند که از خانواده طرد شده‌اند. اعضای مؤسسه چترا تحقق شعار «چتری برای زندگی دوباره» را در این موارد می‌دانند: کاهش اثرات نامطلوب اعتیاد و ایدز از طریق بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به اچ.آی.وی، بهبود‌یافتگان از اعتیاد و تلاش برای پیشگیری از بیماری، گسترش مراکز کاهش آسیب و درمان و توانمند‌سازی معتاد.
گشت «موبایل سنتر» به پاتوق‌ها می‌رود
رئیس هیئت مدیره موسسه چترا می‌گوید: «گشت «موبایل سنتر» مؤسسه به پاتوق‌ها می‌رود و با غذای ساده و گرم و وسایل بهداشتی خیلی مختصر و ساده خدمات می‌دهد. وقتی اعتماد ایجاد شد، فرد چند روز بعد از پاتوق بیرون می‌آید. حضور در مراکز کاهش اثرات اعتیاد یک قدم به جلو است. اینجا کسی به معتاد نمی‌گوید ترک کن. فقط مشاوره‌ها و آموزش‌های لازم داده می‌شود. وقتی وضعیت جسمی و روحی فرد معتاد بهتر شد، خودش می‌پرسد: برای ترک کردن چکارکنم؟ می‌خواهم به خانه برگردم. من بیمارم. این نگاه داوطلبانه باعث می‌شود فرد برای ترک و مداوا همکاری کند. ما هیچ معتادی را برای ترک اجباری نمی‌پذیریم. همه چیز اینجا داوطلبانه است.»
در همینه زمینه :