هم‌تزریقی و هم استنشاقی

حمیدرضا بوجاریان - خبر‌نگار

مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی‌ رازی تجربه‌ای طولانی در ساخت واکسن در کشور دارد. همه ایرانیان، طعم واکسن‌های ساخت این مؤسسه را چشیده‌اند و با تحقیقات محققان این مؤسسه در سال‌های گذشته بود که با ساخت واکسن‌هایی مانند سرخجه و فلج اطفال، این بیماری‌ها در کشور ریشه‌کن شد. با شیوع ویروس کرونا، مؤسسه 96ساله واکسن و سرم‌سازی‌ رازی هم بیکار نماند و از بهمن‌ماه سال گذشته تحقیقاتش را در زمینه ساخت واکسنی برای مهار ویروس تاجدار کرونا آغاز کرد. تحقیقاتی که با گذشت نزدیک به یک سال به نتیجه رسیده و به‌گفته مسئولان این مؤسسه، با تست روی 25میمون سبز آفریقایی و ده‌ها جانور با گونه‌های مختلف به مرحله کارآزمایی بالینی و تزریق انسانی رسیده است. همشهری با مسئولان اجرای این پروژه گفت‌وگو کرده است و از آنها درباره ویژگی‌های واکسن که به مرحله تست انسانی رسیده، پرسیده است.
سعید کلانتری، متخصص عفونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و محقق پروژه رازی کووپارس از تلاش‌های مؤسسه واکسن و سرم‌سازی‌ رازی در این حوزه سخن می‌گوید؛ واکسنی که به‌نظر با واکسن‌های دیگر تولید شده در ایران و حتی جهان در حوزه مقابله با کرونا تفاوت‌هایی دارد؛ واکسنی که همراه خود اسپری هم دارد. کلانتری در پاسخ به سؤال همشهری درباره اینکه تصور مردم این است که همراه با تزریق واکسن، اسپری به آنها داده می‌شود تا با استنشاق آن خود را در مقابل ویروس ایمن کنند، می‌گوید: واکسن رازی کووپارس در 3مرحله قابل استفاده خواهد بود. نخست روز صفر که دوز اول واکسن به فرد تزریق می‌شود. در روز بیست و یکم بعد از تزریق واکسن، دوز دوم به فرد تزریق و در روز پنجاه و یکم به‌عنوان دوز اضافه، تنها برای یک‌بار استنشاق یک اسپری که برای پاک کردن مخاط بینی از ویروس‌هایی که احتمالاً باقی مانده‌اند انجام می‌شود. او ادامه می‌دهد: این استنشاق کمک می‌کند تا از انتشار ویروس در جامعه جلوگیری شود. کسانی که از دوز استنشاقی استفاده نکنند با استفاده از 2دوز واکسن به ایمنی مورد نظر دست پیدا می‌کنند. استفاده نکردن از دوز استنشاقی به‌معنای ناتمام ماندن واکسیناسیون نیست و افراد نباید نگرانی‌ای در این‌باره داشته باشند.

کارایی روش تزریقی - استنشاقی چقدر است؟ 
این مقام مسئول در پروژه ساخت واکسن رازی کووپارس، با بیان اینکه تاکنون در فرایند تولید واکسن کرونا از این روش استفاده نشده است، می‌گوید: این روش واکسیناسیون درمرحله کارآزمایی است و باید نتایج آن را بررسی و این نتایج را به سازمان غذا و دارو و سازمان بهداشت جهانی ارسال کنیم تا اثربخشی روش تزریقی - استنشاقی را ثابت کنیم. اگر نتایج مثبت باشد، این روش می‌تواند در مجلات تخصصی به‌عنوان روشی که اثربخشی دارد به ثبت برسد. کلانتری با بیان اینکه، مؤسسه رازی در ساخت واکسن‌های استنشاقی برای دیگر بیماری‌ها صاحب تجربه است به همشهری می‌گوید: برای مقابله با آنفلوآنزا، از ویروس ضعیف شده به شکل استنشاقی برای تولید واکسن استفاده کرده‌ایم. او ادامه می‌دهد: برای اینکه بگوییم اثربخشی واکسن تا چه اندازه است، زود است اما هیچ واکسنی در جهان اثربخشی صددرصدی ندارد و ما نیز امیدواریم اثربخشی واکسن با توجه به اثربخشی بالای آن روی نمونه‌هایی از حیوانات که نزدیکی زیادی به بدن انسان دارند، بالاتر از حد انتظار باشد.

 تزریق فقط به داوطلبان تهرانی و کرجی 
معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی‌ رازی به همشهری می‌گوید: پیش‌بینی می‌شود 13داوطلب مرحله اول تست انسانی واکسن رازی کووپارس به‌زودی این واکسن را دریافت کنند. محمدحسن فلاح مهرآبادی درباره نحوه تزریق واکسن کووپارس رازی و اینکه افراد داوطلب با چه روشی انتخاب می‌شوند، می‌گوید: این واکسن ابتدا به ۱۳ داوطلب که سابقه هیچ نوع بیماری یا ابتلا به کرونا را نداشته باشند، تزریق می‌شود. این افراد در قالب سامانه‌ای که به این منظور طراحی شده است باید مشخصات و تقاضای خود را ارسال کنند تا بعد از انجام تست‌های مختلف از داوطلبان امکان قرار گرفتن آنها در فرایند تزریق واکسن به شکل داوطلبانه فراهم شود. او با بیان اینکه به‌دلیل برخی محدودیت‌ها، بیمارستان رسول اکرم(ص) تهران برای انجام تزریق انسانی واکسن در مرحله اول درنظر گرفته شده است می‌گوید: در این مرحله تنها از داوطلبان تهرانی و کرجی برای تزریق داوطلبانه استفاده خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود، تا هفته آینده سازمان غذا و دارو مجوز تزریق واکسن را صادر کند. بعد از صدور مجوز از سوی این سازمان، در کمتر از یک هفته تزریق به ۱۳ داوطلب اول انجام می‌شود. سخنگوی پروژه واکسن رازی کووپارس با بیان اینکه این واکسن به‌عنوان نخستین واکسن تزریقی - استنشاقی پروتئین نوترکیب کووید 19 ساخته شده است، به فعالیت دیگر شرکت‌های تولید‌کننده واکسن در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: استفاده از تکنولوژی‌های مختلف در تولید واکسن با توجه به نیازهای فزاینده و بازار گسترده‌ای که در این حوزه وجود دارد، نباید باعث نگرانی باشد. رقابتی که یک واکسن بتواند جای واکسن دیگری را بگیرد وجود ندارد.

بیم و امید درباره واکسن رازی 
گرچه مسئولان مؤسسه واکسن و سرم‌سازی‌ رازی و محققان پروژه ساخت این واکسن بر این باورند که محصول تولیدی آنها می‌تواند یکی از امیدها برای استفاده عمومی در فرایند واکسیناسیون عمومی باشد اما برخی بر این باورند که ممکن است روش استفاده شده برای ساخت این واکسن نتواند انتظارهارا  در ایجاد ایمنی در بدن افراد محقق کند. البته مسعود سلیمانی، اپیدمیولوژیست این نگرانی را بی‌مورد می‌داند و به همشهری می‌گوید: واکسن‌های سنتی خصوصاً واکسن هپاتیت با این روش افراد را به ایمنی مقابل بیماری‌ها رسانده است. حتی واکسن نواواکس نیز با این روش در حال تولید است و توانسته است ایمنی بالایی در بدن افراد ایجاد کند. عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با تشریح عملکرد واکسن و چگونگی مقابله واکسن با ویروس می‌گوید: در روش تولید واکسن رازی کووپارس، قسمت‌های خاصی از پروتئین ویروس شناسایی و نمونه شناسایی شده بدون برداشت از خود ویروس در محیط دیگری خارج از سلول ترکیب شده و در قالب واکسن به بدن افراد تزریق می‌شود. او حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: در این روش، نمونه‌هایی از هزاران ژن موجود در ویروس جدا و به بدن برای ساخت آنتی ژن تزریق می‌شود. این روش، یکی از سالم‌ترین روش‌های ساخت واکسن است که خطری برای فرد دریافت‌کننده ویروس ندارد اما می‌تواند خطاهایی نیز داشته باشد. سلیمانی با بیان اینکه، در این روش خطاهایی مانند انتخاب اشتباه ژن می‌تواند به تولید آنتی‌ژن مورد نیاز برای ایجاد ایمنی در مقابل ویروس منجر نشود، می‌گوید: اتفاقی که در این روش ممکن است بیفتد این است که اگر آنتی‌ژن را درست انتخاب نکنیم، ممکن است سیستم ایمنی بدن را به‌درستی تحریک نکند و آنتی‌ژنی را که نیاز داریم ایجاد نکند. این خطری است که ممکن است وجود داشته باشد اما به سلامت دریافت‌کننده واکسن آسیبی نمی‌زند.

تجربه همکاری مشترک 20ساله ایران و کوبا در ساخت واکسن 

رئیس انستیتو پاستور ایران از انجام مرحله سوم کارآزمایی بالینی واکسن مشترک ایران و کوبا از هفته‌های آینده خبر می‌دهد و می‌گوید: فاز حیوانی، فاز اول و دوم کارآزمایی این واکسن در کوبا و با نظارت و حضور کارشناسان ایرانی انجام گرفته است. روند کارآزمایی تاکنون مثبت بوده و از این رو، قراردادی برای ساخت مشترک واکسن با طرف کوبایی امضا شده است. علیرضا بیگلری با بیان اینکه برند انستیتو پاستور برندی 100ساله است و در ساخت واکسن تجربه‌های بین‌المللی موفقی داشته است، ادامه می‌دهد: همکاری محققان انستیتو پاستور با محققان کوبایی به 2دهه گذشته بازمی‌گردد و در این مدت، محققان ایرانی و کوبایی در زمینه تولید واکسن با هم همکاری کرده‌اند. او توضیح می‌دهد: ساخت واکسن هپاتیت B با مشارکت محققان ایرانی و کوبایی تجربه‌ای موفق در ساخت واکسن بوده است؛ از این رو، به نتایج امیدوار‌کننده واکسن کرونا که به شکل مشترک با کوبا ساخته می‌شود امیدواریم. رئیس انستیتو پاستور ایران با تأکید بر اینکه همه استانداردهای بین‌المللی در ساخت واکسن مشترک با کوبا رعایت شده است، از انجام کارآزمایی سوم واکسن در روزهای آینده خبر می‌دهد و می‌گوید: تکنولوژی این واکسن مشابه واکسن پنوموکوک بود که در ایران قرار است تولید شود. پیش‌بینی می‌کنیم از خرداد عرضه واکسن آغاز ‌شود و امیدواریم بتوانیم ماهانه 2میلیون دوز واکسن توزیع کنیم. پس از آن نیز بسته به نیاز کشور، وارد فازهای بعدی می‌شویم. بیگلری با اشاره به اینکه به‌زودی خبرهای خوبی درباره واکسن و موفقیت بزرگ دانشمندان کشورمان در این حوزه منتشر خواهد شد، ادامه می‌دهد: ابتکاری بزرگ و متفاوت در زمینه کووید از سوی محققان کشورمان به ثمر رسیده است و در هفته‌های آینده درباره آن اطلاع‌رسانی خواهد شد. اقدامی استثنایی در زمینه تولید واکسن انجام شده که در دنیا بی‌نظیر است و می‌تواند توجه جهان را به ایران در این زمینه جلب کند.