دود تحریم‌های آمریکا در چشم اروپا

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

آثار تحریم‌های آمریکا، متحد قدیمی‌اش یعنی اروپا را هم بی‌نصیب نگذاشته است. آمریکا دیگر کشورها را تحریم می‌کند، اما دود این تحریم‌ها به چشم شرکت‌های کوچک و بزرگ اروپایی می‌رود که با کشورهای تحریم‌ شده مراودات تجاری دارند.
در چند هفته‌ای که از ورود جو بایدن به کاخ سفید گذشته، رئیس‌جمهور جدید آمریکا سعی کرده روابط این کشور با اتحادیه اروپا را احیا کند. مذاکره برای از سرگرفتن همکاری‌های تجاری و لغو تعرفه‌های گمرکی واردات هواپیما ازجمله قدم‌های مثبتی است که واشنگتن در تعامل با بروکسل برداشته اما با وجود چنین تلاش‌هایی برای اعتمادسازی، تمایل آمریکا به تحت‌فشار گذاشتن شرکت‌های اروپایی و وضع تحریم علیه آنها به‌خاطر مراوده با کشورهای تحت‌تحریم همچنان ادامه دارد؛ رویکردی که در جهت اجرای اهداف سیاست خارجی این کشور قرار می‌گیرد.
تمایل آمریکا به استفاده از ابزار تحریم به عامل بروز تنشی مهم در روابط آمریکا و اروپا تبدیل شده است؛ به‌ویژه وقتی پای تحریم‌های ثانویه وسط باشد. این نوع تحریم‌ها نه‌تنها کشورهای هدف مثل ایران و روسیه را تحت فشار می‌گذارد، بلکه دیگر کشورها و شرکت‌ها-اغلب اروپایی- که با آنها مراوده دارند را نیز هدف قرار می‌دهد.
تحریم‌های ثانویه که ابزار محبوب کنگره آمریکاست، متحدان این کشور را وادار کرده از منافع خود دست بکشند و به‌ناچار در کنار واشنگتن قرار بگیرند. در سال‌های اخیر، این تحریم‌ها خط انتقال گاز «نورد استریم2»، برنامه هسته‌ای ایران و دولت‌های ونزوئلا و کوبا را شامل شده است. نگرانی بزرگ اما این است که آمریکا تحریم‌های ثانویه را علیه چین به‌کار گیرد یا حتی برعکس، چین در میانه اختلافات خود با آمریکا، واشنگتن را تحت‌تحریم قرار دهد و در نتیجه اروپا به بازنده کشمکش 2قدرت بزرگ اقتصادی جهان تبدیل شود. به نوشته نیویورک‌تایمز، تحریم‌های ثانویه واشنگتن علیه تهران، هزینه سنگینی برای بروکسل داشته است. شرکت بزرگ فرانسوی توتال بعد از اینکه رئیس‌جمهور پیشین آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌ها را از سرگرفت، مجبور شد یک طرح بزرگ سرمایه‌گذاری در ایران را لغو کند. این موضوع 2میلیارد دلار برای شرکت توتال هزینه داشت. شرکت‌های زیمنس و ایرباس نیز هر کدام به‌ترتیب 1.5میلیارد دلار و 19میلیارد دلار ضرر کردند. به همین دلیل، با اینکه کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند تهران و واشنگتن احتمالا بر سر برنامه هسته‌ای ایران به توافق می‌رسند، شرکت‌های اروپایی برای هر نوع حرکتی مردد هستند.

استقلال استراتژیک
به اعتقاد کارشناسان، منع دسترسی به بازار آمریکا و نفوذ جهانی دلار، منبع اصلی قدرت سیاسی آمریکاست. تحریم‌های ثانویه که دسترسی به سیستم بانکی آمریکا را محدود می‌کند، به‌دلیل محوریت این سیستم و اهمیت دسترسی جهانی به دلار، یک ابزار تهدید کارآمد است. استفاده آمریکا از دلار به‌عنوان یک سلاح، نقطه‌ضعف بزرگی برای کشورهای حوزه یورو است که تجارتشان بر پایه بازار آزاد است. به همین دلیل رهبران قاره سبز به‌دنبال دستیابی به «استقلال استراتژیک» هستند تا بتوانند از منافع خود محافظت کنند.
اتحادیه اروپا‌ ماه گذشته اعلام کرد که تلاش‌هایی را برای تقویت ابزارهای مالی و اقتصادی خود در جنگ‌های تجاری احتمالی در آینده آغاز کرده است. برای اروپا، منبع اصلی چنین تهدیدهایی از یک سو چین است و از سوی دیگر آمریکا. والدیس دومبروفسکی، کمیسر امور تجاری اتحادیه اروپا می‌گوید: «با اینکه اروپا طرفدار پیروی از قواعد چندجانبه در تنش‌های تجاری است، اما ما نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم. اتحادیه اروپا باید بتواند از خودش در برابر آنها که می‌خواهند از باز بودن بازارهای ما سوءاستفاده کنند، دفاع کند.»
جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز استفاده واشنگتن از اهرم تحریم‌ ثانویه علیه شرکت‌های اروپایی که «کار قانونی» انجام می‌دهند را محکوم کرده است. او گفته: «افزایش استفاده از تحریم یا تهدید به انجام آن از سوی آمریکا، عمیقا من را نگران کرده است. وقتی پای اهداف امنیتی و سیاست خارجی مشترک در میان است، هماهنگی در زمینه تحریم‌های هدفمند با متحدان ارزشمند است. وقتی هم که اختلاف‌های سیاسی وجود دارد، اتحادیه اروپا همیشه آماده گفت‌وگو و تعامل است، اما نه در برابر تهدید به تحریم». بورل حدود 3‌ماه پیش در نامه‌ای نوشت: «ضروری است که جایگاه بین‌المللی یورو تقویت شود تا اروپا مجبور نباشد که اصول خود را زیر فشار تحریم‌های ثانویه زیر پا بگذارد». با این حال، بیشتر کارشناسان معتقدند که با توجه به رشد اقتصادی آهسته اروپا، اختلاف‌های داخلی بر سر نحوه تقویت یورو و قدرت رو به رشد چین و یوآن، یورو به این زودی‌ها و شاید حتی برای همیشه، رقیب جدی برای دلار نخواهد شد.

ایران و روسیه؛ اهداف مهم تحریم
مخالفت‌های گسترده نیز نتوانسته دولت و کنگره آمریکا را از وضع تحریم‌های ثانویه منع کند. 2مورد برجسته آن برنامه هسته‌ای ایران و طرح نورد استریم2است که اجرای آن اخیرا آغاز شد.
سناتورهای آمریکا حتی تابستان امسال در نامه‌ای تهدیدآمیز به مقام‌های بندر ساسنیتز در آلمان که یکی از پایگاه‌های اصلی انتقال گاز از روسیه به این کشور است، از آنها خواستند که همکاری خود را با طرح خط انتقال گاز نورد استریم2 قطع کنند، در غیراین صورت با «تحریم‌های اقتصادی و قانونی» واشنگتن روبه‌رو می‌شوند. نورد استریم2 گاز روسیه را در خط لوله جدیدی که کنار خط لوله نورد استریم1 در بستر دریا قرار می‌گیرد، به اروپا می‌رساند.
دنیلا شوآرتزر، رئیس شورای روابط خارجی آلمان معتقد است که استفاده دونالد ترامپ از تحریم‌های ثانویه علیه ایران که اروپا نتوانست جلوی آن را بگیرد، لحظه طلایی بود که بروکسل به نقطه ضعف خود پی برد. او می‌گوید: «حالا اروپایی‌ها می‌خواهند به بایدن و آمریکا اعتماد کنند؟ هیچ‌کس نمی‌داند رئیس‌جمهور جدید این کشور چه سیاستی در پیش می‌گیرد. باید به این فکر کنیم که چین نیز ممکن است از تحریم‌های ثانویه استفاده کند، بنابراین این مشکل ادامه دارد».
ناتالی توچی، مشاور فردیکا موگرینی، زمانی که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود نیز معتقد است: «نگرانی اروپایی‌ها از تحریم‌های ثانویه آمریکا به این دلیل است که ما به شکنندگی اقتصادی و داخلی خودمان آگاه هستیم». اما اینکه اروپا چطور می‌تواند قدرت خود را توسعه بدهد و از اقتصاد خود در برابر کشورهای بزرگ‌تر و قدرتمندتر-چه متحد و چه رقیب- محافظت کند؟ سؤالی است که جواب آن مشخص نیست.

تقلید چین از آمریکا
تنبیه کشورها با استفاده از ابزار تحریم، درسی است که چین از آمریکا آموخته و این رویه را اخیرا در برابر کشورهایی مانند استرالیا و سوئد که با آنها وارد تنش شده، در پیش گرفته است. این موضوع می‌تواند برای اروپا و به‌ویژه آلمان که اقتصاد آن به صادرات متکی است، دردسرساز باشد. شرکت‌های آلمانی، نگران افزایش تنش‌ها بین پکن و واشنگتن نیز هستند. تحریم‌های ثانویه آمریکا که ممکن است دامن چین را بگیرد، مشکل بزرگی برای برلین ایجاد خواهد کرد. اینکه آلمان مجبور شود بین بازارهای آمریکا و چین که اقتصادش روزبه‌روز در حال قوی‌تر شدن است، یکی را انتخاب کند، موقعیت دشواری خواهد بود. از سوی دیگر، چین اخیرا شروع به وضع قوانینی برای کنترل صادرات کرده که می‌تواند شرکت‌های اروپایی را تحت‌فشار مثلث قوانین اروپا، آمریکا و چین قرار بدهد.