آینده بازار ارز در عصر دلار همتی

رضا کربلایی | روزنامه‌نگار:

رئیس کل جدید بانک مرکزی ترجیح داد به جای حضور در جمع خبرنگاران اقتصادی روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها، راهی صدا و سیما شود تا در یک برنامه زنده تلویزیونی جزئیات بسته جدید ارزی را تشریح کند. انتخاب یک برنامه تلویزیونی برای اعلام نخستین موضع‌ عبدالناصر همتی آن هم در حوزه پیچیده و حساس ارزی می‌تواند نشانه آن باشد که او به جای آنکه پاسخگوی سؤال‌های متنوع و متفاوت خبرنگاران باشد می‌خواسته در مونولوگی رودررو با فعالان اقتصادی سخن بگوید؛ انتخابی که در گام نخست می‌تواند انتقاد برانگیز باشد و البته انتظار این است که او مسیر اطلاع‌رسانی را در آینده تغییر دهد. دیگر مهم نیست که همتی چرا برنامه زنده تلویزیونی را به حضور در یک کنفرانس خبری ترجیح داده اما مهم این است که آیا بسته جدید ارزی او می‌تواند معجزه کند؟

منتظر معجزه نباشید

این گزارش ساعتی قبل از اعلام بسته جدید ارزی نوشته شده و همشهری به کالبدشکافی آینده بازار ارز در عصر دلار همتی می‌پردازد و به تحلیل پایان دوران دلار جهانگیری تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که آینده چه خواهد شد و آیا ثبات به بازار ارز بازمی‌گردد؟ واقعیت این است که نباید منتظر معجزه همتی بود؛ زیرا عوامل اثرگذار بر بازار ارز تماماً دست او نیست و رئیس‌کل جدید بانک مرکزی در شرایطی برنامه‌اش را تشریح کرده که آن سوی دنیا، دولت آمریکا اسبش را زین کرده تا مرحله نخست تحریم‌ها علیه ایران را اجرایی کند و بخش زیادی از موفقیت یا عدم‌موفقیت بانک مرکزی در دوران همتی بستگی به رفتار مردم، سیاستمداران و چهره‌های تأثیرگذار بر اقتصاد ایران دارد. آنچه دیشب همتی اعلام کرد، به‌واقع نماد اراده مشترک قوای سه‌گانه حاکمیت سیاسی در ایران است و باید دید در آینده تا چه میزان این اراده مشترک پایدار خواهد ماند.

خداحافظی با ارزهای مسافرتی

رئیس‌کل بانک مرکزی از صبح امروز در اتاق کارش به رصد قیمت‌ها در بازار ارز چشم دوخته  تا ببیند بسته نجات او اثرگذار بوده یا نه. فعالان اقتصادی و مردم هم دنبال این هستند تا ببینند سکاندار جدید ساختمان لاجوردی خیابان میرداماد تهران دغدغه تعیین قیمت ارز را دارد یا ثبات در بازار ارز، و مهم این است که همتی قول داده به دوران رانت ارزی پایان دهد؛ دورانی که با سخنرانی تلویزیونی اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور و اعلام نرخ 4200تومانی در شامگاه 21فروردین شکل گرفت و در نتیجه اجرای این سیاست رانت ارزی تمامی بازارهای کالایی و خدماتی کشور را به هم ریخت. حالا همتی تلاش می‌کند آثار رانت ارزی را از بین ببرد و بی‌گمان نخستین تصمیم او، پایان دادن به دوران ارز دولتی برای مسافرت‌های خارجی خواهد بود؛ تصمیمی که اگرچه اثر زیادی بر موازنه ارزی کشور شاید نداشته باشد اما یک پالس ارزی مهم به شمار می‌آید که می‌تواند فشار تقاضا برای دریافت ارز مسافرتی از کانال بانکی را کاهش دهد.

تقاضا برای ارز فروکش می‌کند؟

هرچند از همتی انتظار نمی‌رود نرخی را برای ارزهای خارجی اعلام کند اما واکنش بازار بر مبنای کشف قیمت ارز شکل خواهد گرفت و به‌نظر می‌رسد که دست‌کم در کوتاه‌مدت قیمت هر دلار آمریکا تا 8هزار تومان کاهش یابد و دیگر ارزهای خارجی در بازار غیررسمی ارز با ریزش ارزش‌های خود مواجه شوند. نخستین اثر واقعی تصمیم ارزی رئیس‌کل بانک مرکزی بر میزان تقاضا نمایان خواهد شد که پیش‌بینی می‌شود کفه تقاضا برای ارز با اصلاح قیمت آن سبک‌تر شده و خواستگاران ارز دولتی بر اثر رونمایی از نرخ ارز در بازار ثانویه ارز، از خواسته‌شان دست بردارند که مصداق این پیش‌بینی را باید در رفتار واردکنندگان کالاها و خدمات آن هم در شاخص ثبت سفارش جست‌وجو کرد. ارزیابی‌ها از میزان کاهش ثبت سفارش‌ برای واردات، بین 30تا 50درصد در نوسان است و با تعدیل انتظارات تورمی از کانال ارزی از یک سو و کم شدن رانت ارزی از سوی دیگر زمینه برای بازگشت ثبات به بازار ارز فراهم خواهد شد.

اثر تحریم‌ها بر بازار ارز

آیا بسته جدید ارزی می‌تواند اثرات ناشی از تحریم‌های آمریکا را خنثی سازد؟ این یک سؤال مهم پیش روی دولت، مردم و فعالان اقتصادی است و پاسخ روشن البته به مدیریت تقاضا و عرضه ارز در یک فضای رقابتی، شفاف و البته با دخالت حداقلی بانک مرکزی بستگی دارد؛ چه اینکه اگر تحریم‌ها باعث کم شدن صادرات نفت خام و احتمال زیاد افت صادرات پتروشیمی و میعانات گازی شود، ورودی ارز به اقتصاد ایران دچار اختلال خواهد شد و اگر این تحریم‌ها جنبه فراسرزمینی پیدا نکند و تنها محدود به آمریکا و چند کشور خاص باشد و اتحادیه اروپا و سایر خریداران نفت و محصولات پتروشیمی ایران به فرایند خرید خود ادامه دهند، آثار تحریم‌ها بر بازار ارز حداقلی و گذرا خواهد بود.

اعتماد مردم؛ ضامن شکست تحریم‌ها

دولتمردان آمریکا هم امروز رفتار بازار ارز ایران را رصد می‌کنند و امید دارند با آغاز تحریم‌ها، سیاست‌های دولت ایران با تهدیدهای تحریمی مخدوش شود؛ بی‌تردید اعتماد و همراهی مردم با سیاست‌های جدید ارزی و رفتار منطقی سیاستگذار ارزی در مدیریت کارشناسی بازار ارز و کاستن از فشار تقاضای ارزی می‌تواند ضامن شکست تحریم‌ها باشد. امروز همه نگاه‌ها به ایران دوخته شده است و از یک سو حسن روحانی و از سوی دیگر دونالد ‌ترامپ با 2نگاه متفاوت رفتار بازار ارز ایران در روزهای آینده را رصد می‌کنند.

عرضه ارز از کدام کانال؟

با تغییر مسیر تأمین و عرضه ارز از دامنه قیمتی دلار 4200تومانی به دامنه 8000تومانی در نتیجه سیاست جدید ارزی بانک مرکزی و دولت، همه نگاه‌ها به سمت عرضه ارز دوخته می‌شود. دولت و بانک مرکزی امیدوارند به پشتوانه حمایت مجلس و قوه قضاییه، بتوانند مقاومت ارزی پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و دیگر صادرکنندگان کلان دارای ارز را بشکنند تا با کاهش فشار تقاضا و افزایش عرضه با نرخ توافقی در بازار ثانویه ارز، به التهابات ارزی چند هفته اخیر پایان دهند. دولت و بانک مرکزی 3کانال برای تأمین ارز مورد نیاز اقتصاد در پیش دارند؛ نخست ارز ناشی از صادرات نفت خام، دوم ارز صادراتی صادرکنندگان بزرگ نظیر پتروشیمی‌ها و سوم ارز ناشی از صادرات غیرنفتی صادرکنندگان متوسط و خرد وابسته به بخش خصوصی که روشن است دولت و حاکمیت به این نتیجه رسیده‌اند تا عرضه ارز ناشی از صادرات نفت خام به واردات کالاهای اساسی ازجمله دارو محدود شود. بخش خصوصی ایران و صادرکنندگان خرد و متوسط که پیش از اعلام سیاست جدید ارزی، مجوز فروش ارز با نرخ توافقی در بازار دوم را پیدا کرده‌ بودند، به‌دلیل عرضه کم و عمق اندک بازار ثانویه ارز، نتوانستند به تقاضای ارزی پاسخ دهند. حالا همه امیدها به ارز صادرکنندگان بزرگ ازجمله پتروشیمی‌ها دوخته شده است و اگر آنها همراهی کنند، احتمال موفقیت بانک مرکزی زیاد خواهد بود و مقاومت آنها می‌تواند سیاست‌های جدید اعلام شده را با ابهام جدی مواجه سازد.