میراث جهانی
نگرانی جهانی از تخریب آثار تاریخی افغانستان
شورای جهانی موزه‌ها: نگران تهدید آثار و افغانستانی‌هایی هستیم که زندگی‌شان را وقف حفاظت از آثار تاریخی کرده‌اند
رهبران طالبان درباره چگونگی مواجهه با آثار تاریخی افغانستان پاسخ نمی‌دهند اگرچه در بیانیه‌ای بر حفظ آثار تاریخی تأکید کردند
محمدباریکانی ـ دبیر گروه زیست‌بوم
ولایت بامیان در افغانستان 20سال قبل شاهد یک فاجعه جهانی علیه آثار تاریخی بود. طالبان مجسمه‌های عظیم بودا را که در فهرست میراث جهانی قرار داشت، منفجر کردند و جشن پیروزی گرفتند. مجسمه‌های بودا آن زمان به دستور شخص ملا محمد عمر، رهبر وقت طالبان تخریب و نابود شدند. طالبان توپخانه و شبه‌نظامیان مسلح خود را مقابل صاصال و شهمامه، 2مجسمه باستانی افغانستان قرار دادند و با آتش توپخانه و رگبار هر دو اثر تاریخی افغانستان را با خاک یکسان کردند.
تخریب بوداهای بامیان اما تنها تعرض طالبان به آثار تاریخی افغانستان نبود. نیروهای طالبان 2دهه قبل حتی موزه کابل را نیز تسخیر و آثار و اشیای موجود در این موزه را غارت کردند و تخریب‌های فراوانی برجای گذاشتند. بعدها میراث باستانی غارت شده از موزه کابل سر از موزه‌های غربی درآورد و برخی نیز پس از پایان دور اول تسلط طالبان بر افغانستان به آن کشور بازگردانده شد.
حالا طالبان بار دیگر در افغانستان سربرآورده است و ظرف چند روز تمام افغانستان را غیر از دره پنجشیر که فرزند احمدشاه مسعود به آن بازگشته است به تصرف درآورده و در تلاش برای ایجاد حکومت جدید در افغانستان است. در نخستین روزهای تسخیر وجب به وجب افغانستان توسط طالبان اما یک بیانیه کوتاه از این گروه منتشر شد که بر صیانت از آثار تاریخی و موزه‌ها تأکید داشت. تاکنون نیز هیچ گزارشی از تخریب آثار تاریخی و غارت موزه‌های افغانستان توسط طالبان منتشر نشده است، اما هنوز نگرانی‌ها از چگونگی رفتار طالبان با آثار تاریخی افغانستان برجاست.
شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «ایکوم جهانی به‌همراه جامعه بین‌المللی رویدادهایی را که در سراسر افغانستان در حال وقوع است با نگرانی پیگیری می‌کند. ایکوم به‌ویژه نگران تهدید غیرنظامیان و مردان و زنان افغان است که زندگی خود را وقف حفاظت از میراث‌فرهنگی غنی و متنوع این ملت تاریخی کرده‌اند.»
شورای جهانی موزه‌ها (ایکوم) در بیانیه خود آورده است: «انتظار می‌رود همه مقامات در سراسر افغانستان به تمامیت موزه‌ها، مجموعه‌های آنها و آثار میراثی و همچنین متخصصان میراثی که از این میراث ملموس و ناملموس حفاظت کرده‌اند، بدون درنظر گرفتن مسائل سیاسی یا جنسیتی و قومیتی احترام بگذارند و به تعهدات بین‌المللی برای حفاظت از میراث، به‌عنوان یک کشور طرف کنوانسیون۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی و پروتکل‌های آن و براساس کنوانسیون۱۹۷۰ یونسکو در مورد منع و پیشگیری صادرات و انتقال مالکیت غیرقانونی اموال فرهنگی پایبند باشند.»
ایکوم جهانی همچنین با یادآوری آنچه طالبان در دهه‌های گذشته بر آثار تاریخی افغانستان روا داشتند، اعلام کرد: بسیاری از مردان و زنانی که به‌دنبال حفاظت از میراث فرهنگی افغانستان هستند، جان خود را در این راه به خطر انداخته‌اند. سازمان‌های جنایتکار از فروش اشیای غارت‌شده و حفاری غیرقانونی افغانستان سود برده‌اند و اماکن میراثی غیرقابل برگشت آسیب دیدند، اما ایکوم جهانی در طول این بحران‌های وحشتناک، به همراه بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی دیگر در کنار مردم افغانستان ایستاد تا از میراث آنها در برابر همه تهدیدها محافظت کند.»
شورای بین‌المللی موزه‌ها تأکید کرده است: «از نزدیک با همکاران و اعضای بین‌المللی خود در منطقه وضعیت در حال تحول را نظارت می‌کنیم و برای کاهش هرگونه تهدید احتمالی که میراث افغانستان ممکن است در روزها و هفته‌های آینده با آن روبه‌رو شود، به حمایت خود ادامه می‌دهیم.»
پیش‌تر، موزه ملی افغانستان با صدور بیانیه رسمی از نهادهای فرهنگی همچون یونسکو و دیگر جوامع تأثیرگذار درخواست کرده بود به امنیت و مصونیت این موزه و دیگر میراث تاریخی این کشور توجه جدی نشان دهند و نگذارند این وضعیت سبب غارت و تخریب آثار و اموال شود.
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نیز در بیانیه‌ای با نگرانی نسبت به تخریب آثار تاریخی افغانستان توسط طالبان و تکرار تجربه تلخ 2دهه قبل از تسلط طالبان بر افغانستان اعلام کرد: «از همه کنشگران نظامی، سیاسی و اجتماعی در تحولات اخیر در افغانستان می‌خواهیم مسئولانه و متعهدانه نسبت به حفظ میراث فرهنگی و تاریخی افغانستان تلاش کرده و از تکرار فجایعی مانند انفجار مجسمه‌های بودا در بامیان جلوگیری کنند. میراث فرهنگی و تاریخی سرزمین افغانستان، حبل‌المتینِ اقوام تاجیک، هزاره، پشتون، ازبک، ایماق، ترکمن، بلوچ، براهویی، پامیری و دیگر اقوام آن است و محافظت ویژه از آن ضرورت دارد.»
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران همچنین ابراز امیدواری کرده است که با نظارت طرف‌های درگیر در منطقه و سازمان ملل، به‌ویژه نهاد علمی و فرهنگی یونسکو، میراث فرهنگی افغانستان از بناهای یادمانی تا اشیای موزه‌ای به‌نحوی شایسته محافظت شود و از دست غارتگران و چپاولگران داخلی و بین‌المللی در امان بماند.
پیرو انتشار این بیانیه‌ها از روز قبل اعضای طالبان در اقدامی سازمان‌یافته اقدام به حضور در محوطه‌های تاریخی و باستانی افغانستان و گرفتن عکس و ویدئو از این آثار کردند. آنها همچنین سلفی‌های متعددی با بناهای تاریخی و آثار باستانی افغانستان در برخی ولایات آن کشور ثبت و این اقدام خود را در فضای مجازی منتشر کردند. چنین اقدامی اما موجب نگرانی‌هایی در میان دوستداران میراث‌فرهنگی شد. برخی این اقدام اعضای طالبان را زمینه‌سازی برای آغاز تخریب آثار تاریخی دانستند و برخی دیگر نمایش چنین تصاویری را تلاش طالبان برای معرفی خود به‌عنوان گروه علاقه‌مند به آثار تاریخی و حامی میراث فرهنگی افغانستان اعلام کردند.
روزنامه همشهری نیز طی چند روز گذشته تلاش کرد در تماس با سخنگویان و رهبران طالبان در افغانستان موضع این گروه در قبال صیانت از آثار تاریخی افغانستان را منتشر کند، اما ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان که در قطر مستقر بود و به‌تازگی و پس از تسخیر کابل به پایتخت افغانستان وارد شده است، هیچ‌یک از پیام‌های همشهری را تا لحظه تنظیم این خبر پاسخ نداد. سخنگویان سابق طالبان همچون محمد نعیم و قاری یوسف احمد نیز درخواست‌های همشهری برای گفت‌وگو درخصوص وضعیت آثار تاریخی افغانستان و شیوه مواجهه طالبان با میراث فرهنگی افغانستان را بی‌پاسخ گذاشتند.
مبهم بودن نحوه برخورد طالبان با میراث فرهنگی و آثار تاریخی افغانستان نگرانی‌ها از شیوه مواجهه این گروه با میراث تاریخی افغانستان را افزایش داده است.
در همینه زمینه :
