سیل هم فراموش‌مان نمی‌کند

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

ایران در سال گذشته با 113سیل مواجه شد که ابعاد خسارت آنها در 22استان کشور گسترده شد. بررسی وقوع سیلاب‌های سال99در مناطق مختلف کشور نشان می‌دهد که خطر سیل در سال‌جاری نیز یکی از قریب‌الوقوع‌ترین بلایاست که برای جلوگیری از آن باید اقدام عاجل صورت گیرد.
این موضوع از آن نظر اهمیت دوچندان می‌یابد که الگوی سیلاب‌ها و روان‌آب‌های رخ داده، به‌طور معمول هر سال با بارش‌های رگباری تکرار می‌شوند و اگر اقدام عاجل در حوضه‌های آبخیز صورت نگیرد، سیل در سال 1400، درست در همان منطقه سیل‌خیز سال 99تکرار خواهد شد.
طی یک‌سال اخیر، طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در ۷۴۰هزار هکتار از حوضه‌های سیل‌خیز کشور با ظرفیت مهار سیلاب به میزان ۵۷۰ میلیون مترمکعب در سال اجرا و به بهره‌برداری رسید. اما مقایسه این عدد با حوزه‌های سیل‌خیز نشان می‌دهد هنوز 77درصد نقاط سیل‌خیز کشور که طی سال‌های اخیر با خسارت سیل مواجه شده‌اند، در معرض خطر مجدد جاری شدن سیلاب قرار دارند.

آمار سیل سال 99
روند رخدادهای سیل طی یک سال اخیر نشان می‌دهد به رغم حاکم بودن شرایط خشکسالی در کشور، از مجموع ۱۹۱مورد بارش مؤثر در سطح حوضه‌های آبخیز، ۱۱۳مورد سیل کوچک و بزرگ منجر به خسارت در ۲۲ استان کشور طی سال ۱۳۹۹ رخ داده است.
پهنه بحرانی سیل‌های یک‌سال اخیر نیز به‌گفته ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها، 3میلیون و 200هزار هکتار از حوضه‌های آبخیز را در برگرفت که بیشترین خسارت را به استان‌های گیلان، بوشهر و خوزستان وارد کرد. به‌گفته حسین‌پور، زیرساخت‌های آبخیزداری و آبخوانداری ایجاد شده در سطح حوضه‌های آبخیز کشور نیز 3میلیارد و 400هزار مترمکعب از سیلاب‌های سال ۱۳۹۹ را کنترل کردند و آب ذخیره شده، در راستای تغذیه آبخوان‌ها و بهبود وضعیت مناطق مذکور مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
بررسی همشهری از وقوع سیلاب‌های ویرانگر سال 99نشان می‌دهد که سیل مورخ ۱۶ آذرماه جنوب غرب کشور ازجمله سیلاب‌های شاخص سال ۱۳۹۹ بود که بخش‌های وسیعی از استان‌های خوزستان، بوشهر، لرستان، ایلام، فارس و هرمزگان را در بر گرفت و خسارات زیادی برجای گذاشت. گزارش تحلیل سیل در حوضه آبخیز برازجان نیز مشخص کرده است که این بخش به‌عنوان یکی از حوضه‌های آبخیز با سیل سهمگین مواجه شد که زمان لازم برای جبران خسارات ناشی از این سیلاب سهمگین براساس گزارش تحلیل سیلاب این منطقه ۵۲۵سال برآورد شده است.

رگبارهای سیل‌آسا
ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره شرایط مخاطره‌ساز سیل در ایران به همشهری گفت: طی 2سال اخیر، سال پربارشی نسبت به میانگین 50سال اخیر ثبت شد اما سال گذشته متأسفانه با خشکسالی مواجه شدیم که شاخص خشکسالی، ۴۰ درصد کاهش بارندگی در کشور را نشان می‌دهد. به‌طور مثال سیستان و بلوچستان و هرمزگان بین ۸۰ تا ۸۵ درصد کاهش نسبت به بارش متوسط و نرمال را داشتند و از این بین تنها 4 استان کشور هستند که بارش‌های نرمال خود را تا اواخر سال گذشته دریافت کردند و در این شرایط مشخص می‌شود که در سال جدید نیز با بحران خشکسالی و خطر وقوع سیلاب مواجه خواهیم بود. اما نکته آن است که براساس سوابق گذشته، ایران در عین خشکسالی با سیلاب نیز مواجه شده است. در واقع مناطقی که درگیر خشکسالی بودند، ناگهان با رگبارهای شدید باران مواجه و در آنها سیلاب جاری شده است. همه این موارد نشان می‌دهد کشور به حلقه متصل مدیریت بارش و ارتباط با خشکسالی نیاز دارد که این حلقه واصل زیرساخت‌های آبخیزداری و آبخوانداری کشور است.
به‌گفته حسین‌پور، تنها 4استان کشور هستند که بارش‌های نرمال را تا اواخر سال ۹۹ دریافت کردند و به همین دلیل ایران با مشکل خشکسالی در سال جدید مواجه می‌شود. بدین‌ترتیب با توجه به اینکه کشور منطقه‌ خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود و در این شرایط نیز احتمال بارندگی کمتر است، نوسانات بارش از سالی به سال دیگر متفاوت و با اختلاف زیاد خواهد بود.
آنطور که مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها به همشهری خبر داده است، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و کرمان در معرض خطر خشکسالی‌ قرار دارند و آبخیزداری راهکاری است که می‌تواند به نفوذ بارش‌ها در زمین و ذخیره‌ آن و  بالا رفتن قدرت اکوسیستم در مواجهه با خشکسالی‌های بعدی منجر شود چون در مناطقی که طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری اجرا شده است، شرایط خشکسالی نسبت به مناطق دیگر کمتر است.