معضل حل نشده گرد و غبار در قم

زینب حیدری| قم- خبرنگار:


تعداد روزهای آلوده قم از ۵ روز به ۱۰۵ روز در یک دهه رسیده و خشکسالی و محدودیت منابع آبی هم هر ساله به این بحران دامن می‌زند. نشستن گرد و غبار بر سر و روی شهر با رسیدن فصل گرما آغازی است بر تکرار همه مرثیه‌هایی که در این سال‌ها سروده شده است. از نرسیدن حقابه به دریاچه نمک و خشکسالی دشت مسیله تا نبود پوشش گیاهی مناسب در شهر و اطراف آن؛ هر کدام دلیلی است بر افزایش سال به سال گرد و غباری که بخشی از آن همراه با نمک است. 
همواره این نقد به برخی نهادهای مسئول وجود دارد که چرا برنامه منسجم و کاربردی برای مهار گرد و غبار ندارند. «سید محمدتقی سجادی» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در گفت‌و‌گو با همشهری با اشاره به اقدام‌های صورت گرفته برای مقابله با معضل گرد و غبار به ارائه توضیحاتی در این باره پرداخت. 

چرا برای معضل گرد و غبار استان، مثل خوزستان مطالبه شکل نمی‌گیرد؟ 

مسائل زیست‌محیطی نیازمند یک اجماع عمومی در سطح جامعه است. این‌که به قم در زمینه ریزگرد‌ها توجهی نشده یک حقیقت است. درباره مسائل زیست‌محیطی عوامل زیادی از جمله واقعیت‌های فنی، جو و مطالبات اجتماعی مردم و مسئولان موثر است. نمی‌توان گفت در استان قم کاری انجام نشده است. همین که میزان اعتبار افزایش یافته و به دنبال آن کارهایی انجام شده نشان می‌دهد که تا حدودی توجه شده است اما این‌که این توجه نسبت به نیاز فاصله دارد، حرف درستی است. بر اساس مطالعات منابع طبیعی، کانون‌های طبیعی ریزگرد قم ۱۰۵ هزار هکتار و در ۴ نقطه استان است. شمال غرب کوه نمک ۲۸ هزار هکتار، ۴۲ هزار هکتار شمال شرق و در ضلع راست بزرگراه گرمسار به سمت دشت مسیله، ۲۲ هزار هکتار جنوب  شرق استان به سمت حسین‌آباد میش مست  و دشت قم که پیرامون شهر است از مهم‌ترین کانون‌های تولید ریزگرد استان محسوب می‌شود. 

مطالعاتی با عنوان چالش‌های توسعه بیابان صورت گرفته که نشان می‌دهد در استان قم ۴۰۰ هزار هکتار مستعد بیابانی شدن است. ۱۷۶ هزار هکتار از اراضی، بیابان شده و ۱۰۵ هزار هکتار تولید گرد و غبار دارد اما این‌که مشکل از کجاست باید در بررسی‌های محیط‌زیستی مشخص شود. در واقع این محیط‌زیست است که به کمک هوا‌شناسی و منابع طبیعی موضوع آلودگی را بررسی می‌کند. یکی از اقدام‌های موثر در زمینه حساس‌سازی جامعه نسبت به این مشکلات برگزاری همایش ملی مخاطرات دریاچه نمک بود. این‌که می‌گوییم بنا به اعلام هوا‌شناسی تعداد روزهای آلوده از ۵ روز به ۱۰۵ روز رسیده، نیاز به توجه دارد. حساس‌سازی‌ها انجام و تهدید جمعیتی اعلام شده
 است. 

دریاچه نمک یکی از مخاطرات گرد و غبار استان به دلیل بافت نمکی آن معرفی می‌شود. انجام فعالیت معدنی در دریاچه تا چه اندازه مورد تایید است؟ 

فعالیت در بستر دریاچه‌ها و رودخانه‌های دائمی در حوزه عمل وزارت نیرو است. گفته می‌شود مناقصه‌هایی برای بهره برداری انجام شده که اعلام کردیم اگر دریاچه نمک بی‌ضابطه با عنوان فعالیت‌های معدنی دستکاری شود چالش ریزگردهای نمکی را برای استان به همراه خواهد داشت. لایه‌ای نمکی به قطر ۲۰ سانتی‌متر روی  آب فوق نمکی دریاچه  تشکیل شده که این لایه در برابر باد و تبخیر محافظ است که با از بین رفتن این لایه ذرات نمک، ناپایدار خواهد شد. معتقدیم که پتانسیل دریاچه نمک برای گردشگری بیشتر از فعالیت‌های معدنی است و برای استان آورده 
دارد. 

تشکل‌های مردم‌نهاد تا چه اندازه برای حفاظت از منابع طبیعی استان مشارکت دارند؟ 

بیش از هزار محافظ افتخاری یا همیار طبیعت در استان در عرصه‌های مختلف و در قالب تشکل‌های مردم نهاد فعالیت دارند. علاوه بر آن تعدادی تشکل در حوزه محیط‌زیست نیز فعال هستند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این تشکل‌ها همکاری برای اطفای حریق در منابع طبیعی است. در زمینه فعالیت‌های معدنی نیز این تشکل‌ها بسیار اثرگذارند که نمونه آن تشکیل زنجیره انسانی است که به صورت خودجوش برای ممانعت از انجام فعالیت معدنی در قله وتوس ایجاد شد. 

بوته‌کاری یکی از راهکارهای مقابله با پدیده ریزگرد است. دراین زمینه چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟ 

در زمینه بوته‌کاری رویکرد به سمت استفاده از توان خیران است. امسال هزار و ۳۸۵ هکتار در ۳ ماه پایانی سال ۹۶ و ۳ ماهه نخست امسال بوته‌کاری می‌شود. این در حالی است که در گذشته فقط ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار بوته‌کاری انجام شده است. استفاده از توان خیران نیز برای افزایش بوته‌کاری در منابع طبیعی در دستور کار قرار دارد. با توجه به این‌که رژیم بارندگی منظم نیست، درختکاری نداریم بلکه در اراضی منابع طبیعی بوته‌های مرتعی مورد توجه است. پیشنهاد ما این است که به جای پارک‌های جنگلی که آب دائم می‌خواهد و استان محروم از منابع آبی دائم است و هر هکتار ۲۲ میلیون تومان هزینه دارد، عرصه جنگلی طاق در اولویت قرار گیرد. در مقایسه با درختکاری، هر هکتار جنگل طاق به هزینه‌ای معادل ۵/۴ میلیون تومان نیاز دارد که در دوره ۲ ساله ۱۵ نوبت آبیاری تانکری می‌شود. بعد از آن خود گیاه می‌تواند بدون آبیاری به حیات ادامه دهد. نکته قابل توجه این‌که توسعه فضای سبز باید متناسب با اکوسیستم باشد. این‌که برخی فضای سبز را منحصر در گونه‌های درختی می‌دانند اشتباه است.