تشکیل بلوک منطقه‌ای علیه غرب

رئیس‌جمهور ایران به دعوت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در رأس هیأتی به مسکو سفر کرد و با این سفر تاریخی، فصل جدیدی از روابط میان تهران و مسکو آغاز شد؛ روابطی که هر چند در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز گردید اما‌‌ در ادامه با فراز و فرودهای بسیاری همراه شد. ایران به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود و دسترسی به آب‌های آزاد برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. از این رو، توسعه روابط بین تهران - مسکو از راهبردهایی است که دو‌کشور به ‌ آن علاقه نشان می‌دهند. یک کارشناس مسائل بین‌الملل در این‌باره به همشهری می‌گوید که ایران و روسیه را تهدیدهای مشترک و اشتراکات گسترده به یکدیگر نزدیک کرده است.

  حنیف غفاری با اشاره به اینکه سفر رئیس‌جمهور به مسکو، از سفرهای کاری و تعیین‌کننده‌ای است که در حوزه سیاست خارجی ما خصوصا در برهه حساس کنونی انجام می‌شود، گفت: آنچه در این سفر اصالت و موضوعیت دارد، هم‌افزایی کلان و راهبردی تهران - مسکو است. برخلاف اینکه القا می‌شود سفر رئیس‌جمهور به روسیه ناظر بر مذاکرات هسته‌ای بوده است، باید گفت روسای جمهور دو کشور درخصوص مناسبات کلان و هم‌افزایی‌های راهبردی و استراتژیک با یکدیگر دیدار کرده‌اند.
غفاری در پاسخ به این سؤال که چرا در گذشته به روسیه به‌عنوان یکی از متحدان استراتژیک کشور، توجه نمی‌شد و این کشور در معادلات سیاسی دستگاه سیاست خارجی کشور مورد کم‌توجهی قرار گرفته بود، این موضوع را ناشی از نگاه اروپایی‌محور دولت قبل دانست و افزود: در دولت قبل، نگاه به شرق را به‌مثابه یک راهبرد کلان و یک مبنا نپذیرفته بودند و حتی در مواردی با قرائت عامدانه یا غیرعامدانه نگاه به شرق را مترادف با وابستگی به شرق می‌دانستند. درحالی‌که نگاه به شرق به معنی هم‌افزایی راهبردی میان ایران، روسیه و چین در برابر تهدیدات مشترک غرب است. از سوی دیگر نگاه اروپایی‌محور در دستگاه سیاست خارجی کشور نگاهی نهادینه‌شده بود و به این دلیل، در این مقطع روسیه در معادلات سیاست خارجی ایران نقشی را که باید، نداشت.
این تحلیلگر مسائل سیاسی، با تأکید بر اینکه در راهبردها و هم‌افزایی با کشورها تقویت نقاط اشتراک ‌، منافع ملی کشورها  را تأمین می‌کند، گفت: یک تهدید راهبردی مشترک به نام آمریکا؛ ایران، روسیه و چین را حول یک محور گردهم آورده است. در سیاست خارجی آمریکا نیز این 3کشور تهدیدات ثابت هستند و از این حیث، امکان برقراری ارتباطات راهبردی میان تهران - مسکو - پکن یک اصل راهبردی و در راستای تأمین منافع ملی است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه مواضع روسیه و چین در پرونده هسته‌ای ایران نشان دادند دو کشورعلاقه‌مند به داشتن روابط نزدیک با ایران هستند، افزود: در جریان تفاهم همکاری 25ساله با چین و تفاهم راهبردی ایران با روسیه، ما مواضع روس‌ها و چینی‌ها را بارها رصد کردیم. در جریان خروج ترامپ از برجام، تنها بازیگرانی که بر احیای واقعی برجام تأکید کردند مسکو و پکن بودند، این در حالی بود که اروپایی‌ها دنبال کم‌کردن تعهدات خود و افزایش تعهدات ایران در قبال بازگشت به برجام بودند و اکنون نیز این راهبرد را دنبال می‌کنند. در حوزه روابط بین‌الملل، هرکشوری نیازمند رصد تهدیدها و فرصت‌های خود و پیدا‌کردن شرکایی است که بتواند در بلندمدت و کوتاه‌مدت در قالب توافق‌ها و تفاهم‌های استراتژیک با آنها هم‌افزایی داشته باشد و این زمینه اکنون بعد از چین با روسیه نیز فراهم شده است. غفاری در پاسخ به این سؤال که در برخی مقاطع سیاسی، روس‌ها و چینی‌ها همراهی لازم را با ایران نداشته و ما را در برخی بزنگا‌ه‌های سیاسی تنها گذاشته‌اند، با بیان اینکه منافع ملی هر کشور تعریف و کارکرد خاص خود را دارد، افزود: ما در نظام بین‌الملل قطعا با دیگر کشورها دارای افتراق و نقاط اختلاف هستیم و منافع ملی در چارچوب دیگری تامین و دنبال می‌شود. بنابراین وجود اختلاف نظر و دیدگاه در برخی مسائل میان کشورها موضوع جدیدی نیست.
وی ادامه داد: ذیل نگاه استراتژیک کلان، این هنر دستگاه سیاست خارجی ماست که اولا با تکیه بر اصل تامین منافع ملی و دوما با تکیه بر اصل دیپلماسی منطقه‌ای و تعامل با همسایگان بتواند منظومه‌ای را تعریف کند که نیازها و خواسته‌های خود را در مقاطع گوناگون برطرف کند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی، به اراده اعضای ناتو برای گسترش این پیمان نظامی به شرق اشاره  کرد و با بیان اینکه با این اتفاق ناتو به مرزهای روسیه نزدیک‌تر از قبل خواهد شد، ادامه داد: روسیه بعد از تنش‌ها بر سر اوکراین و سپس از اراده اعضای ناتو به گسترش آن به  شرق، دریافته است که با عضویت گرجستان، مولداوی، اوکراین و آذربایجان در ناتو است که نیروهای نظامی اروپا به مرزهای این کشور بیش از اندازه نزدیک خواهند شد. با این اتفاق، تهدید غرب علیه روسیه پررنگ‌تر شده است و به این دلیل، روسیه در محاسبه‌ای راهبردی و هندسی دریافته که باید به ایران نزدیکی بیشتری پیدا کند.
وی با رد اینکه روس‌ها ایران را وجه‌المصالحه خود با اروپا در جلوگیری از گسترش ناتو به شرق کرده‌اند، توضیح داد: وقتی تهدید علیه بازیگران نظام بین‌الملل زیاد می‌شود دنبال شرکای تاکتیکی و استراتژیک می‌گردند و این یک اصل در نظام بین‌الملل است. ما نیازهایی داریم و روس‌ها هم نیازهایی دارند. تهدیدهایی ایران را به مخاطره می‌اندازد و روس‌ها هم این را تهدید برای خود می‌دانند. بنابراین نزدیکی ایران و روسیه را نباید وجه‌المصالحه برای امتیازگیری روس‌ها از اروپا یا آمریکا تفسیر کرد.
غفاری با بیان اینکه ایران، روسیه و چین قادرند برای مقابله با تهدیداتی که از سوی برخی کشورهای دیگر منافع این 3کشور را تهدید می‌کند، یک بلوک یا هژمونی منطقه‌ای را سازماندهی کنند، خاطرنشان کرد: 2پیش‌شرط اصلی ایجاد این بلوک، ظرفیت و اراده انجام این کار است. این علاقه‌مندی هم در ایران، هم در روسیه و هم در برخی کشورهای عضو اوراسیا دیده می‌شود. در بند‌7 سند سیاست خارجی روسیه، ایران دارای ظرفیت استراتژیک برای این کشور است و از این‌رو، می‌توان در ایجاد این بلوک مقابل آمریکا یا حتی اروپا امیدوار بود.
وی به منشور سیاست خارجی روسیه در سال2022 اشاره کرد و با بیان اینکه در این سند، جایگاه ویژه‌ای به ایران داده شده است گفت: در بند7 سند سیاست خارجی روسیه، دسترسی به آب‌های آزاد یک اولویت است و ایران به‌عنوان کشوری که این نیاز را به شکل ویژه‌ تامین می‌کند، دیده شده است.