بر عهدی از 40سال پیش

مهرداد رهسپار 

نمایشنامه «از خاک تا افلاک» نوشته مهدی سلیمی برای علاقه‎‌‎مندان به تئاتر دفاع‎‌‎مقدس نامی آشناست. این نمایش که فروردین 1374نخستین‎‌‎بار در سالن اصلی تئاترشهر اجرا شد، درباره میثاق چند رزمنده ایرانی در جبهه است. این رزمندگان که زیر آتش دشمن در جبهه محاصره شده‎اند و در انتظار رسیدن فرمان از قرارگاه هستند، با یکدیگر عهد می‎کنند که 40سال بعد به همین مکان آمده و یکدیگر را ملاقات کنند. البته این‎ نکته را نباید ناگفته گذاشت که فیلم سینمایی «ضیافت» به کارگردانی مسعود کیمیایی هم که سال1374 تولید شد و سال1375با شعار «سال75، سال رفاقت» به نمایش درآمد، مضمونی براساس تجدید دیدار و تجدید عهد حلقه‎ای از دوستان قدیمی در ضیافتی بود که همه با آن آشنا هستند. مهرداد رایانی مخصوص که در آن زمان به‎‌‎عنوان کارگردانی تازه‎کار، مربی تئاتر در کانون حر و منتقد جوان تئاتر در نشریات فعالیت می‎کرد، در هفتمین شماره ماهنامه «سینما تئاتر» نقدی بر اجرای نمایش از خاک تا افلاک نوشت؛ نقدی که تلاش می‎کرد مفاهیم نظری تئاتر را برای نقد یک تئاتر دفاع‎‌‎مقدس به‎‌‎کار گیرد. در آن زمان کمتر پیش می‎آمد که منتقدان با اجرای نمایش‎های دفاع‎‌‎مقدس برخوردی نظری و زیباشناختی از این نوع داشته باشند. اما رایانی مخصوص که در نقدی صریح نمایش از خاک تا افلاک را از این نظر نقد و بررسی کرد. او درباره این اجرا نوشت: «درام نه متکی بر شخصیت است و نه بر طرح. اگر بپذیریم درام بر شخصیت‎ها و درونکاوی آنها تأکید دارد و هر یک سیر صعودی خود را طی می‎کنند، متأسفانه به‎‌‎رغم نگرش اینگونه درام‎ها، اصلا رنگ‎آمیزی مشاهده نمی‎شود و تک‌ساحتی بودن شخصیت‎ها نمود عینی دارد و همگی سفید هستند و اصلا جدلی بر آنها نمی‎گذرد تا درامی مابین آنها به‎‌‎وجودآید و هویت‎های فردی، اجتماعی، اعتقادی، و روحی/ روانی آفریده شود. اگر بر طرح و سلسله روابط علی و معلولی صحه بگذاریم و منظر نگاه را از این سو بر نمایش سوق دهیم، باز با مشکلات عدیده ساختارگرایی درون متنی مواجه می‎شویم». او پس از بر شمردن مشکلات متن، به اجرا می‎رسد و می‎نویسد:«جدای معضلات متن که گاه تصور درام را از ذهن پاک می‎کند، اجرا نیز ضعف دارد. اختصاص دادن 20دقیقه از نمایش به نوحه‎سرایی، تئاتر را به ورطه دیگری می‎برد! شاید سعی و تلاشی در ارائه شیوه‎ای نوین، مبتنی بر درام و تئاتر خاص مذهبی صورت گرفته باشد... آدم‎ها مسئله خاصی ندارند و فقط میثاق مدنظرشان است؛ تجدید خاطره و بس. از این‎‌‎رو انگیزه عمل و در نتیجه خود عمل در آنها دیده نمی‎شود». نمایش از خاک تا افلاک نوشته مهدی متوسلی و کارگردانی حسین مسافرآستانه، با بازی سیدجواد هاشمی، عبدالرضا کیهانی، اسدالله بابایی و حسن ندافی به صحنه رفت.