کشاورزی در سبد گردشگری

پرنیان سلطانی - خبرنگار‌

صحبت از گردشگری که می‌شود، ذهن بیشتر ما حول دو محور گردشگری طبیعت‌گرا و گردشگری آثار باستانی می‌گردد. یعنی برای ما گردشگری یا در گشت و گذار در جنگل و ساحل و کوه خلاصه شده، یا در بازدید از آثار تاریخی و باستانی مثل تخت جمشید، چغازنبیل، سی و سه پل، ائل‌گلی و... . در حالی‌که گردشگری شاخه‌ای به نام «گردشگری کشاورزی» هم دارد که در دنیا مورد توجه ویژه گردشگران است. در این نوع از گردشگری، گردشگران یک روز خود را در مزارع کشاورزی، باغ‌های میوه، زمین‌های پرورش دام، استخرهای پرورش آبزیان و... می‌گذرانند  و از نزدیک با این مشاغل آشنا می‌شوند. تقریبا شبیه همین کاری که چند سالی است در ایران رواج یافته و شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری، تورهای گلاب‌گیری کاشان، برداشت گل نرگس بهبهان، برداشت چای لاهیجان و... را برپا می‌کنند. اما به نظر می‌رسد تا تبدیل این اقدامات جسته و گریخته در «اگروتوریسم» یا همان گردشگری کشاورزی به یک صنعت قابل اتکا در حوزه گردشگری کشور، راه درازی در پیش داریم. راهی که گام نخست آن را استان گلستان برداشته و این روزها به عنوان استان پایلوت، میزبان همایش ملی گردشگری کشاورزی است.

همایش دو روزه گردشگری کشاورزی
نام استان گلستان از گذشته با حوزه کشاورزی و پرورش دام گره خورده است؛ چرا که این استان در هر دو زمینه پتانسیل بالایی دارد و گندم و دانه روغنی کلزا در کنار اسب ترکمن، سرمایه‌های اصلی آن به حساب می‌آید. این در حالی است که یکی از محورهای اصلی و مورد توجه در گلستان، بحث گردشگری است. در نتیجه کنار هم قرار گرفتن حوزه گردشگری و کشاورزی و اقداماتی که مسئولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این استان از 2 سال پیش تا کنون انجام داده‌اند، باعث شده تا گلستان به عنوان پایلوت اگروتوریسم شناخته و همایش ملی گردشگری کشاورزی در این استان برگزار شود. در این همایش که دیروز آغاز شده و تا پایان امروز ادامه دارد، علاوه بر برپایی نشست تعاملی ترویجی مسئولان طبیعت‌گردی در حوزه گردشگری کشاورزی و خوراک با شعار از مزرعه تا سفره، برنامه‌هایی چون بازدید از 4 تیپ مزرعه گردشگری شاخص، آشنایی با معماری و فرهنگ میزبانی تعدادی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی، بازدید از برخی از جاذبه‌های میراث فرهنگی و طبیعی و... نیز تدارک دیده شده است.

استان پیشرو در گردشگری کشاورزی
اما اینکه چرا استان گلستان به عنوان پایلوت بحث گردشگری کشاورزی انتخاب شده، سوالی است که آن را از «احمد تجری» مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان می‌پرسیم. تجری با بیان این مطلب که در سند آمایش، 2 حوزه گردشگری و کشاورزی به عنوان محور توسعه استان مشخص شده، می‌گوید: «گلستان هم در بعد کشاورزی و هم در حوزه پرورش دام دارای پتانسیل بالایی است. جدای از این موضوع یکی از محورهای اصلی و مورد توجه استان، بحث گردشگری است که کنار هم قرار گرفتن این 2 حوزه می‌تواند ظرفیت‌های استان را بهتر معرفی کند و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال را در پی داشته باشد. به همین دلیل ما از 2 سال پیش طرح فعالیت در حوزه گردشگری کشاورزی را آغاز کرده‌ایم که‌ با استقبال بسیار خوب مزرعه‌داران استان مواجه شد.» او ادامه می‌دهد: «نخستین پروانه بهره‌برداری گردشگری کشاورزی کشور در مهر ماه سال 1399 در گلستان صادر شد. در حال حاضر نیز بیش از صد طرح متقاضی فعالیت در این حوزه،‌ موافقت اصولی را به دست آورده و تا به امروز برای 10 طرح، پروانه بهره‌برداری صادر شده است. این میزان پروانه بهره‌برداری صادر شده در کنار ارائه طرح برگزاری همایش مزارع گردشگری از سوی استان به معاون گردشگری کشور، از گلستان، استانی پیشرو در گردشگری کشاورزی ساخت و باعث شد تا درنهایت استان گلستان به عنوان استان پایلوت در بحث گردشگری کشاورزی کشور در نظر گرفته شود.»

تجربه یک روز کشاورزی
در مدت 2 سالی که از اجرای طرح گردشگری کشاورزی در استان گلستان می‌گذرد، گردشگران بسیاری در قالب صدها تور گردشگری راهی گلستان شده و تجربیات
منحصر به فردی از گردشگری کشاورزی به دست آورده‌اند. مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان در این باره می‌گوید: «با اطلاع‌رسانی‌هایی که در فضای مجازی و همچنین از طریق بروشور و تبلیغات محیطی صورت می‌گیرد، امروز یکی از برنامه‌های ثابت تورهای گردشگری که راهی استان گلستان می‌شوند، حضور در طرح‌های گردشگری کشاورزی استان است. 
افرادی هم با اطلاع از برنامه‌های گردشگری کشاورزی به گلستان سفر و در این برنامه‌ها شرکت می‌کنند. به این ترتیب که به مزارع کشاورزی می‌روند و از نزدیک شاهد مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی هستند. در این میان این امکان وجود دارد که در راستای ترویج غذای سالم، گردشگران بتوانند شخصا به برداشت محصولات ارگانیک بپردازند. 
حضور گردشگران در حوزه پرورش اسب و ماهیان و آبزیان همچنین حضور در باغ‌های گل و گیاه نیز دیگر تورهای گردشگری ما در این حوزه را رقم می‌زند.» تجری در حالی از کسب تجربه‌های منحصر‌به‌فرد از سوی گردشگران صحبت می‌کند که این استان دارای مزارع تلفیقی هم هست. یعنی فضاهایی در این استان تدارک دیده شده که گردشگران با حضور در آن‌ها می‌توانند همه پتانسیل‌های گلستان از پرورش آبزیان و اسب تا کاشت پنبه، برنج و گندم و... را در یک قاب ببینند.

از توسعه اقتصادی تا تحقق گردشگری پایدار
این طرح نو که به تازگی در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان قرار گرفته و امید است به سایر استان‌های کشور هم تسری پیدا کند، در ادامه می‌تواند نقش بسزایی در شناساندن ظرفیت‌های موجود استان، توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال برای گلستانی‌ها داشته باشد. مسئولان گردشگری این استان معتقدند توسعه گردشگری کشاورزی و طبیعت‌گردی گلستان در بلندمدت می‌تواند زمینه تحقق گردشگری پایدار را فراهم کند. این در حالی است که توسعه اگروتوریسم تاثیرات بسزایی نیز در معیشت کشاورزان و دامپروران خواهد داشت. ارتقای درآمد کشاورزان و فعالان حوزه پرورش اسب و ماهی، هم از تغییر کاربری اراضی آن‌ها جلوگیری می‌کند و هم باعث ماندگاری جوانان روستایی در زادگاهشان خواهد شد. در یک کلام توسعه گردشگری کشاورزی می‌تواند منبع خیرهای فراوانی برای روستاییان باشد و در عین حال رونقی دو چندان به حوزه گردشگری کشور تزریق کند.  

مکث / نمونه‌های‌گردشگری‌کشاورزی در ایران
شاید تاکنون اقدامی جدی در راستای توسعه گردشگری کشاورزی در کشور ما انجام نشده باشد، اما در همین راستا تلاش‌های جسته و گریخته‌ای صورت گرفته که می‌توان از آن‌ها به عنوان گام نخست دستیابی به گردشگری پایدار در حوزه کشاورزی یاد کرد. به عنوان مثال چند سالی است که مراسم گلاب‌گیری کاشان، جشنواره گل نرگس بهبهان و برداشت چای لاهیجان، در برنامه تورهای گردشگری گنجانده شده است. این در حالی است که استان‌های مختلف کشور، ظرفیت‌های بی‌نظیری در این حوزه دارند که با برنامه‌ریزی اصولی و دقیق می‌توان از آن‌ها یک صنعت گردشگری تمام‌عیار ساخت.
 برداشت انگور و سیب و کشت دانه روغنی کلزا در استان کهگیلویه و بویراحمد، برپایی جشنواره زغال‌اخته در شهرستان کلیبر آذربایجان شرقی، کشت و برداشت زعفران در شهرستان‌های بیرجند، قائنات، سرایان، فردوس، تربت‌حیدریه و گناباد استان خراسان جنوبی، برداشت خرما در خوزستان، برداشت پسته از باغ‌های دامغان، گردوچینی در شهمیرزاد سمنان، برپایی جشنواره توت‌فرنگی در استان گلستان، برداشت انارهای ساوه و خربزه‌های گرمسار، تولید و فراوری کشمش در خراسان رضوی و...، تنها بخشی از ظرفیت‌های کشور برای توسعه گردشگری کشاورزی و جذب گردشگر به حساب می‌آید.