پایان بازی اعتیاد، آغاز زندگی

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

 کوه‌سنگی مشهد محل تفریح خانواده‌هاست. کوه‌سنگی تهران اما تا مدتی قبل محل تجمع معتاد‌هایی بود که از خانواده رانده شده بودند و همینطور موادفروش‌هایی که این منطقه را تصرف کرده و به‌صورت پاتوق فروش مواد و محل مصرف درآورده بودند. تا اواخر سال پیش، این منطقه در شمال تقاطع بزرگراه امام‌رضا و بزرگراه شهیدنجفی رستگار پر از موادفروش‌ها و مصرف‌کننده‌ها بود. تپه کوه‌سنگی اکنون کاملا خالی شده است. معتادان متجاهر و موادفروشان توسط نیروی انتظامی دستگیر شده‌اند و بخشی از آنها در کمپ‌های ماده16 نگهداری می‌شوند. یکی از همین کمپ‌ها درست در همین نزدیکی قرار دارد.
گرمخانه خاوران اکنون تبدیل به مرکز یاور‌شهر شده است و کسانی در آن نگهداری می‌شوند که به‌دست نیروی انتظامی دستگیر‌شده‌اند اما دیگر نهاد‌ها از نگهداری آنها خودداری می‌کنند. اینجا قبلا خوابگاه بزرگ کارتن‌خواب‌هایی بود که با ون‌های فوریت‌های اجتماعی شهرداری جمع‌آوری می‌شدند یا خودشان به گرمخانه مراجعه می‌کردند. تا سال گذشته مرکز خاوران که حکم مددسرایی برای کارتن‌خواب‌ها داشت اما اکنون شرایط این مرکز تغییر کرده است. سوله اصلی به چند بخش تقسیم شده است و بیش از 300نفر در بند‌های مختلف آن اقامت دارند. هر «بند» سالن بزرگی است که 5ردیف تخت دوطبقه در آن چیده‌اند. همه لباس فرم و سر و ریش کوتاه دارند. نرده‌هایی که بند‌ها را از راهرو جدا می‌کنند، ضخیم و رنگارنگ هستند. یک تلویزیون نیم‌متر مانده به سقف نصب شده و یکی از شبکه‌های صدا و سیما را نشان می‌دهد. اینجا محل نگهداری مددجویان بالای 65سال است. آنها برای طی‌کردن مراحل درمان متادون دریافت می‌کنند ولی اجازه خروج از کمپ را ندارند.

پاتوق 15ساله
سابقه موادفروشی در کوه‌سنگی به سال1385 می‌رسد. در آن زمان پاتوق موادفروشان شوش و هرندی پاکسازی شد و بعضی از فروشندگان به این محل کوچ کردند. استقرار آنها در این نقطه شرق تهران باعث ایجاد آسیب‌های زیادی در این محدوده شده بود. خرده‌فروشی انواع مواد‌مخدر به‌دست قاچاقچیانی که گفته می‌شد سلاح سرد یا حتی گرم دارند امنیت این منطقه را به‌هم زده بود. تپه کوه‌سنگی ارتفاع زیادی ندارد. اطراف آن کارگاه‌ها و گاراژ‌ها هستند. یک طرف آن به بزرگراه امام‌رضا می‌رسد و در سمت دیگر شهرک نوساز رضویه قرار گرفته است. اهالی این شهرک بار‌ها به حضور معتادان اعتراض کرده بودند. سرپرست اداره امور مراکز سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های شهرداری تهران قسمتی از شیب تپه را نشان می‌دهد و می‌گوید: حدود 9 الی 10پاتوق اصلی در اینجا قرار داشت. شهرداری راه ورودی خودرو‌‌ها را باز کرد و نیروی‌انتظامی کسانی که در این محل قرار داشتند را بازداشت کرد.
مهدی گلشنی می‌گوید: شهرداری چادر‌ها و آلونک‌ها را جمع‌آوری کرد و دیوار مجاور تپه هم رنگ‌ شده است. الان این تپه کاملا پاکسازی شده است. یکی دیگر از شکایت‌های اهالی شهرک رضویه هم حضور معتادانی بود که بعضی از آنها به گرمخانه خاوران مراجعه می‌کردند. اکنون با تغییر نوع فعالیت گرمخانه‌، این مشکل هم رفع شده است.
مشکل کوه‌سنگی در شورای شهر تهران هم مطرح شده بود اما اکنون اثری از تجمع مصرف‌‌کنندگان مواد‌مخدر در آن دیده نمی‌شود. اینجا در بافت شهری منطقه15 قرار دارد که باید برای آن برنامه‌ریزی کرد تا دوباره به شکل قبلی برنگردد. با برنامه‌ریزی شورای هماهنگی مبارزه با مواد‌مخدر استان تهران، کسانی‌که توسط نیروی انتظامی و در پاتوق‌ها دستگیر شده باشند، از سوی بهزیستی غربالگری می‌شوند. آنهایی که معتاد متجاهر محسوب شوند با حکم قضایی و نظارت دادستانی به مراکز نگهداری سپرده می‌شوند. بعضی از آنها حکم 6ماه و بعضی حکم یک‌سال نگهداری دارند و بدون حکم قاضی نمی‌توان آنها را آزاد کرد.

حوزه کاری مراکز نگهداری معتادان متجاهر:
  یاور‌شهر یک - بالای 65سال
  یاور‌شهر دو - بین 16تا 18سال
  یاورشهر سه - معتادان دارای زخم باز
  مرکز طراوت - بانوان

نکته
خانواده‌ها معتاد را نمی‌‌پذیرند
 برخی از مددجویانی که در مرکز یاورشهر اقامت داشتند به خبرنگاران می‌گفتند که در اینجا مانع تماس آنها با خانواده‌هایشان می‌شوند. وقتی خبرنگاران این موضوع را از مدیران مرکز جویا شدند، پدیده ناگواری مطرح شد که یکی از چهره‌های زشت اعتیاد و آسیب‌های آن در جامعه را نشان می‌دهد. به‌گفته مددکاران و مسئولان مرکز، خانواده‌های این معتادان به تماس‌هایی که از سوی مرکز یاورشهر یا تلفن همراه مددکاران می‌شود پاسخ نمی‌دهند یا در صورت پاسخ اظهار می‌کنند که حاضر به صحبت یا هیچ‌گونه ارتباطی با آنها نیستند. در مقابل، بخش زیر 18سال یاورشهر تنها «یک» مددجو داشت. به‌گفته علی‌محمد زنگنه، مدیر کمپ یاور‌شهر، خانواده‌های مددجویان نوجوان تمایل بیشتری به بازگرداندن آنها دارند و نمی‌گذارند فرزندشان در کمپ باقی‌ بماند.

نگاه
7هزار معتاد متجاهر پذیرش شده‌اند
احمد احمدی‌صدر -مدیرعامل سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران

  باید این سؤال را پرسید که چرا تعداد معتادان متجاهر از 10هزار نفر به 20هزار نفر رسید و چه کاری باید بکنیم که در سال‌های آینده به 70هزار نفر نرسد؟ یکی از دلایل رشد تعداد معتادان این است که 12، 13دستگاه متولی در این حوزه وجود دارد اما این نهر‌ها در کنار هم تبدیل به رودخانه نشده است. شهرداری قرار است ساختمان را تامین کند، بهزیستی باید مجوز بدهد، پلیس باید تأیید کند و دستگاه قضا باید حکم بدهد؛ نامه‌نگاری‌های مربوط به این امور چند ماه و گاهی چند سال طول می‌کشید. در سال‌های گذشته هم معتادان را جمع‌آوری و زندانی می‌کردند اما آنها در زندان هم به امید رجوع دوباره به مواد‌مخدر بودند؛ درحالی‌که باید به فکر توانمند‌سازی و کسب سلامت معتادان باشیم. باید معتادان متجاهر را مانند اعضای خانواده خود بدانیم. اگرچه می‌گویند در آمار‌های جهانی درصد بازگشت معتادان متجاهر به جامعه 5، 6درصد است اما اگر یک‌درصد هم باشد، باید برای آن تلاش کنیم. مدل قرارگاهی به این معنی است که فاصله بین نهادها از بین برود. اگر قرار است نهادی یک وظیفه را به نهاد دیگر وگذار کند، این کار را در همان جلسه انجام دهد. در جلسه‌های قرارگاه اجتماعی بیش از 280مصوبه داشتیم که 80درصد آنها اجرا شده است و بعضی از آنها قبلا 6ماه تا یک سال تأخیر داشت. اقدام ضربتی در حوزه معتادان و کودکان کار جواب نمی‌دهد. اکنون بیش از 10هزار معتاد متجاهر در تهران جمع‌آوری و بیش از 7هزار نفر پذیرش و ساماندهی شده‌اند. البته همزمان مراکزی که قبلا معتادان را نگهداری می‌کردند به‌دلیل اتمام دوران حبس در حال آزاد کردن آنها هستند، به همین دلیل باز هم معتادان در شهر دیده می‌شوند. به‌دلیل شرایط کرونایی هم برخی آزاد شده بودند. الان معتادان متجاهر را از طریق عنبیه چشم شناسایی و مشخصات آنها را ثبت می‌‌کنیم. از طرف دیگر باید خانه‌های پلاک قرمز هم پلمب شود و برخورد با فروشندگان بازدارنده باشد. حالا برای اینکه آثار کار ما مشاهده شود باید حداقل یک تا 3سال بگذرد. اکنون از مددجویان تست کرونا هم گرفته می‌شود و در طول 2ماه فعالیت مراکز ما، هیچ موردی از فوت معتادان بالای 65سال نداشتیم که نشان می‌دهد از نظر بیماری کرونا هم شرایط مناسب بوده است. اگرچه‌متأسفانه 80 تا 90درصد خانواده‌های معتادان متجاهر حاضر به پذیرش آنها نیستند.