پرونده سد گتوند دوباره باز شد

رسول عوده‌زاده| آبادان- خبرنگار:


ماه گذشته در پی پیشروی آب خلیج فارس به سمت رودها و از کار افتادن تصفیه‌خانه‌های آب خرمشهر و آبادان، وضعیت آب حالت بحرانی به خود گرفت و مردم نیز به این وضعیت معترض شدند.
روز 13 تیرماه امسال با حضور وزیر نیرو، فاز دوم طرح آب‌رسانی «غدیر» با هدف تامین پایدار آب شهرهای آبادان، خرمشهر و شادگان به بهره‌برداری رسید. حالا اما آب در برخی از مناطق آبادان و اروندکنار همچنان شور است، به طوری که در هفته جاری اهالی بندر اروندکنار در جنوب جزیره آبادان از شوری آب شهری منطقه گلایه داشتند.
چند روز پیش نیز آب جاری در رودخانه کارون در محدوده اهواز رنگ آبرفتی به خود گرفت و با توجه به عدم بارندگی طی این روزها، موضوع سوال‌برانگیز شد، زیرا در همین حال سد شور گتوند نیز آبگیری شد. شهروندان خوزستانی این روزها مدام می‌پرسند که آیا آبگیری این سد و رهاسازی آب آن موجب شوری آب رودخانه‌ها و آب آشامیدنی خانه‌ها شده است.
در این میان، اظهارات «عیسی کلانتری» رئیس سازمان حفاظت محیط‌‌ زیست کشور، این فرضیه را تقویت کرد. او با اشاره به مشکلات کم‌آبی در خوزستان گفت: «اشتباهات مهندسی در ساخت سد گتوند عامل شوری آب خوزستان شده است.»
کلانتری گفت: «اتفاق بدی که افتاد آبگیری سد گتوند بود. این پروژه در زمان مرحوم آقای هاشمی (آیت‌الله هاشمی رفسنجانی) کلنگ زده شد. در آن زمان هیچ اشکالی در اجرای آن نبود، اما در زمان دولت نهم، محل سد تغییر کرد. این کار باعث شد که گنبدهای نمکی به درون آب راه پیدا کنند.»
رئیس سازمان حفاظت محیط‌‌ زیست کشور افزود: «گفتند پوشش رُسی می‌دهیم و نمک را از بستر جدا می‌کنیم، ولی با اولین آبگیری، پوشش از بین رفت و آب شیرین کارون شور شد. ما بخش اعظم آب خوزستان را با یک اشتباه مهندسی محرز شور کردیم.»


سد گتوند و کابوس 60 میلیون متر مکعب نمک

سد گتوند علیا و کوه نمک 60 میلیون متر مکعبی آن و خطراتی که این سد متوجه کشاورزی دشت حاصلخیز خوزستان کرده نگرانی‌ها را تشدید کرده است.
یک فعال محیط‌‌ زیست در این باره به همشهری می‌گوید: سد گتوند فاقد ارزیابی محیط زیستی است. زمانی که این سد آبگیری شد، لایه‌هایی زیر مخزن سد وجود داشت که شور بود و کیفیت آب را تغییر می‌داد. از همین رو آب این سد از همان ابتدا قابلیت شرب و مصرف کشاورزی نداشت. 
«محمد اهوازیان» می‌افزاید: پشت این سد و در دریاچه آن، یک کوه نمک واقع شده است که برخلاف نظر طراح اولیه این سد، سد را بعد از این کوه نمک قرار داده‌اند و از لحاظ جانمایی مشکل دارد. با پایین آمدن سطح آب کوه نمک و نشست دیوار حائل، مواد نمکی حل و وارد آب سد می‌شود و همزمان با رهاسازی آب سد، آب شور به پایین‌دست می‌رود.
به گفته او، با ادامه و تشدید روند شوری آب کارون، آب این رودخانه در آینده حتی برای کشاورزی مناسب نخواهد بود.


رهاسازی آب مورد نیاز نخلستان‌ها از آب شور

در این میان استاندار خوزستان، رهاسازی آب سد گتوند را به طور تلویحی تایید کرده و گفته است: با توجه به شوری بیش از حد آب رودخانه‌های بهمنشیر و اروندرود، آب مورد نیاز برای کشت‌های دائمی به‌خصوص نخلستان‌های آبادان و خرمشهر رهاسازی شد.
«غلامرضا شریعتی» چندی پیش در گفت‌وگو با شبکه استانی اظهار کرد: به دلیل خشکسالی، کشت‌های دائم و به‌خصوص نخلستان‌های آبادان و خرمشهر در معرض خطر قرار گرفته‌اند و تلاش می‌کنیم با رهاسازی آب در ماه جاری، آب را به نخلستان‌ها برسانیم.
استاندار از اهالی و کشاورزان بالادست کارون خواست که نهایت همکاری را در برداشت نکردن از این آب داشته باشند تا نخلستان‌های آبادان و خرمشهر از خطر خشکسالی رها شوند.
شریعتی با بیان این‌که فرمانداران در طول مسیر رهاسازی آب، با تشکیل تیم‌های نظارتی مدیریت می‌کنند تا آب به پایین‌دست برسد اضافه کرد: بعد از تامین آب مورد نیاز نخلستان‌های پایین‌دست اروندکنار، چوئبده و جزیره مینوی خرمشهر، آب مورد نیاز طرح‌های نیشکر و مجتمع پرورش ماهی آزادگان هم طبق سهمیه تامین می‌شود.
این سخنان در حالی مطرح شده که بسیاری از شهروندان و برخی از کارشناسان محیط زیست این نگرانی را دارند که مبادا آب رهاسازی‌شده در نخلستان‌ها از دریاچه پشت سد گتوند باشد که در این صورت، صدها نخل برای همیشه خواهند مُرد.


شوری آب خوزستان به سد گتوند ربطی ندارد

اما مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نه‌تنها عنوان کرده که «انتساب شوری آب خوزستان به سد گتوند کاملا غلط است»، بلکه کیفیت آب خروجی از سد گتوند را «بسیار ایده‌آل» توصیف کرده است.

«محمد حاج‌رسولی‌ها» می‌گوید: شاخص شوری (EC) آب خروجی از سد گتوند 600 میکروموس بر سانتی‌متر برآورد شده است، در حالی که میزان این شاخص در آب پایین‌دست کارون به دلیل رهاسازی پساب صنایع و تخلیه فاضلاب به مراتب بیش از آب رهاشده از سد گتوند است.
او می‌گوید: به دلیل افزایش کیفیت آب خروجی از سد گتوند، امسال میزان اثربخشی این سد در شوری آب کارون به مراتب کمتر از سال‌های گذشته است. بنابراین شوری آب خرمشهر و آبادان به هیچ عنوان ارتباطی به آب رهاشده از سد گتوند ندارد.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نسبت دادن بسیاری از مشکلات به سدسازی را جفا به این بخش می‌داند و می‌گوید: هیچ کس منکر اشتباه در جانمایی‌ برخی از سدها نیست، اما نمی‌توان منکر اثربخشی این سازه‌ها در تامین آب شرب شهرها و روستاهای کشور شد.حاج‌رسولی‌ها با تأکید بر این‌که تامین آب در شرایط کنونی به برکت سدها پایدار شده است می‌گوید: از 172 سد ملی بهره‌برداری‌شده، حداکثر فقط 10 درصد از آنها جای سوال و ابهام دارند.


لزوم بررسی کارشناسانه سد گتوند

مسئله سد گتوند و شوری آب آن به مجلس شورای اسلامی هم راه یافته است. نمایندگان می‌گویند اکنون زمان بررسی فنی سدهای احداث شده است تا مشخص شود آیا نظر کارشناسان در هنگام سدسازی اعمال شده است یا آنها سلیقه‌ای ساخته شده‌اند.
یک عضو فراکسیون محیط‌‌ زیست مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی با اشاره به معضلات زیست‌محیطی ناشی از سد گتوند خوزستان اظهار می‌کند: سدهای غیرکارشناسی در کشور در حالی ساخته شدند که به تبعات احداث آنها نه فقط در خوزستان، بلکه در سایر مناطق ایران هم بی‌توجهی شد. ‌

«فاطمه ذوالقدر» می‌گوید: آثار مخرب احداث این سدها بر محیط ‌زیست، شوری آب و کم‌آبی برای همگان محرز شده است.او تاکید می‌کند: در دوره‌ای مناطق مختلف ایران شاهد ساخت سدهای فراوانی بود، اما کار کارشناسی لازم بر آنها صورت نگرفت. 
ذوالقدر اضافه می‌کند: سد گتوند نیز یکی از موارد سدهای غیرکارشناسی‌شده است که می‌تواند یکی از عوامل مشکل برای آب خوزستان باشد. اگر ساخت این سد در زمانی ضرورت داشت و احداث آن توانست به گردش آب در منطقه کمک کند، امروز خوزستان را دچار بحران آب کرده است.


غبار فراموشی بر علاج‌بخشی سد گتوند

در حالی که مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران تاکید کرده که کیفیت آب خروجی از سد گتوند «بسیار ایده‌آل» است، این حرف برای کارشناسان و فعالان محیط زیست استان تازگی دارد و برای نخستین بار است که شنیده می‌شود.
«محسن نامدار» فعال محیط زیست می‌گوید: بیش از 2 سال از تهیه طرح‌های علاج‌بخشی سد گتوند می‌گذرد و درست است که این طرح‌ها بایگانی شده‌اند و سد همچنان بلاتکلیف مانده است، اما همیشه صحبت از این بوده که شوری آب سد گتوند باعث از بین رفتن زمین‌های کشاورزی شده و در واقع هم همین‌طور بوده و این حرف که آب خروجی از این سد هیچ مشکلی ندارد، اولین بار است که به گوش می‌رسد و این خطرناک است.
وی می‌گوید: هنوز هم برای علاج‌بخشی و رهایی از فاجعه‌ گتوند دیر نیست. اگر امروز چاره‌ای برای آن اندیشیده شود، می‌توان به نجات کارون و حل مشکلات خوزستان امیدوار بود.