گزارش
3محیط‌بان زن رسته اداری‌گرفتند
معاون یگان حفاظت محیط‌زیست: فعلا به کارگیری محیط بانان زن امکان پذیر نیست
زهرا رفیعی- خبرنگار
سازمان حفاظت محیط‌زیست تا 8سال آینده توان جذب سالانه 250محیط‌بان را دارد که همگی آنها مرد هستند. چندسال قبل اما تصویر زنی با لباس محیط‌بانی درحالی‌که یک قبضه سلاح سازمانی نیز به‌دست داشت در کنار محیط‌بانان مرد و به‌عنوان نخستین محیط‌بان زن در سایت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفت و البته در فضای مجازی نیز به‌طور گسترده چرخید. همان‌زمان اما فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست با طرح این موضوع که «مگر شکارچی زن داریم که به محیط‌بان زن نیاز داشته باشیم؟» اعلام کرد: محیط‌بان زن نداریم و کارشناسان خانم در سازمان حفاظت محیط‌زیست که در طرح «یک ساعت با محیط‌بان» در مدارس دخترانه حضور می‌یابند تا برای دانش‌آموزان از محیط‌زیست صحبت کنند، به‌طور نمادین لباس محیط‌بانی به تن می‌کنند. جمشید محبت‌خانی البته به این موضوع اشاره کرد که مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست تلاش می‌کنند بخشی از نیروهای استخدامی حوزه محیط‌بانی را که مربوط به دفتر پیشگیری اجتماعی این سازمان هستند از زنان جذب کنند؛ همین وعده نیز هنوز تحقق نیافته است.
آرش یوسفی، رئیس مرکز آموزش محیط‌زیست و تربیت محیط‌بان سازمان حفاظت‌محیط‌زیست درباره حضور زنان به عنوان محیط‌بان در محیط زیست به همشهری گفته است: «برای حضور زنان در پست محیط‌بانی به‌دلیل سختی کار معذوریت داریم.» روایت‌ها در مورد استخدام محیط‌بان زن در سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران متفاوت است. چنانکه حسین آبسالان، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان زنجان اعلام کرده است: در سال‌های گذشته، 3محیط‌بان زن در این استان حضور داشتند که همان‌ها نیز به دستور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، در آستانه بازنشستگی، رسته‌شان از محیط‌بان به کارمند اداری و کارشناس تبدیل شد.
او به همشهری می‌گوید: یک محیط‌بان زن نیز در قزوین بود که لباس محیط‌بانی بر تن داشت و در عرصه‌های طبیعی نیز حضور می‌یافت. اظهارات این مقام مسئول درخصوص تغییر رده معدود محیط‌بانان زن در ایران به کارشناس دفتری و اداری در حالی مطرح می‌شود که مسئولان فعلی یگان حفاظت محیط‌زیست کشور به همشهری اعلام کرده‌اند: هیچ زمانی محیط‌بان زن که مجوز حمل سلاح داشته باشد و برای گشتزنی به عرصه‌های طبیعی رفته باشد در سازمان حفاظت محیط‌زیست نبوده است.
منوچهر فلاحی، معاون یگان حفاظت محیط‌زیست به همشهری می‌گوید: زنان در سازمان حفاظت محیط‌زیست، پست‌هایی مانند مدیرکل در استان‌ها را دارند، ولی این موضوع که زنان در پاسگاه‌های محیط‌بانی و در شیفت‌های 24ساعته متناوب یا 15شبانه‌روز حضور مستمر داشته باشند یا با متخلفان محیط‌زیست مواجه شده باشند، نه حالا که در دوره‌های گذشته نیز وجود نداشته است.
چالش محیط‌بانی زنان در ایران
سابقه بحث در مورد استخدام محیط‌بان زن از زمان ریاست معصومه ابتکار در سازمان حفاظت محیط‌زیست آغاز شد، ولی همان‌زمان نیز با وجود موافقت‌ها وزن مخالفان استخدام محیط‌بانان زن در طبیعت ایران سنگین‌تر و در نهایت قرار بر ممنوعیت به‌کارگیری محیط‌بانان زن برای پاسداری از طبیعت ایران شد.
منوچهر فلاحی، معاون یگان حفاظت محیط‌زیست کشور می‌گوید: با توجه به شرایط موجود در مناطق چهارگانه و محدودیت امکانات فعلا به‌کارگیری محیط‌بانان زن برای صیانت از عرصه‌های طبیعی امکانپذیر نیست. او در مورد شرایط محیط‌بانی در نقاط دورافتاده و صعب‌العبور می‌گوید: حضور 2محیط‌بان زن در یک پاسگاه محیط‌بانی شرایطی را می‌طلبد که هم‌اکنون فراهم نیست. محدودیت‌های موجود، خود را در ماموریت‌های محیط‌بانی نشان می‌دهد.
او در توجیه شرایط فعلی برای به‌کار نگرفتن محیط‌بانان زن می‌گوید: شرایط جسمی زنان و روحیه لطیف آنها مقابله با شکارچیانی که با فجیع‌ترین شکل ممکن در حال نابودی حیات‌وحش هستند را سخت می‌کند. منوچهر فلاحی اما معتقد است، اگر در آینده شرایط ایده‌آل فراهم شود، می‌توان از ظرفیت زنان در بحث آموزش جامعه محلی استفاده کرد؛ چراکه سیاست‌های کلان سازمان به سمت کاهش برخورد و افزایش اطلاع‌رسانی رفته است.
او می‌گوید: یگان حفاظت محیط‌زیست کشور نیاز به پوست‌اندازی دارد؛ چون نیروهایی که اکنون به‌کار گرفته می‌شوند دیپلم و فوق‌دیپلم هستند؛ حتی اگر مدارک بالاتر نیز داشته باشند، مبنای استفاده از آنها همین مدارک است. درحالی‌که می‌توان از ظرفیت نیروهای تحصیلکرده رشته محیط‌زیست چه خانم و چه آقا در آموزش و برخورد نرم با جامعه محلی حاشیه مناطق و حتی شکارچیان و خانواده آنها برای جلوگیری از شکار استفاده کرد.
به‌گفته این مقام مسئول در یگان حفاظت محیط‌زیست، بانوان با ویژگی‌ها و مهارت‌هایی که در برقراری ارتباط دارند، می‌توانند ارتباط بیشتر و بهتری با زنان و دختران روستایی برقرار کنند و از طریق مادران، زنان و دختران جامعه شکارچی کشور را کنترل و حتی آنها را از شکار منصرف کنند.
تصویر جعلی از زنان محیط‌بان
309منطقه حفاظت‌شده در کشور با وسعت 19.1میلیون هکتار وجود دارد که به‌گفته معاون یگان حفاظت محیط‌زیست کشور، براساس استانداردهای جهانی انتخاب شده، ولی حفاظت از آنها براساس این استانداردها صورت نمی‌گیرد. منوچهر فلاحی توضیح می‌دهد: کاری که یگان حفاظت محیط‌زیست و محیط‌بان‌ها برای مناطق انجام می‌دهند به جای حفاظت، حراست است. البته تجهیزات و نیروی لازم برای «حفاظت» از مناطق هم وجود ندارد یا بسیار اندک است.
مناطق حفاظت‌شده که با روش حفاظتی اداره می‌شوند، باید زون‌بندی شوند و بخشی از آن به عرصه تفرجگاهی اختصاص یابد. سرهنگ فلاحی می‌گوید: در دنیا از رنجر (محیط‌بانان) زن برای هدایت گردشگر و فرهنگسازی در جامعه محلی برای صیانت از زون‌بندی‌های موجود در مناطق حفاظت‌شده استفاده می‌شود، اما در ایران به این دلیل که نحوه مراقبت از مناطق حفاظت‌شده شیوه حراستی است، نمی‌توان اسلحه به زنان داد تا با متخلفان شکار و محیط‌زیست برخورد کنند. رسیدن به این نقطه در ایران حداقل 2دهه زمان نیاز دارد؛ چون حرفه محیط‌بانی در ایران کنونی شغلی است که ممکن است در آن یا کشته شوی یا در شرایطی قرار بگیری که فرد دیگری را بکشی.
او در مورد زنانی که در اجرای طرح مهرآفرین به رسته محیط‌بانی رسیده بودند، می‌گوید: چندین سال پیش طرحی ارائه شد که براساس آن کسانی که 3سال سابقه کار داشتند برای بهبود حقوق دریافتی خود در سازمان حفاظت محیط‌زیست تبدیل وضعیت شوند. از این فرصت استفاده شد تا به این افراد یک ردیف رتبه‌ای اختصاص بیابد و قراردادهایشان از شرکتی به پیمانی تبدیل شود. اجرای همین طرح بود که باعث شد جامعه تصور کند محیط‌بانان زن در سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌کار گرفته شده‌اند. همان‌زمان بود که تصویر یک زن با لباس محیط‌بانی با اسلحه منتشر شد؛ درحالی‌که همسر این زن محیط‌بان بود. درحالی‌که یگان حفاظت محیط‌زیست کشور به هیچ زنی حکم حمل سلاح نداده و نمی‌دهد؛ مگر در سطوح بالای مدیریتی. براین اساس هم‌اکنون مدیران ارشد استانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور مجوز حمل سلاح دارند و اگر لازم باشد می‌توانند از سلاح استفاده کنند.
زنان آتش‌نشان می‌شوند؛ محیط‌بان نه!
برخلاف خالی بودن عرصه‌های طبیعی ایران از محیط‌بانان زن و محروم شدن بخشی از جامعه زنان از حراست و حفاظت میدانی از عرصه‌های طبیعی کشور، زمانی که صحبت از استخدام آتش‌نشانان زن در ایران به میان آمد، اقدام مدیریت شده و آگاه به شرایط و توان جسمانی زنان، موجب شد وزن موافقان به‌کار گرفتن آتش‌نشانان زن در ایران سنگین‌تر شود و در میان طیف وسیع فعالیت‌های آتش‌نشانی، زنان سهم خود را در حضور میدانی برای اطفای حریق و حوادث
بازیابی کنند. مرجان شاکری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان به همشهری گفته است که مشابه مطالبه‌گری زنان در آتش‌نشانی در شغل محیط‌بانی وجود ندارد؛ چون صفر تا صد کار محیط‌بانی بسیار سخت است. او می‌گوید: کار محیط‌بانی آنقدر سخت است که نیروهای محیط‌بان نیز تلاش دارند با کسب مدرک دانشگاهی و تخصص از نیروی محیط‌بان به نیروی کارشناس تبدیل شوند.
به‌گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان، فعالیت محیط‌بانی به‌دلیل فشار بدنی و ذهنی که ایجاد می‌کند به‌مراتب سخت‌تر از دیگر فعالیت‌هاست؛ چون این شغل علاوه بر کوهنوردی، تعقیب و گریز خطرناک، گزش حشرات، سرما و گرمای طاقت‌فرسا، آفتاب‌سوختگی، ماندن طولانی‌مدت در کمین متخلفان و...، مصایب روحی دوری از خانواده را دارد؛ بنابراین سختی طاقت‌فرسای شغل محیط‌بانی مانع از به‌کارگیری زنان در این شغل می‌شود، اما اگر زمانی زحمات کار محیط‌بانی در ایران کمتر شود، شاید بتوان امیدوار بود از حضور زنان در این شغل نیز استفاده شود.
مرجان شاکری که 18سال سابقه کار اجرایی و کارشناسی در سازمان حفاظت محیط‌زیست را دارد، می‌گوید: با توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه ایران و به‌عنوان کسی که تجربه کار اجرایی دارد، می‌گویم در شرایط فعلی حضور زنان به‌عنوان محیط‌بانان زن به‌صلاح نیست و حساسیت‌های اجتماعی مانع از به‌کارگیری زنان در این شغل می‌شود، ولی معتقدم زنان در سطوح مدیریتی توان اداره بهتر سیستم را دارند؛ چون منعطف‌ترند، درک متقابل بیشتری دارند و مسائل را پیچیده نمی‌کنند؛ بنابراین زنان می‌توانند در حفاظت محیط‌زیست اثرگذار باشند، اما نه در شغل محیط‌بانی.
او می‌گوید: هیچ روز یک محیط‌بان شبیه به روز قبل نیست و ممکن است آنها با هر نوع از جامعه شکارچیان متخلف که برخی‌شان نیز در ردیف اشرار هستند، مواجه شوند؛ بنابراین محیط‌بان زن نمی‌توانند، همزمان زن، مادر و همسر باشند. زنان بین خانواده و شغل، خانواده را انتخاب می‌کنند، ولی مردان محیط‌بان وقتی حتی فرزندشان آسیب ببیند، می‌گویند مادر بچه هست و شرایط را مدیریت می‌کند.
مدیرکل محیط‌زیست استان کرمان با اشاره به زون بندی نشدن مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست، می‌گوید: در سال‌های اخیر کارهای زیربنایی خوبی برای ساماندهی مناطق، بودجه و تقویت بدنه کارشناسی و محیط‌بانی انجام شد که اگر این روند در سال‌های آینده نیز ادامه پیدا کند، شاید به نقطه نسبتا ایده‌آل در حفظ محیط‌زیست برسیم، ولی تا استفاده از محیط‌بان زن در ایران چندین دهه فاصله داریم.
