ترک اعتیاد؛ تضمینی و آهسته

محمد سرابی | روزنامه‌نگار 

 این یک خواست جمعی و عمومی است. از یک طرف ستاد مبارزه با مواد‌ مخدر و دانشگاه‌ها به‌دنبال تولید دارویی برای درمان اعتیاد هستند و از طرف دیگر خانواده معتادان و خود مبتلایان به بلای اعتیاد، دلخوش ماده‌ای هستند که اگر به کسی تزریق شود برای چند‌ ماه مانع مصرف مواد ‌مخدر خواهد شد؛ انقلابی در ترک اعتیاد و درمان این مصیبت هولناک و فراگیر. ماجرا از این قرار است که چند روز پیش ستاد مبارزه با مواد ‌مخدر از ورود داروی جدید درمان اعتیاد با عنوان بوپر‌نورفین «آهسته‌رهش» به مرحله آزمایشی خبر داد و گفت که این داروها کمک می‌کنند تا بیمار در شرایط پایدارتر به زندگی ادامه دهد. قبلا نیز دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام کرده بود که پژوهشگران این دانشگاه موفق به طراحی و تولید آمپول بوپرنورفین آهسته‌رهش شدند و درصورت تکمیل مراحل آزمایش و گرفتن مجوزهای لازم، این فرآورده می‌تواند در 2سال آینده یعنی سال 1406وارد بازار دارویی شود. پیش از آن هم در سال 1400موضوع تولید دارو‌های ترک اعتیاد آهسته‌رهش مطرح شده بود. اکنون دارو‌های متعددی با عنوان کلی «درمان اعتیاد» در بازار موجود است که برخی از آنها کم‌تأثیر و برخی زیانبار هستند. چگونه می‌توان اطمینان یافت که داروی جدید به سرنوشت دارو‌های قبلی دچار نشود یا مورد سوء‌استفاده قرار نگیرد؟

سم‌زدایی در انتظار 
«آهسته‌رهش‌» دارو‌یی است که به‌تدریج در بدن آزاد می‌شود. این دارو‌ها ممکن است به شکل‌های بلعیدنی، تزریق ذرات درون رگ یا درون‌کاشت (ایمپلنت) زیر پوست باشند. از طرف دیگر «بوپرنورفین» ماده‌ای شیمیایی است که در مراحل ترک مواد ‌مخدر و «سم‌زدایی» کاربرد دارد. این ماده به پایانه‌های عصبی می‌چسبد و مانع اتصال مرفین می‌شود در نتیجه نمی‌گذارد شخص معتاد از مصرف مواد ‌مخدر لذت ببرد. سلیمان عباسی، مدیرکل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگو با همشهری درباره دارو‌های آهسته‌رهش درمان اعتیاد می‌گوید: «این دارو در مرحله آزمایش‌های نهایی قرار دارد و منتظر هستیم که گزارش‌های آن تنظیم شود و مراجع پزشکی و قانونی آن را تأیید کنند. ممکن است این کار مدتی طول بکشد اما باید صبر کنیم و نتیجه نهایی را از تمام مراجع بگیریم. زمان برای ما مهم است اما اولویت اول نیست. نباید با عجله تصمیم بگیریم زیرا شرکت سازنده، کیفیت دارو، میزان اثر و عوارض آن باید به دقت ارزیابی شود.»
او درباره نظارت بر استفاده از دارو‌های آهسته‌رهش و جلوگیری از سوء‌استفاده از آن تأکید می‌کند: «این دارو به‌دست قاچاقچی و خرده‌فروش نمی‌رسد بلکه تنها در مراکز بهداشت و درمان عرضه می‌شود. نام و مشخصات هر فرد به‌صورت محرمانه ثبت و نگهداری می‌شود و او هر یک ماه یا 3ماه برای کاشت یا تزریق مجدد مراجعه می‌کند.»  عباسی بیان می‌کند: «استفاده از دارو‌های درمان اعتیاد فعلی، مشکلاتی دارد که دارو‌های آهسته‌رهش آنها را حل می‌کنند. مثلا فرد دیگر زمانی برای تهیه دارو صرف نمی‌کند و رفت‌وآمد او به محل فروش غیرمجاز دارو یا مواد ‌مخدر قطع می‌شود. احتمال انتقال بیماری‌های واگیردار مانند ایدز و هپاتیت کاهش می‌یابد. از مواد ‌مخدر و دارو‌هایی که قاچاقچیان می‌فروشند و ناخالصی‌هایی دارد استفاده نمی‌کند و مصرف بیش از حد و اوردوز با دارو یا مواد ‌مخدر هم کاهش می‌یابد. مجموعا با داروی آهسته‌رهش تعادل جسمی و روحی معتاد کنترل می‌شود.»

نصب در محل؛ مدل جدید
نمونه خارجی درون‌کاشت‌های ترک اعتیاد آهسته‌رهش از مدتی قبل به ایران هم راه پیدا کرده بود. سعید صفاتیان، پژوهشگر اعتیاد در این‌باره به همشهری می‌گوید: «درمان با ایمپلنت‌های زیرپوستی یا آمپول‌های تزریقی آهسته‌رهش، سال‌هاست که در خارج از کشور انجام می‌شود. زمانی این دارو‌ها از کشورهای دیگر وارد ایران می‌شد و در برخی مراکز غیردولتی، متخصصان بیهوشی آنها را زیر پوست بازو نصب می‌کردند.»
درباره دارو‌هایی که باعث تنفر از مواد مخدر می‌شود تبلیغات زیادی در حال انجام است درحالی‌که مشخص نیست این مواد شیمیایی چقدر تأثیر دارند. او با ذکر مثالی درباره کم‌نتیجه بودن دیگر دارو‌های ترک مواد مخدر بیان می‌کند: «سال‌های 84تا 87شایع شده بود آمپول‌هایی آمده است که می‌تواند خون را تعویض کند و در نتیجه شخص اعتیادش را کنار می‌‌گذارد. آن آمپول‌ها همان نالوکسان بود که یک کارخانه در ایران تولید می‌کرد. عده‌ای هم مبالغی دریافت می‌کردند و به افراد معتاد در حالت بیهوشی این دارو را تزریق می‌کردند. در نتیجه مرفین از خون خارج می‌شد و اگر شخص روز بعد آزمایش می‌داد، از نظر مرفین منفی بود و تصور می‌کردند که اعتیاد را ترک کرده است. بعد از مدتی مشخص شد که نالوکسان اصلا باعث ترک اعتیاد نمی‌شود و وابستگی به مواد مخدر همچنان باقی می‌ماند.» 

حرف و عمل درمان

یک شرکت داروسازی اروپایی برای حل این مشکل نوع تزریقی آهسته‌رهش را ساخته است؛ ذرات ریزی که وارد خون می‌شود و در طولانی‌مدت بوپرنورفین را آزاد می‌کند. دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم همین درون‌کاشت تزریقی را ساخته است که در رگ‌ها تزریق می‌شود و جای مشخصی ندارد که معتاد بتواند آن را خارج کند. باید دید این دارو در عمل چقدر برای ترک اعتیاد مؤثر خواهد بود.