این محله ...
زنبورک‌خانه محله‌ای زیر غبار تاریخ!
سیدسروش طباطبایی‌پور
برخی محله‌ها در تهران، از گذشته‌های دور، بودند و هستند و احتمالا خواهند بود، اما از برخی محله‌ها تنها نامی به‌جای مانده و البته از برخی دیگر علاوه بر نام گاهی نشانه‌هایی هم باقی‌مانده است. یکی از آن محله‌ها، گود زنبورک‌خانه است؛ محله‌ای که حالا تنها نامش به یادگار ماندگار شده و البته یک نشانه؛ کوچه‌هایی شیبدار و گود! جایی در خیابان مولوی امروزی و نزدیک به آرامگاه
«سر قبر آقا».
زنبورک!
در عصر صفوی، سلاحی آتشین بود به نام زنبورک که از نظر اندازه، کمی بزرگ‌تر از تفنگ بود و کمی کوچک‌تر از توپ! این سلاح تا دوره رضاخان در ایران رایج بود و فتحعلی‌شاه قاجار به آن اهمیتی ویژه می‌داد. این سلاح نسبتا بزرگ را مردانی تنومند حمل می‌کردند و آن را روی سه‌پایه می‌گذاشتند و شلیک می‌کردند. البته این سلاح بیشتر تشریفاتی بود و گاهی چهارپایانی مثل شتر آنها را حمل می‌کردند. به سربازی که آن را شلیک می‌کرد، زنبورک‌چی و به محلی که از این سلاح و چهارپایان حمل آن، نگهداری می‌شد و کم از پادگان نیز نبود، زنبورک‌خانه می‌گفتند. یکی از زنبورک‌خانه‌های تهران، جایی در همین محله بود؛ جایی که به‌خاطر گودبودن آن روزهایش، مراقبت از اسلحه‌ها را ساده‌تر می‌کرد.
چرا گود؟
ماجرای گود شدن برخی حاشیه‌های تهران، به دوران شاه طهماسب صفوی بازمی‌گردد؛ به زمانی که او به‌خاطر علاقه‌ای که به تهران داشت، دورش را حصار کشید. حصارها در آن روزگار، مجموعه برج‌ها، باروها و خندق‌هایی بودند که برای محافظت از شهر ساخته می‌شدند و برای ساخت برج و باروها، البته به خاک نیاز بود؛ به همین دلیل کارگران، برخی از حاشیه‌های تهران مثل محله زنبورک‌خانه را کندند تا برج و باروی تهران را بسازند. اینگونه شد که این محله، در شیب قرار گرفت. البته در گذر زمان، گودی‌های تهران پر شد، اما خاطراتش در دل تاریخ این شهر باقی ماند. البته برخی هم معتقدند عوامل طبیعی، چنین گودی‌هایی را به‌وجود آورده‌اند.
در گود قجری چه خبر بود؟
در میانه حکومت پادشاهان قاجار، گود زنبورک‌خانه رونق داشت؛ در آنجا بنایی مثل پادگان برای نگهداری از سلاح‌های قجری و حضور سربازان شاه ساخته شده بود. در کنارش باغی هم برای محمد میرزا زنبورک‌چی، رئیس فوج زنبورک‌چی‌های دربار درنظر گرفتند و در آن بنایی بزرگ و مجلل ساختند، اما وقتی در زمان جنگ‌های ایران و روس، رفت و‌آمد روس‌ها و انگلیسی‌ها به تهران زیاد شد، آنها نمایندگانی به تهران فرستادند و این هیأت‌ها به مکانی مناسب برای اسکان احتیاج داشتند؛ مکانی نزدیک به ارگ و کاخ‌های سلطنتی. پس به دستور فتحعلی‌شاه، محمد میرزا باغش را به دولت داد تا بنایش را به 2بخش مجزا تقسیم کنند و در اختیار نمایندگان این دو دولت قرار دهند. البته در گذر زمان، این دو کشور مکان سفارتخانه‌های خود را از این محل، تغییر دادند.
بناهای به‌جا مانده در اطراف آن
در عهد قاجار، نمازجمعه رونق داشت و یکی از امامان جمعه و روحانیون با نفوذ، حاج میرزا ابوالقاسم تهرانی بود که بعد از مرگش، او را در این محل دفن کردند و به فرمان شاه قاجار، برایش گنبد و بارگاهی ساختند و آنجا را بقعه «سر قبر آقا» نامیدند که نزدیک به این محله قرار داشت. از دیگر بناهای کهن آن روزگار، کاروانسرای خانات هم در این محل است.
گود زنبورک‌خانه که گاه چال زنبورک‌خانه هم نامیده می‌شود، از جنوب به خیابان مولوی و از شمال به کوچه هفت‌تن محدود است.
در همینه زمینه :
