یخ برای لب‌تشنگان گرمازده
فرهنگ نذرکردن برای حاجت رواشدن، در سرزمین ما قدمتی تاریخی دارد. به همین دلیل هم انواع مختلفی از نذر وجود دارد که برخی به گوش همه ما آشناست و برخی کمتر شناخته شده‌اند. نذر یخ یکی از این نذورات است که با شباهتی مفهومی به نذر آب، می‌توان حدس زد چرا نذرکنندگان آن را انتخاب می‌کردند. قبل از اینکه آب لوله‌کشی قابل آشامیدن در دسترس همه مردم باشد، نذر آب تمیز برای نوشیدن به‌ویژه در فصل‌های گرم، به یاد شهیدان لب‌تشنه کربلا رواج داشت. بعد از آن هم وقتی هنوز یخچال‌های نفتی و برقی در همه خانه‌ها پیدا نمی‌شدند و بسیاری از خانه‌ها یخچال طبیعی هم نداشتند، نذر یخ رواج یافت. در روزهای گرم و طولانی تابستان، صدای یخ‌فروشان دوره‌گرد که در کوچه‌ها می‌گشتند و مردم را به خرید یخ تازه دعوت می‌کردند، صدای آشنایی بود. آنها یخ را از یخچال‌های طبیعی اطراف شهر می‌خریدند و بار گاری یا چهارپا می‌کردند تا در محله‌ها یخ بفروشند. خیلی از این یخ‌فروشان با سردادن آواز و به‌اصطلاح زبان گرفتن، مردم را دعوت می‌کردند که یخ بخرند و نذر کنند تا یخ‌فروش به رهگذران، آب یخ مجانی و نذری بدهد. نذرکنندگان قالب‌های بزرگ یخ را تهیه می‌کردند و هرجا منبع آب آشامیدنی وجود داشت، یخ هم توزیع می‌کردند. به این ترتیب رهگذران تشنه از آب خنک نذری می‌نوشیدند و دعایی برای برآورده‌شدن حاجت نذرکننده می‌کردند. این همان سنت پسندیده‌ای است که بعدها تغییر شکل داد و به شکل وقف انواع آبسردکن ادامه پیدا کرد. آن طور که در تاریخ‌نگاری‌های تهران قدیم ثبت شده، سنگاب‌ها معمولا در کنار آب‌انبارها یا مظهر قنات‌ها ساخته می‌شدند؛ همان ظرف‌های بزرگ سنگی و فلزی که آب را داخل آن می‌ریختند تا تشنگان از آب جمع شده در آن بنوشند. پنجشنبه‌ها و ایام خاصی مثل عزاداری‌ها و جشن‌های مذهبی و ملی افرادی که نذری داشتند به جای آب در این سنگاب‌ها شربت می‌ریختند و آن را با یخ خنک می‌کردند. کم نبودند تعداد افرادی که برای سنگاب‌ها یخ نذر می‌کردند. فرهنگ نذر و وقف هرچند در این سال‌ها دستخوش تغییراتی شده اما هنوز هم در مراسم مذهبی به‌ویژه‌ماه محرم و روز اربعین، مردم به یاد شهیدان لب‌تشنه کربلا، یخ، آب و شربت خنک نذر می‌کنند و به هیئت‌های مذهبی و ایستگاه‌های صلواتی می‌‌رسانند.
در همینه زمینه :
