آب عمان با سیستان‌وبلوچستان چه می‌کند؟

سیده زهرا عباسی _ خبرنگار 

62درصد از آب‌شیرین‌کن‌های دنیا در خلیج ‌فارس و عمان قرار دارند، اما سهم ایران از این آب‌شیرین‌کن‌ها فقط 2درصداست. در شرایطی که 272شهر ایران با تنش آبی روبه‌رو هستند، بسیاری از کارشناسان تامین آب از دریا را راه نجات می‌دانند. با توجه به همین موضوع نیز عملیات اجرایی طرح ملی نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان به سیستان‌وبلوچستان در 4جبهه ایجاد آب‌گیر، تاسیسات شیرین‌سازی، خرید تجهیزات و سامانه خط انتقال در حال انجام است. در روزهای اخیر نیز، حسین مدرس خیابانی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان اعلام کرد با توجه به نیاز آبی استان، شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان هیچ محدودیتی ندارد و سرمایه‌‌گذاران بخش خصوصی می‌توانند در کل سواحل از زرآباد تا گواتر دشتیاری برای تامین آب آشامیدنی، کشاورزی، صنعت و توسعه اشتغال و تولید ورود کنند. گفت‌وگوی همشهری را در این‌باره با منصور بیجار، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری سیستان‌و‌بلوچستان بخوانید.

شیرین‌سازی آب دریا چرا به‌عنوان راه نجات مطرح شده است؟
شیرین‌‌سازی آب دریا به‌عنوان یک منبع پایدار تامین آب، مدت‌هاست در دنیا جدی گرفته شده و کشورهای مختلف ازجمله حاشیه خلیج‌فارس به آن اقبال نشان داده‌‌اند و در کشور ما هم در قالب پروژه‌های انتقال آب دریا به یزد و کرمان در حال انجام است. این کار مبانی علمی خوبی دارد، اما برای پاسخ به اینکه چرا شیرین‌سازی آب دریا مهم است، باید آن را از 2جنبه ملی و استانی دید. در نگاه ملی، باید به این موضوع اشاره کرد که متأسفانه برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی در کشور بالاست و به همین دلیل شاهد تبعات آن ازجمله فرونشست هستیم. هرچند عمده مصرف آب زیرزمینی مربوط به کشاورزی است، اما سند آمایش سرزمینی ما هم در گذشته ایرادهایی داشت که در نتیجه آن، صنایع آب‌بری چون ذوب‌آهن در کویر و در اصفهان ایجاد شده است؛ مرکز ایران که عمده منابع آب، زیرزمینی است و به‌ویژه امسال شاهد تنش آبی در این بخش بودیم درحالی‌که صنایع آب‌بر باید در کنار دریا ایجاد می‌شد، زیرا به‌دلیل ارزش‌افزوده‌‌، شیرین‌سازی آب دریا هم برایشان هزینه‌ای نداشت. این اتفاق اما نیفتاد و تازه در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌ایم که تنها راه نجات کشور از بحران آب، انتقال آب دریاست.
اما در نگاه استانی، سیستان‌وبلوچستان بیش از 2.9میلیارد مترمکعب آب برای بخش کشاورزی، آشامیدنی و صنعت نیاز دارد و بیش از 2دهه گذشته را درگیر خشکسالی مستمر بوده است.
هر‌ازگاهی ممکن است پدیده سیل را در جنوب استان ببینید، اما این سیل‌ها نتیجه باران‌های مقطعی و موسمی است که به‌صورت نقطه‌ای می‌بارد و به‌دلیل تکمیل‌نبودن زیرساخت‌ها ازجمله سد، بیشتر از اینکه به دردمان بخورد، خسارت به همراه دارد.
شمال استان نیز به همراه زاهدان با داشتن 37درصد جمعیت سیستان‌وبلوچستان همه آب‌ خود را از چاه‌نیمه‌ها و در اصل از رود هیرمند تامین می‌کند که کل آورده‌اش از افغانستان است. در زمینه اختصاص حقابه هیرمند هم چالش‌های فراوانی داریم که البته وزارت امور خارجه در حال پیگیری آن است.
از سوی دیگر، سیستان‌وبلوچستان ظرفیت‌های بسیار خوبی در حوزه صنعت و معدن دارد و صنایع معدنی آن می‌تواند رشد خوبی داشته باشد و آن را به استان اول کشور از این نظر تبدیل کند. با توجه به همه این موارد و نیاز شدید به آب‌آشامیدنی باید بگوییم تنها راه نجات سیستان‌وبلوچستان شیرین‌سازی آب دریا و انتقال آن به نقاط مختلف استان است.

کمبود آب سیستان‌وبلوچستان در زمینه آشامیدنی چقدر است؟
کمبود سیستان‌وبلوچستان در زمینه آب آشامیدنی هم‌اکنون حدود 70میلیون مترمکعب و از سوی دیگر، بیلان دشت‌های استان 400میلیون مترمکعب منفی است. بنابراین اول باید برای تامین آب آشامیدنی و ماندگاری جمعیت و از سوی دیگر، با توجه به اهمیت اشتغال و توسعه استان برای تامین آب صنعت اقدام کنیم و در این میان، کشاورزی در رتبه سوم قرار دارد که بخش عمده آب را مصرف می‌کند، شیوه آبیاری نوین نیست و به‌دلیل ارزان‌قیمت بودن آب، بهره‌وری کافی را هم ندارد.

موضوع شیرین‌سازی آب دریای عمان و انتقال آن از سال‌ها پیش مطرح بوده، چرا تاکنون اجرایی نشده است؟
شیرین‌سازی آب دریای عمان از دهه‌80 و با ساخت آب‌شیرین‌کن کنارک شروع شد که به مرور زمان ظرفیت آن تا 36هزار مترمکعب افزایش یافت و آب شهرهای کنارک، بخشی از چابهار و تاسیسات نیروی دریایی کنارک را تامین می‌‌کند. اما طرح ملی نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان به سیستان‌وبلوچستان از 3، 4سال پیش به‌صورت جدی مطرح شد، شرکت‌های مختلفی پای کار آمدند و ابتدا قرار بود کل استان‌های شرقی تحت پوشش این طرح قرار گیرند که البته هیچ‌یک به‌طور جدی به نتیجه نرسید. تا اینکه این طرح ملی در دولت جدید مورد توجه قرار گرفت و طبق تصمیم‌گیری‌ها تخصیص آب از محل شیرین‌سازی محدودیت ندارد و از این رو، به همه صنایع و بخش‌‌ها فراخوان داده و گفته‌ایم که ‌می‌توانند به این کار ورود کنند.

صنایع پای کار آمده‌اند؟
گفتیم هر کسی می‌تواند به این کار ورود کند، اما فعلا شرکت ایمواسکو (شرکت تامین آب صنایع و معادن) به این طرح ورود و کار را شروع کرده است.
آب مورد نیاز صنایع در حال ساخت مثل فولاد یک‌میلیون تنی مکران و فولاد 10میلیون تنی سترگ و پتروشیمی چابهار، معدن طلای تفتان و 6معدن طلای دیگر که کارشان نهایی شده و همچنین معدن جانجا در شمال استان که همگی آب‌بر هستند، از همین خط انتقال تامین خواهد شد.

طرح ملی انتقال آب هم‌اکنون در چه مرحله‌ای است؟
فعلا مجوزهای مورد نیاز برای شیرین‌سازی و خط انتقال صادر شده است، 160هکتار زمین مورد نیاز کنار دریا با توافق منطقه آزاد و استانداری درنظر گرفته شده و به‌صورت فاز به فاز در قطعه‌های 5هکتاری تحویل سرمایه‌گذار می‌شود. یکی از موضوعات مهم به‌عنوان ضمانت اجرا و تسریع طرح، قانونمند‌شدن آن بود که این اتفاق هم افتاد و هم‌اکنون، طرح به قانون مجلس شورای اسلامی تبدیل شده و در این قانون تکلیف وزارتخانه‌ها هم روشن است. دولت آیین‌نامه اجرایی این قانون را هم ابلاغ کرده که طبق آن، ایمواسکو متولی و مجری طرح است.

در این قانون سهم شرب، صنعت و کشاورزی مشخص شده است؟
با قانونی‌شدن طرح، علاوه بر تامین آب صنعت که هدف اصلی طرح بود، قرارداد خرید تضمینی آب برای تامین مصرف آشامیدنی هم امضا می‌شود که طبق آیین‌نامه به دستگاه‌های مختلف 2ماه فرصت داده شد تا میزان مصرف و برآوردشان را برای‌ افق طرح محاسبه و به‌روز کنند. امیدواریم تا 2هفته آینده آمار مصرف صنعت و آشامیدنی را به‌صورت به‌روزرسانی‌شده اعلام کنیم. در این مرحله مجوز برداشت 230میلیون مترمکعب و شیرین‌سازی 100میلیون مترمکعب آب داده شده که با 50هزار میلیارد تومان اعتبار اولیه در حال انجام است و حتما این اعتبار افزایش می‌یابد. فعلا اولویت ما تامین نیاز آشامیدنی و صنعت است، اما به حوزه کشاورزی هم اعلام کردیم در این‌باره ورود کند که هنوز به نتیجه مشخص نرسیده‌ایم.

انتقال آب به خراسان جنوبی هم در قالب این طرح دیده شده؟
پیش از این صحبت از انتقال آب خلیج‌فارس به طبس و خراسان جنوبی و عمان به سیستان‌وبلوچستان بود، اما تأکید وزارت نیرو و حتی ما بر این است که تامین آب از خط انتقال دریای عمان به‌صرفه‌تر خواهد بود، زیرا اثرات زیست‌محیطی کمتری دارد و در ادامه به لحاظ آمایش سرزمینی برای شرق کشور مهم است. اما فعلا اولویت طرح رسیدن خط انتقال از چابهار به زاهدان است. از آنجایی که هم‌اکنون از چاه‌نیمه‌ها در شمال استان به سمت زاهدان یک خط انتقال داریم، وزارت نیرو مکلف شده خط انتقال تا زاهدان را طوری طراحی کند که وقتی آب به زاهدان رسید، آب به زابل هم برود و در فاز بعدی با رسیدن آب به معدن مس جانجا در مرز سیستان‌وبلوچستان و خراسان جنوبی، مطمئنا آب به استان خراسان جنوبی هم خواهد رسید.