سقوط « زرنج»

محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار

 در حالی که همه نگاه‌ها به جنوب افغانستان و حملات طالبان به شهر لشکرگاه بود، نیروهای این گروه عصر دیروز موفق شدند آخرین صفوف مقاومت نیروهای ارتش و پلیس در شهر زرنج، مرکز ولایت نیمروز، را بشکنند و کنترل آن را به‌دست بگیرند.
با سقوط زرنج، این شهر اکنون نخستین مرکز ولایتی است که در جریان درگیری‌های اخیر که طی 3‌ماه گذشته ادامه داشته، به‌دست طالبان افتاده است. جنگ در نیمروز از چند روز قبل به حومه زرنج رسیده بود و نیروهای طالبان هر روز حلقه محاصره را تنگ تر کردند تا اینکه وارد شهر شدند. نیروهای ویژه ارتش که از روز پنجشنبه به این شهر اعزام شده‌ بودند نیز کاری از پیش نبردند و  شهر در نهایت تحت کنترل طالبان در آمد.
طی دو دهه‌ای که از سقوط حکومت طالبان در افغانستان می‌گذرد، نیروهای این گروه هیچ‌گاه نتوانستند بر مراکز ولایت‌ها کنترل مؤثر داشته باشند. فقط در سال 2016 بود که طالبان موفق شد چند روز کنترل شهر قندوز را در دست بگیرد؛ اتفاقی که از بازگشت جدی طالبان به صحنه معادلات افغانستان خبر می‌داد اما مورد بی‌توجهی دولت مرکزی و البته نیروهای خارجی مستقر در این کشور قرار گرفت. سقوط قندوز زنگ خطری بود که طنینش امروز در زرنج به گوش رسید.
وضعیت در لشکرگاه هم بحرانی است و ممکن است این شهر دومین مرز ولایتی باشد که به دست طالبان می‌افتد. جنگ به خیابان‌های مرکز شهر رسیده و رویارویی نیروهای طالبان و ارتش افغانستان، تن‌به‌تن شده است. در این میان، خون‌های مردم بی‌گناه است که در تبادل آتش میان دوطرف به زمین ریخته می‌شود. امروز دهمین روز از حمله طالبان به لشکرگاه است. در واقع 10روز زمان برد تا نیروهای طالبان حلقه محاصره را تنگ‌تر کنند و شهر را در آستانه سقوط کامل قرار دهند. از 10حوزه امنیتی در شهر لشکرگاه، 9حوزه سقوط کرده و جنگ به مرکز شهر که محل قرارگیری ساختمان‌های دولتی و مقر فرماندهی ارتش و پلیس است، رسیده. در دیگر نقاط ولایت هلمند هم وضع به همین شکل است. از 13شهرستان هلمند، کنترل 12شهرستان اکنون در دست طالبان است. فقط شهرستان کجکی است که با مقاومت نیروهای دولتی هنوز به‌دست طالبان نیفتاده است.
نیروهای طالبان در میان خانه‌های مردم و مغازه‌ها موضع گرفته‌اند و همین، کار را برای نیروهای امنیتی سخت می‌کند. آب و برق در شهر قطع شده است و مردم در خانه‌ها‌ی‌شان گیر افتاده‌اند. نیروهای ویژه ارتش از شامگاه چهارشنبه گذشته برای کمک به نیروهای مستقر در لشکرگاه به این شهر اعزام شده‌اند اما جنگ خیابانی و حضور مردم در خانه‌ها، کار را برای آنها سخت کرده است. خبرنگار طلوع نیوز نوشته که در خیابان‌ها اجساد افراد رها شده است؛ که البته مشخص نیست مربوط به مردم است یا نیروهای طالبان. فرمانده نیروهای ویژه ارتش افغانستان از ساکنان لشکرگاه خواسته هرچه زودتر مناطقی را که به‌دست طالبان افتاده تخلیه کنند چراکه عملیات گسترده ارتش برای نجات این شهر قرار است به‌زودی آغاز شود. احتمالا در این عملیات از نیروهای هوایی و حملات هلی‌کوپترهای ارتش هم استفاده شود.
لشکرگاه شهری استراتژیک در جنوب افغاستان است و سال‌ها مرکز عملیات نیروهای انگلیسی و آمریکایی در منطقه جنوب بوده است. سقوط این شهر، ضربه بزرگی به اقتدار دولت مرکزی افغانستان به‌شمار می‌رود. طالبان قصد دارد با تسلط بر این شهر، حملات خود را به دیگر ولایات جنوب، ازجمله به قندهار، شدت بخشد.

شدت‌گرفتن درگیری‌‌ها، از شمال تا جنوب
لشکرگاه یکی از شهرهای بزرگ افغانستان است که طی هفته‌های اخیر تحت محاصره طالبان قرار گرفته است. به گزارش رسانه‌های داخلی افغانستان، در شمال، درگیری‌ها در اطراف شهر تالفان، مرکز ولایت تخار، شدت گرفته و نیروهای طالبان وارد شهر شده‌اند. بسیاری از ساکنان، شهر را ترک کرده‌اند. تخار هم‌مرز با تاجیکستان است و دولت تاجیکستان اعلام کرده خود را برای پذیرش 100هزار آواره افغان در کمپ‌های مرزی که به‌تازگی برپا شده آماده می‌کند.
در سوی دیگر منطقه شمال، در ولایت جوزجان، جنگ به حومه مرکز آن یعنی شهر شبرغان رسیده است. جوزجان محل استقرار نیروهای مارشال عبدالرشید دوستم، معاون پیشین رئیس‌جمهور و رهبر جنبش ملی اسلامی است که در دهه 1990 در جنگ علیه طالبان فعال بوده است. مارشال دوستم که پیش از این با درجه ژنرالی شناخته می‌شد، 3‌ماه گذشته را در ترکیه حضور داشته است. او هفته قبل به افغانستان بازگشت تا فرماندهی نیروهایش در جوزجان را به‌دست بگیرد. دوستم بیماری را دلیل حضورش در ترکیه اعلام کرده است. مارشال دوستم روز چهارشنبه از سیاسیون افغان خواست اختلافات را کنار بگذارند و در برابر دشمن متحد شوند.
درگیری‌ها در اطراف شهر هرات، در غرب نیز ادامه دارد. نیروهای خیزش مردمی در این شهر در کنار ارتش موفق شده‌اند از سقوط شهر جلوگیری کنند. فرماندهی نیروهای مردمی در هرات در دست اسماعیل‌خان است که خود جزو چهره‌های سرشناس جهادی افغانستان است. شهر هرات مرکز ولایت هرات است. تمام شهرستان‌های هرات اکنون تحت کنترل طالبان است.
درگیری‌ها میان نیروهای طالبان و ارتش افغانستان در حومه شهر پل علم، مرکز ولایت لوگر در نزدیکی کابل نیز در جریان است. در جنوب، شهر قندهار هم وضعیت وخیمی دارد و مسئولان محلی برای چندمین روز درخواست نیروهای کمکی کرده‌اند. اکنون بیش از نیمی از شهرهای افغانستان تحت کنترل طالبان است.

بحران در مرز ایران
«میلک-نیمروز» یکی از 3گذرگاه اصلی مرزی میان ایران و افغانستان است. حمله طالبان به زرنج، مرکز ولایت نیمروز، باعث هجوم افغان‌ها به سمت مرز ایران شده است؛ اتفاقی که تصاویر آن طی روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. برخی از این افراد ساکنان نیمروز هستند اما برخی دیگر، کسانی هستند که طی هفته‌های اخیر خود را از مناطق مختلف افغانستان به نیمروز رسانده‌اند تا با پرداخت پول به قاچاق‌بر‌ها، به ایران منتقل شوند. نیمروز مسیر اصلی ورود غیرقانونی افغان‌ها به ایران است. روزانه صدها خودرو از زرنج به سمت مرز ایران حرکت می‌کنند. در مرز، افغان‌ها مسیری را پیاده طی می‌کنند تا در آن طرف، یعنی در خاک ایران، سوار ماشین‌هایی شوند که در ادامه مسیر، آنها را دست‌به‌دست می‌کنند تا به مقصد برسند. مقصد بسیاری از این افراد تهران و در نهایت مناطق شمال غربی است تا با عبور از مرز، به ترکیه بروند. خبرنگار روزنامه نیویورک تایمز در افغانستان نوشته که قبل از آغاز دور تازه حملات طالبان، روزانه 200خودرو از زرنج به سمت مرز ایران حرکت می‌کرد. این عدد اکنون در اوج حملات طالبان به بیش از 450خودرو رسیده است. موج تازه هجوم آوارگان جنگ افغانستان به سمت مرز ایران، بحرانی است که طی 3‌ماه درگیری‌ها قابل‌پیش‌بینی بود اما به‌نظر می‌رسد در این سوی مرز برنامه‌ای برای مدیریت آن وجود نداشته است.