جامعه امروز
مدیرانی که با هواپیما سر کار می‌روند
رفت‌وآمد گروهی از مسئولان بین محل خدمت و زندگی و داستان مدیران پروازی هنوز ادامه دارد
محمد سرابی | روزنامه‌نگار
مدیر پروازی وابسته به هواپیما و فرودگاه است؛ کسی که چند روز به محل خدمت خود می‌رود و بقیه ایام را در نقطه دیگری به کسب‌وکار یا فعالیت سیاسی می‌‌گذراند و مدیریت خود را از راه دور و با واسطه معاونان و جانشینان انجام می‌دهد.
هیچ آماری از مدیران پروازی در کشور وجود ندارد، اما تعداد آنها به حدی است که منشأ اظهارنظرات متعددی شده است. در بخشی از این اظهارات، مدیر پروازی دلیل عدم‌موفقیت و توسعه‌نیافتگی یک شهر یا استان بیان می‌شود؛ زیرا در گذشته پیشینه سکونت و آشنایی با محل خدمت را ندارد و در زمان مسئولیت تمام اوقات خود را در محل خدمت نمی‌گذراند. از این نظر مهم‌ترین بخش‌های دولتی حضور مدیران پروازی، تشکیلات استانی دولت و زیرمجموعه‌های آن هستند که حوزه کاری‌شان تمام کشور را دربرمی‌گیرد، اما از سوی نهاد مرکزی در پایتخت کنترل می‌شود. موضوع مدیران پروازی درباره صنایع بزرگ، مربیان باشگاه‌های ورزشی و استادان دانشگاه‌های استان‌ها هم مصداق دارد. در مقابل مدیران پروازی نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار دارند که باید دائما بین حوزه انتخابیه و پایتخت در سفر باشند.
اولویت کارکنان بومی
اواخر ماه قبل رئیس‌جمهور در مراسم افتتاح طرح‌های نفت و گاز استان ایلام گفت: «اولویت باید با کارشناسان و کارکنان بومی منطقه باشد، مدیر پروازی به درد نمی‌خورد، از استفاده مدیران پروازی دست برداریم.» در سال 1402نیز سخنگوی دولت وقت از دستور رئیس‌جمهور برای جلوگیری از مسئولیت‌های غیرضروری مدیرانی خبر داد که در مناطق عملیاتی مستقر نیستند. در سال 1397مسئولان ارگان‌های دیگری مانند وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی هم از وجود مدیران پروازی در مجموعه‌های خود خبر داده بودند.
تحقیق مجلسی
موضوع مدیران پروازی پس از پایان جنگ تحمیلی 8ساله و در دوران سازندگی تحت‌تأثیر فضای رو به تحول مدیریتی کشور شکل گرفت. در این سال‌ها گروه‌هایی از مدیران به مسئولیت‌های مختلف گماشته شدند که مجموعه‌ای از کارکنان و مدیران زیردست را همراه خود جابه‌جا می‌کردند. 16سال بعد و در آخرین روزهای اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۳ گزارش تحقیق و تفحص از مدیران پروازی کشور در صحن علنی مجلس شورای اسلامی قرائت شد. در این تحقیق وضعیت استقرار ۱۴۶۹۰ مدیر شامل استانداران، فرمانداران، رؤسای سازمان‌ها، مدیران کل، رؤسای ادارات، مدیران عامل شرکت، مدیران کارخانه‌ها‌ی دولتی، مدیران پروژه‌های ملی، رؤسای دادگستری، بازرسان، دادستان‌های مراکز استان، رؤسای مجتمع‌های قضایی و معاونان همه آنها مورد بررسی قرار گرفت. در همان دوره نیز متذکر شدند که در این تحقیق اطلاعات کامل به‌دست نیامده و برخی دستگاه‌ها همکاری لازم را انجام نداده‌اند. حمیدرضا حاج‌بابایی، نماینده وقت همدان و رئیس هیأت تحقیق و تفحص مجلس هنگام قرائت این گزارش گفته بود که به استثنای زنجان و بوشهر به‌دلیل عدم‌همکاری و نبود زمینه‌های لازم ارزیابی، از 14690مدیر، 12262نفر یعنی 83درصد در محل مسئولیت خود سکونت داشتند و 2428نفر یعنی 17درصد غیرمستقر بودند.
غیربومی‌ها در جنوب
نوعی همپوشانی بین «مناطق آزاد» و «مدیران پروازی» در 2استان دیده می‌شود. حداقل از 2دهه قبل نمایندگان استان‌های بوشهر و خوزستان به تعداد زیاد مدیران پروازی در استان خود اعتراض کرده‌اند. در این دو استان، مسئولان استانداری از تعداد زیاد مدیران پروازی در بخش‌های دیگر مدیریتی استان خبر داده‌اند. قسمت زیادی از اعتراض‌ها درباره مدیرانی است که در مناطق آزاد این دو استان مشغول کار بوده‌اند.
در سال1402 خبر انتصاب مدیران پروازی در منطقه آزاد اروند خوزستان منتشر شد. در سال 1403هم خبر مشابهی درباره منطقه آزاد بوشهر به گوش رسید. یکی از مسئولان در این‌باره گفته بود که برخی مدیران پروازی ماهی یک‌بار یا حتی چند‌ماه یک‌بار به محل خدمت خود می‌روند، اما افراد غیربومی زیادی را در مناطق آزاد استخدام کرده‌اند. سال گذشته استاندار خوزستان گفته بود که برخی مدیران استان پروازی بوده و در هفته فقط 3-2 روز آن‌هم بدون خانواده در خوزستان هستند و حتی فرزندان‌شان در این استان تحصیل نمی‌کنند. این موضوع از سوی نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی و نمایندگان شورای اسلامی شهر اهواز نیز مطرح شد. در سال 1403اخباری از مدیران پروازی شرکت‌های نفت، گاز و پتروشیمی در بوشهر منتشر شد. براساس این خبرها نه‌فقط مدیران عامل و اعضای هیأت‌های مدیره، بلکه تعدادی از کسانی که با عنوان شغلی کارگر در چنین مجموعه‌هایی کار می‌کنند هم هر هفته با هواپیما به این استان رفت‌وآمد می‌کنند. استانداری بوشهر بر حضور مدیران پروازی در منطقه آزاد بوشهر نیز تأکید کرده است. درباره سایر مناطق آزاد چنین وضعیتی دیده نمی‌شود یا اینکه حساسیتی درباره آن وجود ندارد.
استاد پروازی
تا اوایل سال‌های 90موضوع استادان پروازی در رسانه‌ها مطرح می‌شد. در میانه این سال‌ها جمعیت دانشجویان کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشت که تغییراتی در برنامه‌های کاری دانشگاه‌های کشور به‌وجود آورد و از همین‌جا بود که تعداد استادان پروازی نیز کمتر شد.
استانداران متولد استان
مشخصات و سابقه کاری استانداران، نمونه‌ای از وضعیت مدیران پروازی را نشان می‌دهد. براساس قانون بالاترین مقام مدیریتی استان ازسوی وزارتخانه در پایتخت تعیین می‌شود، اما بنا به عرف مدیریتی، باید پیشینه و ارتباط مستقیم و مداومی با محل خدمت خود داشته باشد. از طرف دیگر بعضی از استانداران در پهنه‌های اقلیمی و جغرافیایی نزدیک به هم مشغول کار بوده‌اند؛ مانند مدیرانی که به تناوب در استان‌های شمال‌غربی یا در استان‌های مرکزی همسایه، جابه‌جا شده‌اند. برخی استانداران غیربومی نیز در پیشینه کاری خود سابقه خدمت در مسئولیت‌های استان محل تولد خود را داشته‌اند.
31/ مجموع استان‌ها در تقسیمات کشوری
17نفر/ تعداد استاندارانی که متولد شهر یا روستای در استان محل خدمت هستند
14نفر/ تعداد استانداران غیربومی
استان‌هایی که استاندار غیربومی دارند/ آذربایجان غربی، البرز، تهران، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سمنان، فارس، قزوین، قم، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و همدان
در همینه زمینه :
