یادداشت
اهمیت «ما» بودن
حامد فوقانی- دبیر گروه‌شهر
این جمله قدیمی را به‌طور حتم همه ما یک‌بار شنیده‌ایم: «با دیگران طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود.» یک‌توصیه و پند اجتماعی که ریشه تاریخی و دینی در گذشته ما ایرانی‌ها و مسلمانان دارد. نکته‌ای که به همه ما یادآوری می‌کند، جدا از تمامی تلاش‌ها برای تامین نیازهای اولیه انسانی، تحصیل، پیشرفت، خودباوری و کمال‌گرایی و فارغ از همه منیت‌ها و من‌بودن‌ها، «ما‌بودن»، اهمیتی صدچندان دارد. درواقع افراد به‌عنوان اصلی‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده جامعه، باید با نگاه به وضعیت دیگران، در بستر تعاملات اجتماعی، ارتباطات میان‌فردی، تطبیق خود با آنچه به‌عنوان عرف منطقی و قابل‌قبول شناخته می‌شود و قبول و انجام مسئولیت‌های اجتماعی به زندگی خود معنا ببخشند.
اینکه نتیجه ترجیح دادن منافع فردی به منافع جمعی، هر جامعه‌ای را به قهقرا و نابودی می‌کشاند، شاید عبارتی کلیشه‌ای و تکراری به‌نظر برسد، اما در شرایط فعلی، برای ما ایرانی‌ها قابل توجه‌تر از هر زمان دیگری است. در وضعیتی که روزبه‌روز کرونا داغ بیشتری را بر دلمان می‌نشاند و حلقه فشار تورم تنگ‌تر می‌شود، باید بیش از همیشه هوای یکدیگر را داشته باشیم.
حال 22مرداد (دیروز) یعنی روز ملی تشکلها و مشارکت‌های اجتماعی، فرصتی است تا بار دیگر نقش تشکلها و سازمان‌های مردم‌نهاد از یک‌سو و چگونگی عمل به مسئولیت‌های اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌های مدنی شهروندان از سوی دیگر مورد تحلیل و تأکید قرار گیرد. برای این منظور، ابتدا باید دانست که مسئولیت اجتماعی‌فردی، با ایجاد یک موضع فعال نسبت به تأثیرگذاری مثبت بر دیگران و محیط بیرون از دایره خود بسط می‌یابد. مسئولیت اجتماعی- فردی، اساس مسئولیت اجتماعی- گروهی است؛ زیرا یک اجتماع از افراد تشکیل شده و درنتیجه فرهنگ مسئولیت اجتماعی را مشخص می‌کند.
اینها در حالی است که طی چند دهه‌ای که از انقلاب اسلامی سپری شده است، سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکلها و مشارکت‌های اجتماعی هم روند رو به رشدی داشته‌اند و هم گاهی به دلایل نگاه‌های بالا به پایین، تضعیف شده و حتی در معرض از بین رفتن قرار گرفته‌اند. به‌عبارت دیگر، تشکلها و نهادهای مردمی منسجمی را می‌توان دید که در قالب «یارگیری از طبقات محروم جامعه» و «کمک‌های خیرخواهانه و نوع‌دوستی» شکل تازه‌ای از همبستگی اجتماعی را به نمایش گذاشته‌اند. از آن طرف، در موردهای فراوانی یا روند فعالیت چند تشکل به سمت غیر از وظایف اصلی کشیده شده یا با دخالت نهادهای قانونگذار و تصمیم‌گیر، اختیارشان به حداقل رسیده است؛ درصورتی که تجربه نشان داده، تقویت تشکلها و نهادهای مردمی و اجتماعی، سرانجامش یعنی ترقی جامعه؛ البته که نظارت بر آنها هم باید به طور دائم صورت بگیرد و صدالبته که بهترین نظارت نیز می‌تواند از سوی مردم باشد. نمونه عینی، تضعیف یکی از مردمی‌ترین نهادها، یعنی شورایاری‌هاست. واقعیت آن است که طی سال‌های اخیر همواره به جای رفع مشکلات و ضعف‌های این نهاد محله‌ای، دائم چوب لای چرخش‌گذاشته و صرفا با این نگاه که حضور شورایاری به فسادهای موجود شهری دامن می‌زند، حذف آن از سیستم در دستور کار بوده است.
با وجود این، اگر نگاهی دقیق به ساختار اجتماعی و مدیریتی شهرهای توسعه‌یافته دنیا شود، می‌توان آشکارا دید که انجمن‌های محلی، نقشی پررنگ در برآورده‌سازی نیازهای شهروندی دارند. هرکجا که چنین تشکلها و انجمن‌هایی با نظارت صحیح بر روند کارشان، تقویت شده‌اند، نه‌تنها فساد کمتر شده است، بلکه ایجاد زیرساخت و امکانات شهری توسعه یافته و آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا کرده است.
در ایران نیز طی 18ماه گذشته (ماه‌های شیوع کرونا در کشور)، شورایاران و معتمدان محلی با ایده‌هایی خلاقانه توانسته‌اند اقداماتی مثل نذر مهربانی، توزیع نان برای نیازمندان، حمایت از ایتام، سرکشی به سالمندان و... را به شکل بهتری اجرایی کنند.
این همان موضوعی است که از گذشته‌ای دور در فرهنگ ایرانی و اسلامی جا داشته و وجود ریش‌سفیدان و معتمدان و نمایندگان محله در پیگیری رفع نیازها، سبب شده تا هم فساد کم‌رنگ و هم «انصاف» به‌معنای واقعی کلمه نهادینه شود. به تعبیر مجمع جهانی «شهرهای هم‌پیوند یا شهرهای به‌هم‌پیوسته» انصاف نیز درواقع قلب مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها
CSR (corporate social responsibility)* است. طبق تحلیل‌هایی که اخیرا این مجمع انجام داده، از میان 1400شهر 24کشور جهان که به این مجمع پیوسته‌اند، آنهایی هستند که به تقویت تشکلها و مشارکت‌های اجتماعی مبادرت ورزیده‌اند، انصاف هم در معامله‌های تجاری پررنگ شده، فساد کاهش یافته و از سوی دیگر توزیع عادلانه امکانات شهری موفق‌تر بوده است. در بخشی از گزارش مجمع آمده که فعالیت بهتر تشکلها، افزایش درآمدهای پایدار شهری و بهبود گردشگری شهری را نیز در پی دارد. به هر ترتیب، واضح است که تقویت تشکلها و مشارکت‌های اجتماعی می‌تواند زیست‌پذیر شدن شهرها را به‌دنبال داشته و به تحقق عدالت شهری با توزیع عادلانه امکانات بینجامد. حالا که یکی از محورهای اصلی برنامه شهردار منتخب تهران - که سابقه طولانی‌مدت نمایندگی در مجلس شورای اسلامی را در کارنامه دارد- بر عدالت شهری استوار شده، امید می‌رود تا با حمایت نهادهای مجریه، تقنینی و قضایی تشکل‌های مردمی و اجتماعی تقویت شوند.
* https://www.connective-cities.net/en/topics/local-economic-development/corporate-social-responsibility-csr
