پیشخوان/ فیلمنامه‌نویسی برای طول عمر بیشتر!

 محمد گذرآبادی در عرصه ترجمه کتاب‌های آموزش فیلمنامه‌نویسی آنقدر نام معتبر و قابل اطمینانی است که وقتی نامش روی جلد کتابی می‌آید، با اشتیاق می‌توان به مطالعه آن کتاب پرداخت. کتاب «کم یعنی زیاد؛ فن نگارش فیلمنامه کوتاه» هم یکی از مفصل‌ترین کتاب‌هایی است که درباره نحوه نگارش فیلمنامه کوتاه به فارسی درآمده است. نویسنده کتاب رویکرد منحصربه‌فردی به نگارش فیلمنامه دارد. او در مقدمه‌ای بر ویراست سوم کتاب نوشته در طول سال‌ها آموزش فیلمنامه‌نویسی و تکنیک درام دریافته که ارتباط انسانی در داستان‌ها چه نقش مهمی دارد. شاید در نگاه اول عجیب به‌نظر برسد که یک کتاب آموزش فیلمنامه‌نویسی مفهوم ارتباط را در کانون توجه خود قرار دهد. اما کلودیا هانتر جانسون برای این کار خود دلیل خوبی دارد. به اعتقاد وی، همانطور که آبراهام مازلو گفته، ارتباط به‌معنای احساس تعلق در زیرنیاز به بقا قرار دارد. جانسون می‌نویسد:«مطالعات اپیدمی‌شناسی در سراسر کشور نشان می‌دهد که مردان و زنانی که پیوندهای انسانی بامعنا ندارند، احتمال مرگشان دو برابر بیشتر است. مردان بیوه‌ای که از ارتباط اصلی و غالبا تنها ارتباط بامعنای زندگی‌شان محروم شده‌اند، احتمال اینکه در شش‌ماه اول بعد از مرگ همسرشان جان خود را از دست بدهند 40درصد بیشتر از مردان همسن‌شان است.» جانسون معتقد است فیلمنامه مثل انسان هم به کشمکش نیاز دارد و هم به ارتباط. همانگونه که انسان صرفا با کشمکش نمی‌تواند زندگی کند و به ارتباط هم نیاز دارد، فیلمنامه هم با کشمکش و ارتباط پیش می‌رود. این کتاب از سه بخش و 21فصل تشکیل شده و در صفحات پرشمارش ایده مرکزی خود را با مثال‌های فراوان بسط و شرح می‌دهد.

 گویاتر از هزاران کلام

حتما برای شما هم پیش آمده که عکس یا ویدئویی که گرفته‌اید متفاوت از آنچه در ذهن‌ داشته‌اید شده است. حتما در این‌ مواقع از خودتان می‌پرسید اشکال کار کجاست که نمی‌توانید آن چیزی را که در ذهن دارید در قاب دوربین‌تان ثبت کنید. کتاب «ترکیب‌بندی تصویر در سینما و تلویزیون؛ تاریخ زیبایی‌شناسی و قاب‌بندی تصویر قطع عریض» نوشته پیتروارد و با ترجمه حمید احمدی‌لاری به شما یاد می‌دهد که چطور تصویر مورد نظرتان را ثبت کنید. تصویر باید بتواند ساده و سرراست با مخاطب ارتباط برقرار کند و به «گفتار متنی» که می‌خواهد اهمیت موضوع را روشن سازد نیاز نداشته باشد. یک نمای کامل و درست محتوای روشنی دارد و در آن همه عناصر بصری درون قاب به‌نحوی آرایش یافته‌اند که ارتباط روشنی را با مخاطب ممکن سازد. ترکیب‌بندی تصویر بر نحوه ادراک آن تأثیر دارد و تماشاگر نباید در درک هدفی که نما برای آن گرفته شده سردرگم و گیج شود. حرکت دوربین، زوم و تغییر زاویه دید، تنوع و تغییر مداومی در تصویر ایجاد می‌کند. برخی از تصاویر دلپذیر و جذاب‌اند، اما بعضی دیگر چیزی نیستند؛ جز قاب‌بندی‌های کسل‌کننده و قطعات سردرگم و گیج‌کننده‌ای از واقعیت در حال گذر. این تفاوت از کجا منشأ می‌گیرد؟ میان تصویری روی پرده که به تماشاگر لذت می‌دهد و تجسم بی‌روح و پیش‌پاافتاده «تکه‌ای» از جهان چه تمایزی وجود دارد؟ یک تصویر از هزار کلمه گویاتر است، به شرطی که راهش را بلد باشید. این کتاب راه خلق تصاویر گویا را در 17فصل به شما نشان می‌دهد.

 تجارب یک مدرس کارکشته

متون آموزش فیلمنامه‌نویسی غالبا ترجمه هستند، اما کتاب «داستان‌گویی در فیلم کوتاه؛ معیارها و درس‌گفتارها» با اتکا به تجارب سعید عقیقی در عرصه آموزش فیلمنامه‌نویسی از معدود کتاب‌های تألیفی این عرصه است. عقیقی سال‌هاست که به آموزش فیلمنامه‌نویسی مشغول است و ماحصل تجارب خود را در این کتاب آورده است. سارا آقابابایان در یادداشتی بر این کتاب نوشته: «کتاب «داستان‌گویی در فیلم کوتاه، معیارها و درسگفتارها» علاوه بر کوشش در جهت رفع خلأ تئوریک تخصص نویسندگی فیلم کوتاه در حوزه نوشتار سینمایی ایران، هدف‌گذاری مشخصی برای زدودن خرافه‌های رایجی چون «فیلم کوتاه فشرده‌شده یک فیلم بلند است» یا «فیلم کوتاه می‌تواند قسمتی از یک فیلم بلند باشد» و تلقی یکسویه‌ای‌ دارد که در مواجهه با فیلم کوتاه آن را به مثابه زیرمجموعه‌ای از مفهوم عام فیلمسازی برشمرده و نگارش یک فیلمنامه کوتاه را به پارامتری تابع فیلمنامه‌نویسی فیلم بلند، و بی‌نیاز از آموزش اختصاصی باورانده است. مهم‌ترین برگ برنده کتاب مؤلفی‌ است که به مدد عقبه‌اش به‌عنوان مدرس کارکشته دوره‌های فیلمنامه‌نویسی و کارگاه‌های مختلف فیلم کوتاه با دقتی موشکافانه و تسلطی چشمگیر به‌نظریه‌های کاربردی فیلمنامه‌‌نویسی، این کتاب را به محتوا و صراحت لهجه‌ای که در کتب ترجمه شده به‌دلیل تابع متن اصلی بودن، نادر است تجهیز کرده است. اهمیت روحیه انتقادی نویسنده در این نکته نهفته است که اساسا در فرایند تعلیم، آسیب‌شناسی شکست‌ها آموزنده‌تر از تحلیل موفقیت‌هاست و دهه‌هاست که در عرصه‌های گوناگون آموزشی مسجل شده که از دلایل شکست یک پروژه می‌توان به‌مراتب بیش از موفقیتش فراگرفت».  این کتاب از یک پیش‌گفتار و یک پی‌گفتار و 5فصل اصلی تشکیل شده است و با مثال‌های متعدد از فیلم‌های کوتاه ایرانی و خارجی، اصول نوشتن فیلمنامه کوتاه را به خواننده می‌آموزد.