هوا
همشهری نقش وسایل نقلیه سنگین را در افزایش میزان آلاینده‌های پایتخت بررسی کرد
آسمان خاکستری؛ هدیه کامیون‌ها در تعطیلات
محمود مولایی _خبرنگار
آلودگی هوا نفس‌گیر است و چهره درهم می‌کشد. پاییز از نیمه گذشته و میزان بارندگی بسیار پایین است. به‌نظر می‌رسد آلودگی هوا همچنان سایه بر شهر تهران داشته باشد. روز گذشته در منطقه یک در بخش شرقی یعنی انتهای بزرگراه ارتش، منطقه13 در محدوده افسریه، منطقه15 در محدوده خاوران، منطقه20 شهرری و منطقه18 در محدوده شادآباد و پارک قائم شاخص آلودگی هوا بالای 100 بود؛ یعنی اگرچه شاخص کل، از کیفیت قابل‌قبول هوا حکایت می‌کرد، اما در برخی از محدوده‌های شهر، شاخص مرزهای ناسالم را پشت سر گذاشت؛ آن هم در شرایطی که مثل همیشه طی روزهای تعطیل، تردد خودروها در شهر کاهش پیدا کرده بود. اما چرا میزان آلودگی هوا در این مناطق افزایشی بوده است؟ به‌نظر می‌رسد در رینگ حاشیه‌ای شهر، تردد خودروهای سنگین ازجمله کامیون‌ها میزان آلودگی هوا را افزایش می‌دهد؛ همانگونه که شب‌ها تا صبح کامیون‌های آلاینده در خیابان‌ها و بزرگراه‌ها جولان می‌دهند تا شهروندان، صبح‌ها نفس‌شان به شماره بیفتد.
در گذشته منابع ثابت تأثیر بیشتری بر آلودگی هوا داشتند، اما حالا سال‌هاست که منابع متحرک سهم بیشتری در تولید ذرات معلق دارند. براساس اطلاعات آخرین سیاهه انتشار شهر تهران منابع متحرک بیشترین سهم را در تولید ذرات معلق - مهم‌ترین آلاینده هوا در پاییز و زمستان - دارند. براین اساس سهم منابع متحرک ازجمله خودروهای شخصی، تاکسی، موتورسیکلت، اتوبوس، کامیون و... در تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵میکرون 61درصد - معادل ۶۳۳۸تن - برآورد شده که در این بین نقش کامیون‌ها نسبت به سایر منابع آلاینده متحرک پررنگ گزارش شده است. محمدهادی حیدرزاده، کارشناس محیط‌زیست در این‌باره به همشهری می‌گوید: «براساس مطالعاتی که در دهه70 انجام شد و اوایل دهه90 به‌روز شد، سهم منابع متحرک بیشتر از منابع ثابت است. مونوکسیدکربن یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های شهر محسوب می‌شود که منشأ آن خودروها هستند. با توجه به اینکه خودروهای سنگین هم از لحاظ سوخت دیزلی سوختشان استاندارد نیست، مشکل جدی در آلودگی هوا ایجاد می‌کنند. اکنون اگر سهم کامیون‌ها و اتوبوس‌ها را بخواهیم در کل آلودگی هوا بسنجیم، عدد قابل‌توجهی به‌دست نمی‌آید، اما در سطح محله این عدد قابل توجه خواهد شد؛ زیرا اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و کامیون‌ها عمدتا از مراکز شهری عبور می‌کنند و شهروندانی که در حاشیه این مسیرها سکونت دارند یا از آنجا عبور می‌کنند، سلامتی‌شان به خطر می‌افتد.»
براساس اطلاعات آخرین سیاهه انتشار شهر تهران، سهم کامیون‌ها در تولید ذرات معلق حدود ۱۶درصد و سهم خودروهای شخصی حدود ۱۴درصد است. همچنین موتورسیکلت‌ها و اتوبوس‌ها به‌ترتیب حدود ۱۰ و ۶درصد در آلودگی هوای تهران طی شش ماهه دوم سال مؤثر هستند. حیدرزاده می گوید: «در مجموع مدل آلودگی هوای تهران قطعا تغییر کرده است. در بسیاری از روزهای سال ذرات معلق کمتر از 10میکرون (PM10) و ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون (PM2.5) مهم‌ترین آلاینده هوا به‌حساب می‌آید؛ به همین دلیل، من فکر می‌کنم هم در بحث منابع و هم در بحث میزان انتشار ما باید بار دیگر به یک مطالعه جدید دسترسی پیدا کنیم. مطالعه‌ای که در دهه90 صورت گرفت، صرفا میزان آلاینده‌ها و انتشار آن در شهر تهران مشخص شد و بسیاری از منابع ثابت در این مطالعات دیده نشده است؛ مانند پالایشگاه تهران، سیمان تهران در شهرری و شهرهای همجوار تهران که هم از پایتخت آلودگی می‌گیرند و هم به تهران آلودگی می‌دهند. درواقع یک کنش و واکنشی بین تهران و شهرهای اطراف است که باید منابع آلاینده آن هم دیده شود؛ مانند نیروگاه برقی که در شهریار وجود دارد و نمونه‌های مشابه که اینها در مطالعه اوایل دهه90 توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران مورد مطالعه قرار نگرفته است.»
مدیریت ناکارآمد
با شیوع ویروس کرونا دورکاری‌ها افزایش یافته، مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده‌اند و تردد کاهش یافته است، اما همچنان هوای تهران ناسالم است. مجتبی‌رضاخواه،نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی به ایسنا می‌گوید: «برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت برای حل مشکل آلودگی هوا بر‌عهده دستگاه اجرایی و برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت نیازمند مشارکت مجلس شورای اسلامی است. شیوع کرونا و کاهش سفرهای درون شهری نشان می‌دهد مشکل آلودگی بسیار جدی است. با وجود کاهش تردد و سفرها همچنان آلودگی هوا را شاهد هستیم و این مشکل راهکاری جدی می‌طلبد. البته نیازمند آمار مشخصی هستیم که مثلا ترددها در مهرماه امسال چقدر کاهش یافته است که با وجود آن آلودگی تغییر نکرده است. این موضوع به برنامه‌ریزی جدی نیاز دارد.» او ادامه می‌دهد: «کرونا نشان داد نحوه مدیریت آلودگی هوا بسیار ناکارآمد است؛ زیرا اکنون مدارس اغلب تعطیل هستند اما با این حجم از کاهش تردد باز هم روزهای آلوده‌‌ای را تجربه می‌کنیم و این نشان می‌دهد اگر در سال‌های گذشته گاهی هوا تمیزتر شده به‌خاطر بارش باران و پدیده‌های طبیعی بوده و اگر این پدیده‌ها به کمک ما نیایند وضعیت همین است که شاهد هستیم.»
حیدرزاده نیز به مدیریت در زمینه مهار آلودگی هوا انتقاد می‌کند. مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست تهران تأکید می‌کند: «ما یکسری حرف‌های تکراری به زبان می‌آوریم، اما اگر عزمی برای رفع آن وجود نداشته باشد، هر چه پیشنهاد و راهکار داده شود، به جایی نمی‌رسد. ما هم قانون هوای پاک و هم برنامه جامع کاهش آلودگی هوا داریم، ولی وقتی عزم و نظارتی وجود ندارد، هر سال در پاییز و زمستان با این موضوعات مواجه هستیم و در بهار و تابستان فراموش می‌کنیم. به‌نظر من، در این زمینه قوه قضاییه می‌تواند مداخله جدی کند؛ چراکه آلودگی هوا در مرگ‌ومیر انسان تأثیرگذار است. درواقع قوه قضاییه، قوه مققنه و قوه مجریه تا زمانی که آلودگی هوا را در اولویت قرار ندهند، شاید ما افق مناسبی در بهبود وضعیت هوا نداشته باشیم.»
خودروی استاندارد به اضافه فیلتر دوده
نوع سوخت و لزوم استفاده از فیلتردوده می‌تواند آلودگی هوا را تا حد زیادی کاهش دهد، اما کامیون‌های دیزلی و فرسوده تأثیر استفاده از فیلتر دوده را کاهش داده است. حیدرزاده کارشناس حوزه محیط‌زیست در‌این‌باره می گوید: «فیلتر دوده خیلی نقش مهمی در کاهش آلودگی هوای اتوبوس‌ها و اساسا خودروهای سنگین دیزلی ایفا می‌کند، اما مشروط بر اینکه موتور اتوبوس و کامیون‌ها استاندارد باشد که فیلتر دوده بتواند دوده‌ها را جذب کند. با توجه به اینکه خودروهای سنگین ما اغلب فرسوده هستند، من فکر نمی‌کنم فیلتر دوده کارایی لازم را داشته باشد؛ برای همین، از رده خارج کردن خودروهای سنگین فرسوده باید در اولویت قرار بگیرد. البته در شرایط فعلی با تحریم‌ها و عدم‌همراهی دولت خیلی قطره‌چکانی اتوبوس جدید وارد چرخه حمل‌ونقل عمومی می‌شود.»
در همینه زمینه :
گزارش
عکس نوشت
