کرونا هنوز هم دانشمندان را غافلگیر می‌کند

زهرا خلجی - روزنامه‌نگار

دانشمندان پس از مواجهه با ویروسی جدید که باعث بیماری در انسان می‌شود، نخستین سؤالی که به‌دنبال پاسخ به آن هستند این است که آیا این ویروس به‌راحتی از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند و اگر نه، آیا روزی این اتفاق خواهد افتاد؟ 
به‌گزارش سن فرانسیسکو کرونیکل، آنفلوآنزای پرندگان می‌تواند انسان را مبتلا کند، اما در انتقال از فردی به فرد دیگر خیلی خوب عمل نمی‌کند، درست مانند یکی از ویروس‌های کرونا که باعث بیماری مرس می‌شود. اگرچه صدها مورد ابتلا از هر دو بیماری در طول 2 دهه گذشته گزارش شده است، اما به‌نظر می‌رسد هیچ‌یک از ویروس‌ها تمایلی به تکامل به سمت انتقال راحت‌تر از فردی به فرد دیگر نداشته باشند. اما ویروس کرونایی که موجب بیماری کووید-19 می‌شود، در کمتر از 3سال، توانست بر کل کره زمین غالب شود.

سیر تکامل ویروس
ویروس SARS-CoV-2 مجموعه‌ای از جهش‌ها را در مدت زمان بسیار کوتاهی رقم زده است که اکنون آن را به یکی از عفونی‌ترین پاتوژن‌های انسانی تبدیل کرده است. برای نخستین بار، دانشمندان ابزار و دانش لازم برای ردیابی دقیق این تکامل در زمان واقعی دارند. آنها جهش‌‌های ژنومی کوچک اما قدرتمندی را که موجب تغییرات ویروس به نسبت آنچه برای نخستین بار انسان را آلوده کرد، شده است به راحتی دنبال می‌کنند. نقشه ‌برداری از تکامل این ویروس ذهن‌های کنجکاو آکادمیک را به تکاپو انداخته است. شناسایی و توصیف سویه‌های جدید ویروس به هدایت مقابله با آن کمک کرده است و اکنون نسل بعدی واکسن‌‌ها و درمان‌‌های دارویی منطبق با آن در راه است. تکامل سریع کرونا ویروس همچنین به دانشمندان کمک می‌کند تا آینده این همه‌گیری و اینکه چه جهش‌‌هایی ممکن است آن را مسری‌تر یا سبک‌تر کند را پیش‌بینی کنند.

سرعت خیره‌کننده جهش‌ها
جو دریسی که توالی یابی ژنومی روی ویروس را از سال2018 انجام داده است، گفت: نخستین بار در تاریخ بشر است که ما توانسته‌ایم شاهد یک بیماری همه گیر جهانی در سطح ژنومی و تکاملی باشیم. چیزی که جذاب و در مواقعی هشدار‌دهنده بود، سرعت تکامل این ویروس است. همیشه پیش‌بینی می‌‌شد که SARS-CoV-2 برای سازگاری بهتر با انسان جهش پیدا می‌کند، اما سرعت این سازگاری خیره‌کننده است. دانشمندان می‌گویند که این تا حد زیادی به‌دلیل مقیاس همه‌گیری است. تاکنون بیش از نیم میلیارد ابتلا در سراسر جهان به ویروس فرصت تقریبا بی‌حد و حصری برای جهش ایجاد کرده است. اما مسئله زمانبندی نیز هست. SARS-CoV-2 به‌عنوان یک ویروس انسانی هنوز در مراحل ابتدایی است و به سرعت در حال توسعه است تا در محیط جدید خود شکوفا شود. در همین حال، مصونیت انسان در برابر ویروس به‌دلیل ابتلا و واکسیناسیون به‌طور فزاینده‌ای پیچیده شده است و فشاری نیز بر روند تکامل ویروس اعمال کرده است. فنیونگ لیو، متخصص بیماری‌‌های عفونی، گفت: دیدن این نوع تکامل طبیعی است چون یک نبرد دائمی بین انسان و پاتوژن است. هم ما و هم ویروس بر بقا متمرکز هستیم. ما برای شکست آن شرایطی ایجاد می‌کنیم و ویروس جهش می‌کند تا از این شرایط فرار کند. این در همه بیماری‌‌های عفونی اتفاق می‌افتد، اما در کووید، به‌دلیل مقیاس آن، کل فرایند سریع‌تر رخ‌داده است. پیش‌بینی اینکه سیر تکاملی، سویه‌های بعدی را چگونه شکل می‌‌دهد مشکل است و دانشمندان هنوز فناوری لازم برای این کار را ندارند.

جهش‌ها ادامه دارند
نحوه جهش این ویروس در 2سال و نیم گذشته سرنخ‌هایی را به ما می‌دهد. دانشمندان ده‌ها جهش خاص را شناسایی کرده‌اند که همه آنها باعث مسری‌تر شدن ویروس و عود مجدد بیماری شده است. این جهش‌‌ها احتمالا ادامه دارند و خود را در ترکیب‌های مختلف دسته‌‌بندی می‌‌کنند تا به ویروس اجازه بیشتری برای بقا بدهند. برخی از جهش‌ها می‌توانند برای همیشه در کد ژنتیک ویروس باقی بمانند. به تازگی، این ویروس برای فرار از مصونیتی که به‌سختی به‌دست آمده است، جهش یافته و اکثر متخصصان ویروس‌شناسی معتقدند که این مسیر تکاملی ادامه خواهد یافت. از سوی دیگر دانشمندان می‌گویند ویروس می‌تواند جهش‌‌های جدیدی داشته باشد که آن را مسری‌‌تر می‌کند.

احتمال خوش خیم شدن ویروس
بحرانی‌ترین سؤال و احتمالا سخت‌ترین پاسخ، این است که تکامل ویروس به‌گونه‌ای می‌شود که باعث بیماری کم و بیش شدید در انسان شود یا خیر. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ویروس‌ها به مرور زمان خوش‌ خیم‌تر می‌‌شوند. اما چنین تکاملی چه مدت زمان می‌برد. کارشناسان می‌گویند سویه اومیکرون و زیرمجموعه‌های آن باعث بیماری خفیف‌تری نسبت به‌سویه‌های قبل خود است، اما ساده ‌لوحانه است فکر کنیم سویه بعدی با جهش‌‌هایی که آن را مسری‌تر می‌کند، ما را با بیماری سخت‌تری روبه‌رو نکند. لیو می‌گوید: امیدواریم که این بیماری به یک بیماری فصلی بسیار خفیف تبدیل و با سیستم ایمنی ما نیز سازگار شود. اما در واقعیت، ویروس قابلیت انطباق و جهش نامحدودی دارد.