ردپای معماری اسلامی در پایتخت

قدیم‌ها خانه‌های این شهر بزرگ بود. خانه‌ها حیاط بزرگ و درهای کوچک داشت. پنجره‌های رنگی که نور را با طیفی دلپذیر به درون خانه می‌فرستاد. سقف‌های بلند برای صاحبان روح‌های بزرگ مردمان آن دوران تناسبی معنادار داشت. خانه‌ها جای فراوان برای پذیرایی از مهمان‌های خوانده و ناخوانده یا نوعروس و داماد‌ها داشتند. حوض وسط حیاط فرصت برقراری وضوی دائم را برای ساکنان متدین آن فراهم می‌کرد.‌‌ همان آب درون حوض خودش مظهر طهارت، پاکی و آرامش بود. شاید باید برگردیم به قدیم‌تر‌ها، خانه‌های‌مان را مدرن بسازیم، اما گوشه نگاه‌مان به‌‌ همان طرح آینه باشد. مدیریت شهری در سال‌های اخیر تلاش کرده تا رد و نشان گذشته‌ها همچنان بر این شهر دیده شود. هر چند نشانه‌ها هنوز کمرنگ‌اند، اما می‌توان آنها را بهتر شناخت و پاس‌شان داشت. معماری اسلامی گمشده‌ای است که همه باید در پی زنده‌کردن آن در این کلانشهر هزاررنگ باشند.

  بازسازی فراموش‌شده‌ها
تهران قدیم هم برای خودش، حال و هوای خاص خودش را داشته؛ اصلاً بخشی از نوستالژی تهران قدیم، برمی‌گردد به همین خانه‌ها و معماری‌هایش. اگر فرصت کنید و راهی تهران قدیم شوید، خواهید دید که خانه‌های کهن پایتخت براساس یک‌سری موازین و اصول ساخته می‌شدند؛ اصولی که رعایت برخی نکات برای داشتن آسایش و آرامش معنوی ساکنان آنها ضروری به‌نظر می‌رسید. خانه‌های قدیمی تهران حالا کم‌کم جایشان را به ساختمان‌های جدیدی می‌دهند که شکل و ظاهرشان تفاوت‌های بسیاری با نمونه‌های قبلی‌شان دارد. تفاوت‌ها را می‌توان مثبت دانست، اگر‌‌ همان شاخصه‌های معنوی به طرح و نقشه‌های جدید راه پیدا کند. با این حال شهرداری تهران در طرح‌های بازسازی کوچه و خیابان‌های قدیمی شهر همه تلاش خود را به‌کار بسته تا هویت معنوی و معماری اسلامی مورد پسند قدیمی‌ها را حفظ کند و از ورود طرح‌های نه‌چندان چشمگیر ممانعت به‌عمل آورد. نمونه این تغییرات را می‌توان در خیابان‌های منتهی به بازار تهران دید. پیاده‌راه ۱۵خرداد، راه‌های فرعی بازار و تغییراتی که برای بسامان‌کردن معماری آنها افتاده، این نوید را می‌دهد که می‌توان نشانه‌های هویت اسلامی و آن زیبایی‌های خاص را حفظ کرد و به آیندگان سپرد. حالا بازار تهران توانسته‌‌ همان پویایی را با حفظ نمایی که قدمت آن به یک سده می‌رسد در مقابل دیدگان شهروندان خسته از این همه بی‌نظمی به نظاره بنشاند و آرامش را نصیب‌شان سازد.

  نمادی برای معماری اسلامی
وجود مساجد در محله‌های شهر را می‌توان پررنگ‌ترین المان معماری اسلامی دانست؛ مساجدی که در سال‌های گذشته پایگاه‌های مردمی برای برپایی فرایض الهی بوده‌اند و نقشی مؤثر در ایجاد وحدت میان اهالی محله داشته‌اند. اما مساجد شهر تهران هرکدام با سلیقه یا بودجه‌ای که هنگام احداث در اختیار داشته‌اند، بنا شده‌اند و به همین دلیل ‌گاه شاهد وجود تفاوت‌های زیاد در شکل و معماری آنها هستیم. برخی از این مساجد حتی از نمای بیرونی هم، شکل و شمایل یک مکان مقدس را ندارند و برای کسانی که به‌صورت عبوری از مقابل آنها رد می‌شوند، هیچ پیامی را منتقل نمی‌کنند. این موضوع را می‌توان یک نقص در شیوه ساخت مساجد در گذشته به‌شمار آورد؛ نکته‌ای که مدیران فرهنگی شهر به‌درستی آن را دریافته‌اند و درصدد رفع این نقیصه برآمده‌اند. هم‌اکنون مساجد زیادی در تهران وجود دارند که از نمای ظاهری وجوه اصلی یک مسجد که‌‌ همان گلدسته باشد، محرومند. گلدسته‌ها بخشی از هویت یک مسجد به‌شمار می‌روند و فقدان آنها باعث دیده‌نشدن مسجد و ناشناخته ماندن آنها برای مردم می‌شود. شهرداری تهران طی سال‌های گذشته با شناسایی این مساجد تلاش کرده تا آنها را به گلدسته‌های زیبا و زرین مزین سازد. تاکنون بیش از صدها گلدسته برای مساجد ساخته و نصب شده است. همچنین نمای برخی از مساجد دستخوش تغییرات شده تا شکل معنوی‌تر و ظاهری بهتر به‌خود ببیند و شاخصی برای یک مکان کاملاً مذهبی باشد.