شهر فرنگه، از همه رنگه

   شغل: شهرفرنگی
  ویژگی: سرگرمی و تفریح اهالی تهران قدیم

درست از همان زمانی که پای مظفرالدین شاه قاجار به پاریس باز شد، فقرا هم به نوعی توانستند دیدنی‌های فرنگ را ببینند، اما نه سوار بر طیاره یا چارپایان، بلکه با قوطی‌هایی فلزی به اسم «شهر فرنگ»؛ شهر کوچکی که در قوطی استوانه‌ای‌شکلی ساخته شده بود و می‌شد ندیده‌ها و نشنیده‌های ایران و سایر سرزمین‌های دور و نزدیک را در آن دید.
سال 1278بود که برای نخستین بار مظفرالدین‌شاه قاجار، جعبه جادویی «شهر فرنگ» را روانه تهران کرد. او در نمایشگاه دستاوردهای سده‌ نوزدهم در شهر پاریس با این وسیله آشنا شد و دستور داد یکی از این جعبه‌های جادویی را برای دربار بخرند و بیاورند. تا مدت‌ها اهل حرم با این جعبه جادویی سرگرم بودند.
اردشیر آل‌عوض، محقق فرهنگ عامه، درباره اینکه جعبه جادو باعث به‌وجود‌آمدن شغل تازه‌ای در تهران قدیم شد می‌گوید: «چیزی نگذشت که آوازه جعبه شهر فرنگ در تهران پیچید و استادان ایرانی هم نمونه‌هایی از آن را ساختند. مردم نیز دلبستگی بسیاری به این سوغات فرنگ نشان دادند. از آن زمان یکی از شغل‌ها و راه‌های به‌دست‌آوردن درآمدی اندک، گرداندن شهر فرنگ در کوی و برزن‌ بود. صاحب شهر فرنگ «شهر فرنگی» نامیده می‌شد. او دستگاه را همچون کوله‌پشتی به کول می‌گرفت و در کوچه‌پسکوچه‌ها، خیابان‌ها و میدان‌های شهر می‌گشت و هرجا جمعیتی می‌دید، شهر فرنگ را زمین می‌گذاشت و با گرفتن اجرتی ناچیز، بخشی از عکس‌ها و اگر پول بیشتری می‌دادند، همه عکس‌ها را به مشتریان نشان می‌داد. درون دستگاه، همیشه پرده‌ای جلوی تصاویر کشیده شده بود. شهر فرنگی معمولاً عکس‌های زیبای رنگی یا سیاه‌ و سفید از شهرهای اروپا، عجایب جهان و نیز حیوانات را از مجله‌های خارجی درمی‌آورد و آنها را به‌صورت طومار بلندی به هم می‌چسباند و برای نمایش آماده می‌کرد. اغلب تصاویری که نشان داده می‌شد مربوط به کشورهای خارجی بود به همین دلیل اسم آن را شهر فرنگ و صاحبش را شهر فرنگی می‌گفتند. در بیشتر محله‌های تهران، به‌ویژه در سال‌های 1310تا 1320خورشیدی، کار شهر فرنگی‌ها رونق بسیار داشت. درست است که در آن زمان چندین سینما در تهران مشغول نمایش فیلم بودند، اما همه‌ مردم توان رفتن به سینما را نداشتند و ناگزیر دل به همان شهر فرنگی‌ها خوش می‌کردند تا آنکه سینما و تلویزیون آن‌اندازه در خانه‌ها زیاد شد و جا باز کرد که شهر فرنگی‌ها ادامه‌دادن کارشان را بی‌فایده دیدند، چون دیگر نمایش عکس‌های گوناگون آنها خریداری نداشت.»
ابعاد این جعبه به عرض ۳، طول5و ارتفاع ۴ وجب بود و جلوی شهر فرنگ که معمولاً اندکی هلالی بود، یک، 2یا ۳ دریچه فلزی به شکل لوله بخاری، در یک ردیف و به فاصله‌های مساوی، به اندازه ۱۰ سانتی‌متر بیرون زده  بود، به‌طوری‌که
 ۳ کودک بتوانند در کنار هم شانه‌به‌شانه جای بگیرند.