گزارش
حمله به زندان‌ها؛ تاکتیک قدیمی داعش
هزاران نفر از نیروهای داعش در زندان‌های ناامن شمال شرق سوریه، در اختیار نیروهای کُرد هستند که آزادی آنها می‌تواند جانی تازه به این گروه تروریستی ببخشد
سمیرا مصطفی نژاد- روزنامه‌نگار
یک هفته زمان برد تا بالاخره نیروهای کُرد سوریه بتوانند کنترل زندانی که در یک حمله غافلگیرانه به‌دست نیروهای داعش افتاده بود را پس بگیرند. این حمله که دست‌کم 180کشته از 2طرف بر جای گذاشت، بار دیگر نشان داد که کردهای سوریه در میدان رزم، آنقدرها هم قابل اطمینان نیستند و همین امر خطر جان گرفتن دوباره گروه تروریستی داعش در مناطق تحت کنترل آنها که بخش‌های وسیعی از شمال شرق و شمال سوریه را شامل می‌شوند، دو چندان می‌کند.
حمله به زندان‌ها، همیشه در صدر فهرست تاکتیک‌های عملیاتی داعش قرار داشته است. در سال2007 اعضای این گروه مسئولیت فرار 140زندانی از زندان بادوش واقع در شمال عراق را بر‌عهده گرفتند. 5سال پس از آن بود که داعش کارزاری به نام «تخریب دیوارها» را آغاز کرد و در قالب آن حملات زنجیره‌ای به زندان‌های عراق را آغاز کرد. اوج این حملات در سال2013 رخ داد. هدف اصلی، رها کردن نیروهای مخالف دولت و جذب آنها بود. در سال2013، نیروهای داعش همزمان به زندان‌های تاجی و ابوغریب حمله کردند و بیش از 500زندانی که بیشتر آنها عراقی بودند را آزاد ساختند. کمی پس از آن بود که گروه داعش توانست بخش بزرگی از عراق را تصرف و ادعای خلافت کند. بنابراین مشخص است که برای این گروه، یکی از مهم‌ترین مسیرهای جذب نیرو، زندان‌های عراق و سوریه بوده است.
حمله اخیر داعش به زندان غویران واقع در شمال شهر حسکه در شمال شرق سوریه، گریزی به همین تاکتیک مهم داعش بود؛ اقدامی که البته می‌تواند حاکی از احیای قدرت این گروه در برخی از مناطق سوریه باشد. گفته می‌شود بین 100 تا 130نیروی داعش در این عملیات حضور داشته‌اند و در این زندان 5هزار نفر محبوس هستند. بسیاری از آنها سوریه‌ای و عراقی‌هایی هستند که جرم‌شان داشتن ارتباط با داعش بوده که شمار این افراد 3هزار نفر اعلام شده است. علاوه بر این 3هزار نفر، 700نوجوان از خانواده‌های داعش نیز در این زندان به سر می‌برند. 20روز پس از آغاز سال نوی میلادی بود که داعش به این زندان حمله کرد و با اجرای نقشه‌ای دقیق آن را تحت کنترل خود در آورد.
طبق گزارش شبکه تلویزیونی الجزیره، روز پنجشنبه نیروهای دمکراتیک سوریه اعلام کردند که موفق شده‌اند کنترل زندان را به‌طور کامل به‌دست بگیرند. البته این مهم با حمایت هوایی نیروهای خارجی اتفاق افتاد. طی همان روزهای نخست عملیات، صدها زندانی فرار کردند و هنوز تعدادی از آنها دستگیر نشده‌اند. همچنین ده‌ها نفر در طول درگیریها در داخل و اطراف زندان کشته شدند. تعدادی از افراد کشته شده، همان نوجوانانی هستند که داخل زندان زندگی می‌کردند و به‌گفته نیروهای کُرد سوریه، داعش در جریان درگیریها از آنها به‌عنوان سپر انسانی استفاده کرده است.
این درگیریها، پای آمریکایی‌ها را هم که در سوریه و عراق نیرو دارند به وسط کشید. ارتش آمریکا برای کمک به نیروهای دمکراتیک سوریه خودروهای زره‌پوش خود را روانه زندان ساخت و حملاتی هوایی ترتیب داد. ارتش انگلیس هم نیروهای ویژه خود را به منطقه اعزام کرد. این درگیری بزرگ‌ترین درگیری با داعش از سال2019 تاکنون به‌شمار می‌رود. در آن سال آخرین هسته‌های داعش در آخرین استحکامات خود واقع در باغوز، منطقه‌ای مرزی در نزدیکی مرز سوریه و عراق شکست داده شدند.
با این همه داعش امروز آن سازماندهی سابق را ندارد. از سال2019 به بعد اعضای این گروه نتوانسته‌اند هیچ منطقه‌ای را به‌عنوان قلمرو خود معرفی کنند و به‌نظر نمی‌آید فعلا چنین برنامه‌ای داشته باشند. این گروه در عوض، به یک گروه چریکی سطح پایین تنزل یافته که البته از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار است. براساس آمارهای سازمان ملل، داعش در عراق و سوریه بالغ بر10هزار نفر نیرو دارد و در ماه 100 تا 150 حمله در این مناطق ترتیب می‌دهد. در نزدیکی زمان حمله به زندان غویران، گروهی از نیروهای داعش به پاسگاهی در شرق عراق حمله کردند و 11سرباز را به قتل رساندند. ماه قبل هم گروهی دیگر، یک افسر پلیس عراقی را به قتل رساندند.
کردهای سوریه و چالش نگهداری از نیروهای داعش
حمله به زندان غویران، فاجعه‌ای قابل پیش‌بینی بود. از مدتها پیش منتقدان نسبت به در معرض خطر بودن زندان‌های واقع در شمال شرق سوریه هشدار داده بودند. داعش می‌تواند با آزاد کردن نیروهایش از این زندان‌ها، جانی تازه بگیرد. این منطقه نیمه خودمختار که تحت کنترل کردهای سوریه است، در موقعیتی بسیار شکننده قرار دارد. کردها از یک سو با نیروهای داعش درگیر هستند و از سوی دیگر، با نیروهای ترکیه و دولت مرکزی سوریه. نیروهای دمکراتیک سوریه، به‌گفته خودشان، در محافظت از زندان‌های منطقه مشکلات زیادی دارند و فرار از این زندان‌ها امری رایج است.
اگرچه بیشتر زندانیان، سوریه‌ای و عراقی هستند اما هزاران زندانی خارجی هم در این زندان‌ها محبوس اند. زندانیان از 60کشور مختلف در این زندان‌ها حضور دارند. بسیاری از این کشورها، به‌ویژه کشورهای اروپایی، میلی به بازگرداندن شهروندان خود ندارند؛ زیرا نگرانند محاکمه یا کنترل این افراد برایشان دردسر آفرین باشد. از این‌رو سال‌هاست که شهروندان خود را در شرایط اسفبار زندان‌های پر ازدحام شمال سوریه رها کرده‌اند.
بزرگ‌ترین زندان در این منطقه کمپی به نام «الهول» است که در حدود 56هزار نفر از اعضای خانواده‌های داعش را در خود جای داده است. بیشتر آنها کودک و نوجوان هستند و گروهی از زنان زندانی در این مکان هنوز به هدف و ایدئولوژی داعش اعتقاد دارند و این اعتقادات را به کودکان آموزش می‌دهند. این زندانیان برای خود مقررات پوشش دارند، استفاده از سیگار یا شنیدن موسیقی را ممنوع کرده‌اند و کسانی که از این مقررات سرپیچی کنند، به‌ویژه زنان را مجازات می‌کنند. افراد مشکوک به تخطی از مقررات در این زندان‌ها شکنجه می‌شوند یا چادرهایشان به آتش کشیده می‌شود. طی یک سال گذشته، دست‌کم 90نفر در «الهول» کشته شده‌اند.
نوجوانان زندانی در غویران هیچ اتهامی ندارند. بعضی از آنها به‌دلیل بالارفتن سن‌شان از زندان‌های دیگر و کمپ‌هایی مثل کمپ الهول به غویران منتقل شده‌اند. اگرچه محل حبس نوجوانان از بزرگسالان جداست، اما ده‌ها نوجوان در این زندان در سلول‌های بسیار کوچک نگهداری می‌شوند.
تا زمانی که ده‌ها هزار زندانی در شمال شرق سوریه محبوس‌اند، باید در انتظار حملات بیشتری از سوی داعش بود؛ به‌خصوص در شرایطی که از محل نگهداری آنها به‌درستی حفاظت نمی‌شود.
