سیاست خارجی
هیأت آشتی در تهران
سفر معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان را می‌توان نشانه‌ای مبنی بر پایان سوء‌تفاهم‌های پیش‌آمده میان 2کشور تفسیر کرد
«شاهین مصطفی‌اف» معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان دیروز در رأس هیأتی به ایران آمد؛ سفری که بیشتر برنامه‌ها و جلسات آن بر مسائل اقتصادی متمرکز است، اما پس از تنش‌های میان 2کشور که در مهر‌ماه به اوج خود رسید، می‌تواند پیام سیاسی مهمی هم داشته باشد؛ گرچه نقطه آغاز همان تنشها هم مسائل اقتصادی بود. هیأت جمهوری آذربایجان به سرپرستی «شاهین مصطفی‌اف» معاون نخست‌وزیر این کشور که ریاست مشترک کمیسیون دولتی امور اقتصادی، بازرگانی و بشردوستانه جمهوری آذربایجان و ایران را برعهده دارد، به تهران سفر کرده است. طبق گزارش خبرگزاری «آذرتاج» جمهوری آذربایجان، در این سفر دیدارهایی در وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت ایران برگزار می‌شود و چشم‌انداز همکاریهای دوجانبه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. اخیرا «جیحون بایراموف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در مصاحبه با خبرگزاری صدا‌و‌سیما گفته بود: «علاقه‌مند به توسعه روابط با ایران هستیم و همکاریهای زیادی پیش‌روی 2کشور است. می‌توانم بگویم با توجه به اشتراکات فراوان 2کشور، طرح‌های زیادی برای همکاریهای دوجانبه وجود دارد. مطمئن هستم که روابط خوب گذشته را می‌توانیم براساس حسن همسایگی توسعه دهیم.»
چرا سفر هیأت جمهوری آذربایجان مهم است؟
اهمیت سیاسی این سفر اقتصادی اما چیست؟ 2ماه از روی کار آمدن دولت جدید در ایران نگذشته بود که خبرهایی از شمال غرب کشور به گوش رسید؛ «دولت آذربایجان مانع عبور کامیون‌های ایرانی از مرز این کشور به سمت اروپا و ارمنستان می‌شود و از آنها عوارض سنگینی طلب می‌کند.» موضوعی که ابتدا اقتصادی بود، اما در پی بالا‌گرفتن چالش میان 2کشور ارمنستان و آذربایجان و ادعاهای رئیس‌جمهوری آذربایجان در مورد ایران، اندک اندک موضوع رنگ و بوی سیاسی گرفت. پیامدهای تنش در قره‌باغ چنان تجارت ایران با آذربایجان را تحت‌تأثیر قرار داد که عده‌ای از تجار هشدار دادند چنانچه این تنشها ادامه‌دار باشد، ممکن است تجارت ایران و آذربایجان متوقف شود. از دیگر سو، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرده که کامیون‌های ایرانی برای عبور از خاک قره‌باغ باید مالیات بدهند. علی‌اف همچنین برگزاری یک رزمایش توسط ایران در نزدیکی مرز آذربایجان را تعجب‌برانگیز خواند و گفت: هر کشوری می‌تواند در خاک خودش رزمایش انجام دهد. این حق مسلم آنهاست، اما چرا حالا و چرا در مرز ما؟ رئیس‌جمهور آذربایجان چندی بعد هم در ادامه ادعاهای ضد‌ایرانی خود، ایران را به کمک به ارمنستان برای قاچاق مواد‌مخدر به اروپا متهم کرد! این ادعای علی‌اف واکنش تند مقامات ایرانی را درپی داشت و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و سخنگوی وزارت خارجه و وزیر کشور به آن پاسخ دادند.
علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در توییتی به رئیس‌جمهور آذربایجان هشدار داد و نوشت: «مراقب دام‌های پرهزینه شیاطین باشید.» سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز ضمن تکذیب «ادعاهای تعجب‌برانگیز جدید رئیس‌جمهوری آذربایجان علیه جمهوری اسلامی» آن را ساختگی دانست و تأکید کرد: «طرح چنین اتهامات رسانه‌ای صرفا در راستای منافع رژیم صهیونیستی مبنی بر تحت‌تأثیر قراردادن روابط برادرانه 2ملت ایران و آذربایجان است. مسئولان آذربایجانی اجازه ندهند طرف‌های سومی برای آنان دام پهن کنند.»
احمد وحیدی، وزیر کشور هم با بیان اینکه این موضوع را هیچ‌کس تأیید نمی‌کند، گفت: این ادعاهای خوبی نیست و با حسن همجواری و همسایگی مطابقت ندارد. این یک نوع بحران است و نگرانیم که دست‌هایی پشت پرده باشد. سیدعباس موسوی، سفیر کشورمان در باکو نیز اعلام کرد که به شرکت‌های ایرانی حمل‌ونقل سوخت که کامیون‌هایشان به‌صورت غیرقانونی به منطقه قره‌باغ آذربایجان رفته‌اند، هشدار داده شده است و تأکید کرد که روابط میان ایران و آذربایجان آنقدر قوی است که هیچ تلاشی برای آسیب‌زدن به آن به ثمر نمی‌رسد. به‌رغم مواضع دوستانه ایران، همان زمان حسین قلی‌اف، نماینده مجلس آذربایجان در مصاحبه با روزنامه ینی‌شفق ترکیه اظهارات گستاخانه‌ای علیه تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران بیان کرد که واکنش تند مقامات ایرانی را در پی داشت. تنشها اما، این‌بار با دستگیری 2راننده کامیون ایرانی از سوی آذربایجان تداوم یافت. البته نگرانی‌های ایران در مورد آذربایجان فراتر از این مسائل بود و بارها از سوی مقامات وزارت خارجه اعلام شد؛ چنان‌که حسین‌امیر عبد‌اللهیان، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در این‌باره گفت: «ما نگران جدی هستیم که در آینده نه‌چندان دور برای حکومت آذربایجان و صهیونیست‌ها ایجاد مشکل کنند.»
به هر حال، رانندگان ایرانی چندی بعد آزاد شدند و اواخر مهر‌ماه هم سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای طی بخشنامه‌ای ورود رانندگان و اتباع ایرانی به منطقه قره‌باغ و لاچین جمهوری آذربایجان را ممنوع اعلام کرد.
اندک اندک تنشها کاهش یافت تا اینکه در نیمه‌های آبان بود که جیحون بایراموف، وزیرخارجه جمهوری آذربایجان به خبرنگاران گفت که طی هفته‌های اخیر خبرهایی مثبت ازسوی ایران رسیده و باکو از این پیام‌ها استقبال می‌کند و آذربایجان همانند گذشته به‌دنبال توسعه روابط با ایران است.
امیرعبداللهیان نیز با بیان اینکه روابط ایران و جمهوری آذربایجان در مسیر مثبت همسایگی تداوم دارد، گفت: توافق کرده‌ایم همکاریهای دو طرف را برای مدیریت بهتر فضای عمومی و رسانه‌ای افزایش داده و کمیته مشترکی تشکیل شود.
حال به‌نظر می‌رسد همانطور که مقامات دولت سیزدهم بارها تأکید کرده‌اند که «کار با همسایگان اولویت دولت سیزدهم است» تنشها با همسایه شمال غربی هم در حال رفع‌شدن است و سوءتفاهم‌ها برطرف شده است؛ امری که چه‌بسا بیش از سیاست می‌توان در اقتصاد نشانه‌های آن را جست.
