اهمیت تقویت و توجه به زبان مادری

 علی بالائی لنگرودی| پژوهشگر فرهنگی:


به تازگی در اقدامی از سوی مسئولان کتابخانه‌های رشت، آموزش زبان گیلگی به کودکان و نوجوانان به شکل جدی  یاد داده می‌شود. این  حرکت برای تقویت زبان مادری و اهمیت دادن به این زبان انجام شده است. در دنیای امروز توجه به زبان مادری و تقویت آن از مقوله‌های مهم آموزشی و فرهنگی در مناطق مختلف به شمار می‌آید و دولت‌ها برای تقویت آن دست به برنامه‌ریزی‌های اساسی و سرمایه‌گذاری‌های کلان می‌زنند.
به تعبیر علمی‌تر، زبان مادری کپسولی است که انبوهی از اطلاعات تاریخی و اجتماعی راجع به کاربران را در خود ذخیره می‌کند. زبان مادری به ویژه معرف شیوه تفکر کاربران آن است. به همین ترتیب از رواج افتادن یک زبان به معنای از دست رفتن یک شیوه تفکر است. پیامد این قضیه، ضعیف شدن زبان در قبال تحولات اجتماعی خواهد بود.

انواع زبان‌های محلی در گیلان با سرعتی رو به افزایش در معرض از رواج افتادن هستند. این زبان‌ها و گویش‌ها به تدریج جای خود را به زبان رسمی کشور یعنی فارسی می‌دهند. در نگاه اولیه این طور به نظر می‌رسد که این روند، محصول پدیده ناگزیر «جهانی شدن» یا «جهانی گرایی» است. این موضوع فقط تا حدودی می‌تواند درست باشد. از آن جا به نارسا بودن توجیه بالا پی می‌بریم که ملاحظه می‌کنیم مردم بسیاری از شهرهای کردنشین یا ترک‌نشین در استان‌های نه چندان دور از گیلان میان جهانی شدن و کاربرد زبان مادری تضادی نمی‌بینند. ترک‌زبانان مهاجر به گیلان نیز حتی زبان مادری را از دست نمی‌دهند.

رهاکردن زبان مادری و به کار بردن زبان فارسی در خانه به تدریج برای تعداد بیشتری از گیلانیان به امری بدیهی بدل شده است. ولی چرا این موضوع بدیهی جلوه می‌کند؟ زبان خوش آهنگ فارسی برای بسیاری از گیلانیان، زبان شخصیت است. این فخر آمیخته با صلابت را که آنان در فارسی می‌یابند، در زبان خود سراغ نمی‌کنند. ادبیات زبان‌های محلی گیلان نیز به سبب همین رویکرد چنان که باید و شاید نبالیده است.

ادبیات محلی، از چند استثناء مثل شیون فومنی اگر بگذریم، به جای آن که ادبیات محلی شهری تولید کند، همچنان به تولید ادبیات روستایی با محور زندگی کشاورزی ادامه داده است. بر همین روال، صدا و سیمای رشت نیز زبان محلی را هر روز به عنوان زبان روستانشینی با چاشنی ساده لوحی به مخاطبان خود معرفی کرده است. شاید از خود بپرسیم با این شرایط برای این زبان‌های محلی گیلان چه می‌توان کرد؟ حداقل 2 کار می‌توان انجام داد. نخست: زبان‌های محلی گیلان همواره زبان محاوره بوده‌اند. چاپ و نشر هایکو یا نصب صفحه کلید مخصوص گوگل، کمکی به حفظ این زبان‌ها نخواهد کرد. این زبان‌ها را، اگر شوقی به آنها داریم، می‌توانیم در گفت‌و‌گوهای روزانه زنده کنیم. دوم: ادبیات شفاهی کهنسالان همچون مثل‌ها و لالایی‌ها را نه در کتاب و مجله، بلکه در فایل‌های صوتی ضبط کنیم و به نسل آینده بسپاریم.