چاه بزرگ کسری‌بودجه برای نفت‌فروشان

سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار

قیمت شاخص نفت خام آمریکا در ‌ماه آوریل برای نخستین بار در تاریخ منفی شد و اگرچه هم‌اکنون در حال احیاست اما روند احیای آن سرعت چندانی ندارد. در ‌ماه آوریل2020، پیش از سقوط شدید قیمت نفت، کشورهای بزرگ تولید‌کننده نفت جهان با بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا هم دست به‌گریبان و مجبور به کاهش هزینه‌ها و بازبینی صرف بودجه خود شده بودند. پیش‌تر از آن نیز جنگ نفتی روسیه و آمریکا به نوسانات قیمت نفت در جهان دامن زده بود. با سقوط قیمت نفت، اوضاع درهم پیچیده‌تر شد. علاوه بر شاخص نفت خام آمریکا، قیمت نفت برنت نیز به کمتر از 20دلار سقوط کرد و سیاستگذاران اقتصادهای وابسته به نفت را مجبور کرد با بحران مالی سنگین و عواقب سنگین‌تر آن مواجه شوند.


سقوط 24میلیارددلاری ارزش صادرات عربستان
تولید‌کنندگان نفت در خاورمیانه پیش از بروز بحران نیز با کاهش رشد اقتصادی درگیر بودند. ثروتمندترین کشورهای منطقه، مانند عربستان، قطر، کویت و امارات اگرچه ذخایر مالی قابل توجهی دارند اما حتی این کشورها نیز با آغاز همه‌گیری کرونا، نوسانات قیمت نفت و کاهش تقاضا برای این ماده، مجبور به کاهش هزینه‌ها و حتی افزایش میزان استقراض شدند. برای مثال عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، در‌ماه مارس اعلام کرد 20درصد از مخارج خود خواهد کاست و خود را برای افزایش سقف استقراض از 30درصد تولید ناخالص ملی به 50درصد آماده می‌کند. قطر و ابوظبی نیز سقف استقراض خود را به‌ترتیب 10و 7میلیارد دلار افزایش دادند.
صندوق جهانی پول در اوایل‌ماه جولای هشدار داد اقتصاد کشورهای حوزه خلیج‌فارس درمجموع تحت‌تأثیر کاهش قیمت نفت، حدود 7.6درصد کوچک‌تر خواهد شد و کاهش تولید ناشی از کاهش قیمت و تقاضا در مجموع 270میلیارد دلار از درآمد کشورهای نفتی خاورمیانه و آفریقا خواهد کاست. براساس گزارش این صندوق، بخش اقتصاد نفت در این کشورها کاهشی ۷درصدی خواهد داشت. این میزان به معنی کاهش 200میلیارد دلاری درآمد نفتی کشورهای حوزه خلیج‌فارس در سال2020 است. این صندوق همچنین نسبت به کوچک‌ترشدن 6.8درصدی اقتصاد عربستان هشدار داده است. صندوق جهانی پول علاوه بر این، رشد سالانه تولید ناخالص ملی کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه را در سال2020منفی 1.1 اعلام کرده است.
عربستان سعودی، به‌عنوان بزرگ‌ترین و ثروتمندترین کشور منطقه، در‌ ماه می ‌از کاهش 65درصدی درآمد صادرکنندگان نفت خود خبر داد. به این ترتیب ارزش صادرات نفتی عربستان با کاهش 11.8میلیارد دلاری مواجه شد و سهم صادرات نفت از کل صادرات این کشور از 78.6 به 65.4 کاهش یافت. این کاهش درآمد در ادامه کاهش درآمد 12میلیارد دلاری درآمد نفتی عربستان در ‌ماه آوریل است.

کسری بودجه 40میلیارد دلاری روسیه
روسیه در‌ماه مارس 2020پیش‌بینی کرد صندوق پس‌انداز اضطراری 170میلیارد دلار این کشور، کسری بودجه را برای ۸سال تامین خواهد کرد. یک‌ماه بعد، این پیش‌بینی به ۴سال تقلیل یافت. به گفته آنتون سیلوآنوف، وزیر اقتصاد روسیه، تقریبا نیمی از این پول که طی سال‌ها از مازاد درآمد نفت با قیمت بالاتر از بشکه‌ای 42دلار جمع‌آوری شده است، در سال2020 هزینه خواهد شد. کاهش قیمت نفت منجر به ایجاد کسری بودجه‌ای عظیم در روسیه شده است. بودجه مسکو بر 40درصد از درآمد نفت و گاز کشور متکی است و زمانی‌ که قیمت هر بشکه نفت برنت حدود 40دلار باشد، متعادل می‌شود. در اوایل‌ماه آوریل، دولت روسیه اعلام کرد قیمت 20دلاری هر بشکه نفت به معنی کسری بودجه 40میلیارد دلاری روسیه خواهد بود. بانک جهانی در‌ماه جولای 2020کسری بودجه ناشی از کاهش قیمت نفت در دولت روسیه را 7.2درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور اعلام کرد. پیش از این و در‌ماه می ‌نیز تولید ناخالص داخلی روسیه به واسطه همه‌گیری کرونا و فروپاشی توافق اوپک پلاس به منفی 4.5درصد رسیده بود. براساس داده‌های سرویس خدمات گمرک فدرال روسیه، میزان صادرات نفت این کشوردر 4‌ماه اول 2020به نسبت زمان مشابه با 3.8درصد کاهش مواجه شده و درآمد حاصل از آن نیز با 25درصد کاهش به 30میلیارد دلار کاهش یافته است. همچنین درآمد روسیه از محل فروش نفت وگاز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، 6درصد کاهش یافته و به 121میلیارد دلار رسیده است.

ضرر 9میلیارد دلاری بزرگ‌ترین کشور نفتی آفریقا
نیجریه، بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت قاره آفریقا، در‌ماه آوریل وضعیت بحرانی را با گوشت و پوست احساس کرد؛ بودجه سالانه‌اش ته کشید، مجبور به حذف یارانه بنزین شد، ارزش پول ملی‌اش سقوط کرد و برای جلوگیری از رکود اقتصادی آنی مجبور به درخواست ۷میلیارد دلار کمک اضطراری شد و همه اینها زمانی رخ داد که قیمت نفت برنت 30دلار بود. فروش نفت خام بیش از نیمی از درآمد دولت و تقریبا تمامی ارزهای خارجی کشور را تامین می‌کند. زینب احمد، وزیر دارایی نیجریه در‌ماه آوریل اعلام کرد که بزرگ‌ترین اقتصاد آفریقا بدون وجود محرک اقتصادی در سال 2020حدود 3.4درصد کوچک‌تر خواهد شد و درآمد کشور 50درصد کاهش خواهد یافت، به این ترتیب، 20درصد از بودجه‌بندی سرمایه‌ای و 25درصد از مخارج سالانه کشور کاسته خواهد شد. احمد همچنین در‌ماه جولای درجمع نمایندگان مجلس این کشور اعلام کرد که کل درآمد دولت از‌ ماه ژانویه تا‌ ماه می ‌3.8میلیارد دلار بوده که تقریبا نیمی از این مبلغ، یعنی حدود 1.9میلیارد دلار آن از محل فروش نفت بوده است. همچنین رسانه‌های داخلی نیجریه از کاهش 98درصدی سپرده پس‌انداز صندوق مازاد نفتی این کشور خبر داده‌اند. گفته می‌شود پس‌انداز نیجریه از مازاد درآمد نفتی در این صندوق از 324.5میلیون دلار در نوامبر سال گذشته به 72میلیون دلار رسیده و این کاهش، بی‌سابقه توصیف شده است. گلدمن ساکز در‌ماه آوریل پیش‌بینی کرد درصورتی که قیمت نفت برنت روی بشکه‌ای 30دلار ثابت بماند، نیجریه 9میلیارد دلار از درآمد خود را از دست خواهد داد.

خسارت ایالتی به اقتصاد آمریکا
براساس گزارش مؤسسه پترولیوم آمریکا، درآمد صنعت نفت و گاز منبع تولید۸ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است. با کاهش قیمت نفت، میزان تولید نفت آمریکا روزانه 2.5میلیون بشکه کاهش یافت که این میزان بیشتر از حد انتظار بود. براساس نتایج پژوهش شرکت ریستاد انرژی، با تداوم متوسط قیمت بشکه‌ای 30دلار نفت پایه تگزاس، حدود 73شرکت نفت و گاز آمریکایی در سال‌جاری و بیش از 170شرکت دیگر در سال2021 مجبور به اعلام ورشکستگی خواهند بود. بیش از 100هزار شغل مربوط به صنعت نفت و گاز در آمریکا از بین رفته است و احتمال کاهش ۸ تا 10درصدی حقوق در سال2021 بسیار بالاست. این وضعیت می‌تواند با افزایش نرخ بیکاری و کاهش میزان بودجه مصرف‌کننده، بر اقتصاد آمریکا ضربه‌ای سنگین وارد کند. یکی از نخستین آسیب‌های اقتصادی کاهش قیمت نفت در آمریکا، سقوط ارزش سهام در وال‌استریت بوده است. در پایان 3‌ماه اول سال2020 مرکز مالی مورگان استنلی آمریکا اعلام کرد درصورتی که قیمت نفت پایین باقی بماند، می‌تواند 0.15تا 0.35درصد از تولید ناخالص کشور را کاهش دهد. اگرچه اقتصاد آمریکا اتکای چندانی بر درآمد نفتی خود ندارد اما کاهش قیمت نفت و تقاضا برای محصولات نفتی تحت‌تأثیر همه‌گیری کرونا می‌تواند ایالت‌های متکی بر اقتصاد نفتی را درگیر خود سازد. ایالت‌های متکی به اقتصاد نفتی آمریکا مانند آلاسکا، تگزاس و اوکلاهاما، با کاهش شدید قیمت نفت در‌ ماه‌های می ‌و ژوئن خسارت‌های مالی زیادی را متحمل شدند. کاهش تقاضای جهانی برای نفت باعث پرشدن مخازن نفت در ایالت‌های مختلف آمریکا ازجمله مخزن کاشینگ در اوکلاهاما شد و همزمان کاهش 316درصدی قیمت نفت پایه تگزاس در ‌ماه می، باعث شد سرمایه‌گذاران آمریکایی مجبور به حراج نفت‌های ذخیره‌شده به قیمت منفی شوند؛ اقدامی که به ایجاد 417میلیون دلار کسری بودجه ایالتی منجر شد. مقامات اوکلاهاما پیش‌بینی کردند که درآمد نفتی آنها تحت‌تأثیر کاهش قیمت نفت در سال2020 حدود 6.88میلیارد دلار کاهش داشته باشد. مقامات تگزاسی نیز در ‌ماه می ‌از احتمال کاهش درآمد 527میلیون دلاری در سال2020 و کاهش 815میلیون دلاری در سال 2021خبر داده‌اند.