طالبان جدید وآثار تاریخی افغانستان

سیدمحمد بهشتی ـ کارشناس فرهنگی 

اهمیت آثار تاریخی افغانستان تنها در مقیاس کشور افغانستان خلاصه نمی‌شود و حتی بیش از آنکه بر مشترک بودن این آثار با تاریخ و فرهنگ ایران تأکید کنیم، باید بر نفس آثار تاریخی موجود در افغانستان و اهمیت جهانی این آثار که در حوزه فرهنگ ایرانی قرار دارد و وظیفه‌ای که صیانت از آن بر گرده تاریخ و تمدن بشر قرار داده است، تمرکز کنیم. آثار تاریخی موجود در افغانستان اسناد هویتی بشر است و از این جهت اهمیت فوق‌العاده زیاد دارد. در تجربه قبلی حاکمیت طالبان بر افغانستان، خاطرات تلخی وجود دارد؛ اتفاقاتی که در مورد آثار تاریخی بامیان و موزه ملی افغانستان رخ داد، خاطرات تلخی است که از شیوه مواجهه طالبان با آثار تاریخی در حافظه‌ها باقی مانده است. امروز داعش نیز در افغانستان حضور پررنگ دارد. این گروه در عراق و موصل و شامات خسارات بسیار زیادی به آثار تاریخی زده و تخریب‌های صورت گرفته در محوطه باستانی هترا هیچ‌گاه فراموش نمی‌شود؛ به همین دلیل است که تمام بشریت حق دارد به‌شدت نگران وضعیت آثار تاریخی افغانستان باشد. گروه طالبان البته در همان روزهای نخست در هفته‌های گذشته که قدرت را در افغانستان در دست گرفت، اطلاعیه‌ای صادر و موضع رسمی خود را در زمینه حفاظت از موزه‌ها و آثار تاریخی افغانستان اعلام کرد. امید است این گروه به اطلاعیه خود پایبند باشد. بر این اساس به‌نظر می‌رسد در ظاهر شاهد رویکرد متفاوتی از سوی طالبان در مواجهه با آثار تاریخی افغانستان هستیم، اما فجایع قبلی این گروه در افغانستان چنان سنگین بود که اطلاعیه رسمی طالبان نیز رفع نگرانی نمی‌کند. به همین دلیل همه کسانی که به فرهنگ و تاریخ تعلق خاطر دارند به‌شدت نگران آثار تاریخی افغانستان هستند. افغانستان در دوره قاجار از ایران جدا شد و تنها 150سال پیش بود که بین 2کشور دیوار کشیده شد. با این حال کتاب‌ تاریخ در مدارس افغانستان بسیار شبیه به کتاب‌های تاریخ ایران است. ایران و افغانستان در کهن‌ترین آثار زیست در پهنه ایران فرهنگی یک سرزمین بوده‌اند؛ به همین دلیل نمی‌توان از اشتراکات فرهنگی میان ایران و افغانستان سخن گفت؛ چون هر دو یک سرزمین بوده‌اند، اما وقتی سخن از چین و اسپانیا کنیم می‌توانیم از مشترکات فرهنگی با آن سرزمین و تمدن‌ها سخن بگوییم. ممکن است به لحاظ سیاسی این تصور وجود داشته باشد که امروز جان و مال و مسائل امنیتی در افغانستان اولویت دارد، ولی یادمان باشد که اولویت موضوع میراث‌فرهنگی کمتر از جان و مال و امنیت در افغانستان نیست. سیاستمداران و حتی رهبران طالبان کافی است، کنوانسیون1954 لاهه که اهمیت صیانت از میراث‌فرهنگی را در شرایط جنگی مورد تأکید قرار داده است، مطالعه کنند تا اهمیت حفظ مواریث فرهنگی در دوران جنگ را درک کنند. کنوانسیون1954 لاهه مخصوص همین زمان‌هاست و مخصوص همین شرایط در افغانستان کنونی است که توسط کشورهای مختلف به تصویب رسیده و در آن بر صیانت از مواریث فرهنگی اعم از آثار و محوطه‌های تاریخی و موزه‌ها در جنگ تأکید شده است.