نگاه
آموزه‌های زلزله اول ژانویه2024 غرب ژاپن برای تهران
پژمان جوزی؛ فارغ‌التحصیل راه و ساختمان دانشگاه صنعتی امیرکبیر
دیدن صحنه‌های زلزله روز اول ژانویه2024 در غرب ژاپن هم هولناک بود و هم آموزنده. زلزله اخیر ژاپن با بزرگی بیش از 7 ریشتر همه‌‌چیز را به شدت تکان داد، اما به‌ندرت فروریخت.
کسانی که مباحث مربوط به ساختوساز را به‌صورت آکادمیک آموخته‌اند یا در مباحث مربوط به زمین‌لرزه مطالعه دارند به‌خوبی می‌دانند که زلزله با بزرگی7ریشتر در محدوده شهری یعنی ویرانی فراوان؛ چه رسد زلزله‌ای با بزرگی حدود6/7 ریشتر. ما در ایران خودمان به‌عنوان یک کشور زلزله‌خیز درک کاملی از شدت چنین زلزله‌ای داریم؛ چراکه زلزله‌های بزرگی همچون طبس (۱۳۵۷)، رودبار و منجیل (1369) و بم (۱۳۸۲) را دست‌کم دیده یا شنیده‌ایم.
زلزله‌هایی با ویرانی‌های بسیار که متأسفانه تعداد کشته‌های این زلزله‌ها چندین 10هزار نفر برآورد شده‌اند، اما در کمال حیرت چند زلزله بزرگ پی‌درپی اخیر در ژاپن تا امروز تنها حدود 55کشته برجای گذاشته است. مردمی که در فروشگاه‌ها و ساختمان‌ها بودند نگرانی‌ای بابت ریزش ساختمان‌ها نداشتند، بلکه بیشتر هراس آنها از پرتاب اشیا و اجناس فروشگاه‌ها به سمتشان بود. در تصویری که از داخل منزل مسکونی یک شهروند ژاپنی منتشر شده، همه‌‌چیز به‌شدت تکان می‌خورد، ولی تلویزیون روی دیوار از جای کنده نشد و به زمین نیفتاد.
حال این را مقایسه کنید با پیش‌بینی زلزله‌ای به بزرگی بیش از 6 ریشتر در تهران و آمارهایی که نهادها و سازمان‌های مسئول ارائه می‌کنند؛ حتی تصورش ترسناک است که درصورت بروز چنین زلزله‌ای در تهران ده‌ها هزار نفر کشته می‌شوند و صد‌ها هزار مجروح و بی‌خانمان برجای خواهد ماند و علاوه بر آن، آسیب‌هایی که به‌احتمال زیاد به ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی شهر وارد خواهد کرد، راه‌ها را مسدود و امدادرسانی را نیز به‌شدت با مشکل مواجه خواهد‌کرد.
به‌عنوان یک سازنده با تجربه نزدیک به 30سال، آموزه‌های زلزله ژاپن بسیار بود که باید مورد واکاوی قرار گیرد. این خسارت کم نه از روی شانس که ناشی از سال‌ها تلاش و آماده‌سازی یک کشور در راه مقابله با بلایای طبیعی نظیر زلزله است. در آنجا علاوه بر طراحی اصولی و به‌کارگیری تکنولوژی نوین ساختمان‌سازی، نظارت دقیق بر ساختوساز از مهم‌ترین عوامل تخریب‌نشدن گسترده ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی بوده است. ما در ایران برای ساخت ساختمان‌های پایدار و مقاوم در برابر زلزله امکانات لازم و کافی داریم، اما در بخش نظارت بر ساختوساز دچار مشکل ساختاری و ضعف شدید هستیم.
آنچه مشاهده شد این بود که در آنجا تعهد حرف اول را می‌زد؛ تعهد از سوی طراح، سازنده و ناظر همه با هم.
اگرچه انجام مانورهای زلزله و آگاهی‌بخشی به شهروندان مهم است و باید به‌طور مدام و هدفمند صورت پذیرد، اما مهم‌تر از آن این است که بر ساخت‌و‌سازهای شهری و مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده به‌صورت اصولی نظارت کافی در تمام مراحل صورت بگیرد تا درصورت بروز زلزله احتمالی، خسارات کمتری متوجه جان و مال مردم شود و شهری تاب‌آور در مقابل زلزله داشته باشیم. در این‌صورت دولت نیز متوجه کمترین خسارت و آسیب در شرایط بحران خواهد شد. بهترین آمادگی برای زلزله احتمالی در تهران یا هریک از شهرهای ایران این است که ساختمان‌های ایمن داشته باشیم. بپذیریم که ساختمان‌سازی یک علم است و آن‌را به‌دست هر طراح و سازنده‌ای نسپاریم؛ چراکه خسارت‌های آن جبران‌ناپذیر خواهد بود.
