قصه رودوزی‌های سنتی قزوین

آرش صالحی| قزوین- خبرنگار:

رودوزی الحاقی یا رودوزی سنتی، هنر آراستن سطح پارچه‌های ساده با بهره‌گیری از نخ‌های رنگین و با کمک اسباب و وسایل مخصوص است که هنرمندان آن به مدد بخیه‌های ظریفی که بر منسوجات ساده می‌نشانند، تلفیقی از زیبایی، لطافت و شکیبایی را به نمایش می‌گذارند. قزوین از نواحی غنی کشور در حوزه رودوزی‌های الحاقی بوده و از ظرفیت‌های بالایی برای اشتغال‌آفرینی در این حوزه برخوردار است. همچینن زنان هنرمند مینودری در بیش از 30 نوع رودوزی تبحر دارند و آثار آنها از قابلیت‌های بالایی برای صادرات برخوردار است. 


رودوزی‌های الحاقی قزوین

یک کارشناس طراحی دوخت درباره رودوزی‌های الحاقی رایج در استان به همشهری گفت: ابریشم‌دوزی تنها رودوزی‌ای است که در همه جای ایران استفاده می‌شود که پیش‌تر با دست انجام می‌شد و در شکل نوین آن با چرخ خیاطی و نخ‌های ابریشمی انجام می‌شود. در قزوین، اصفهان و تهران نیز بیشتر از شهرهای دیگر رایج است. 
«ماهرخ روحی» سرمه‌دوزی را متداول‌ترین رودوزی سنتی قزوین دانست و بیان کرد: از این نوع رودوزی که پیشینه تاریخی آن به دوره هخامنشی برمی‌گردد، برای تزئین لباس استفاده می‌شود و چون زرق و برق و جلوه تجملاتی دارد، بانوان قزوینی علاقه زیادی به آنها دارند. این دوخت کهن در گذشته با بهره‌گیری از مفتول‌های فنری طلا و نقره و امروز با نخ‌هایی  صورت می‌گیرد که ظاهری طلایی و نقره‌ای دارند.

وی «نم‌نم‌دوزی» را رودوزی اصیل و منحصربه‌فرد قزوینی‌ها توصیف کرد و افزود: در این رودوزی که ‌گونه‌ای از ملیله‌دوزی محسوب می‌شود، از شیشه‌های رنگی خیلی کوچکی استفاده شده است و نقش و طرح با همین شیشه‌های‌ریز که ملیله یا منجوق نامیده می‌شوند، دوخته می‌شوند و پدید می‌آیند. همچنین نم‌نم‌دوزی در شکل اصیل خود با نخ‌های پنبه‌ای انجام می‌شود، اما امروز این دوخت با بهره‌گیری از نخ‌های مصنوعی پلیمری و مستحکم صورت می‌گیرد.  روحی «بته‌جقه شکوفه‌ای»، «ترنج بیضی‌شکل» و «شمسه گرد» را از نقوش خاص و متداول در رودوزی‌های الحاقی زنان شهر قزوین برشمرد و ادامه داد: برخلاف دیگر شهرها که در آنها رودوزی‌ها بیشتر با قلاب انجام می‌شود، بانوان هنرمند قزوینی از سوزن برای آفریدن رودوزی‌های سنتی خود بهره ‌می‌برند. 

وی با تأکید بر اینکه با هر نخی نمی‌توانیم رودوزی انجام دهیم، ادامه داد: هر کدام از رودوزی‌های سنتی، نخ مخصوص به خود را دارند. به‌عنوان نمونه رشتی‌دوزی حتماً باید با نخ ابریشمی و پته‌دوزی حتماً باید با نخ پشمی انجام شود اما چند سالی است که نخ‌های ویژه رودوزی و گلدوزی به‌صورت صنعتی تولید می‌شود که اغلب فرانسوی هستند. متأسفانه در کارخانه‌های نساجی ایران نخ صنعتی باکیفیت برای رودوزی تولید نمی‌شود. 


گلدوزی در الموت

این مربی رودوزی‌های سنتی با بیان اینکه در روستاهای منطقه الموت گلدوزی‌های بی‌نام و زیبایی دیده می‌شود، گفت: از آنجایی که در گذشته روستاییان الموتی از شهر دور بودند، روی پارچه‌های ساده مانند پرده، پشتی و ملحفه خود را با استفاده از نخ‌های پشمی و پنبه‌ای گلدوزی و مزین می‌کردند که به شکل سنتی ریسیده بودند.

روحی با اشاره به وجود نقوش حیوانی و گیاهی در این گلدوخته‌ها اضافه کرد: اگرچه این نقوش به‌صورت ذهنی و بدون استفاده از الگو دوخته می‌شوند، اما تأثیر مستقیم طبیعت و اقلیم الموت در آنها دیده می‌شود. با توجه به اینکه الموتی‌ها در محیط سرد زندگی می‌کنند، بیشتر از رنگ‌های گرم در گلدوزی‌های خود بهره‌ می‌گیرند. ضمن اینکه این دوخت‌ها را در روزهای زمستان که کار کشاورزی ندارند، بیشتر انجام می‌دهند. 


تنوع رودوزی‌های الحاقی

یک استاد رودوزی‌های الحاقی هم با تأکید بر تنوع بسیار زیاد رودوزی‌های سنتی در ایران، به همشهری گفت: دلیل این گوناگونی بالا این است که هر شهری برای خود یک یا چند نوع رودوزی الحاقی دارد. به‌عنوان نمونه در دیار مینودری سرمه‌دوزی، سوزن‌دوزی، چهل‌تکه‌دوزی، کتیبه‌دوزی و مروارید‌دوزی از قدیم رواج داشته است.  «اشرف حاتمی‌مجومرد» با اشاره به سابقه بالای ترمه‌بافی در قزوین، افزود: از آنجایی که پارچه‌های ترمه در قزوین بافته و به شهرهای دیگر صادر می‌شد، برای اینکه چهره ترمه‌ها تکراری، خسته‌کننده و ملال‌آور نباشد، روی این پارچه‌ها سرمه‌دوزی، مروارید‌دوزی و چهل‌تکه‌دوزی می‌کردند تا در شهرهای دیگر بیشتر طرفدار پیدا کند. 


مشکلات آموزش رودوزی 

این هنرمند باسابقه با اشاره به مشکلات آموزش رودوزی‌های الحاقی در استان، گفت: مشکل اصلی این رشته در قزوین، آموختن چند نوع رودوزی با هم به هنرجویان، آن هم توسط مربیانی است که تجربه و مهارت کمی در این زمینه دارند؛ زیرا با 6 ماه تا 2 سال دوره دیدن و به صرف داشتن مدرک نمی‌توان رودوزی‌های سنتی را به دیگران آموخت. حاتمی مجومرد با ذکر این نکته که یک مربی نمی‌تواند همه رودوزی‌های سنتی را به هنرجو یاد بدهد، بیان کرد: سازمان صنایع‌دستی باید مربی هر نوع رودوزی را از شهر یا منطقه‌ای که صاحب آن رودوزی است، بیاورد؛ چراکه فقط یک هنرمند خوزستانی می‌داند خوس‌دوزی واقعاً چیست و چگونه کار می‌شود، اما متأسفانه مسئولان آموزش صنایع‌دستی استان آموزش 10 رودوزی مختلف را به یک مربی کم‌تجربه محول می‌کنند. وی ادامه داد: اگر می‌خواهیم واقعاً دوخت‌های اصیل ایرانی همیشه دست نخورده، سالم و درجه یک باشد و همیشه در دنیا حرف اول را بزنند، باید هر کسی دوخت و رودوزی‌ای را یاد بدهد که به آن تسلط دارد. به‌طور مثال قزوین از قدیم نم‌نم‌دوزی و چهل‌تکه‌دوزی داشته و بهتر است که مربیان قزوینی فقط این 2 رشته را به هنرجویان آموزش دهند؛ در ضمن سازمان صنایع‌دستی در گذشته از احیای رودوزی‌های سنتی حمایت مالی می‌کرد که این حمایت متوقف شده است.