پیکان رفت تفکر پیکانی ماند

فرید _کارشناس بازار خودرو

هرچند پیکان، نخستین محصول صنعت خودروی ایران نبود، ولی برای سال‌های طولانی نماد این صنعت و حتی نماد کشور به‌شمار می‌رفت و نقش پررنگی در زندگی بسیاری از ایرانی‌ها داشت. پیکان سبب شد نام خیامی‌ها برای همیشه در تاریخ و اذهان مردم ایران حک شود و در قبل و بعد از انقلاب نقش بی‌بدیلی در توسعه صنعت خودروی ایران بازی کند. این محصول مشترک روتس انگلیس و کرایسلر آمریکا در زمان عرضه، محصول نوآورانه و به‌روزی محسوب می‌شد ولی تقریبا در هیچ بازاری نتوانست موفقیت خاصی کسب کند. کشف پیکان توسط احمد خیامی، مغز متفکر و مؤسس ایران ناسیونال و برنامه‌های بلندپروازانه تولید انبوه آن در ایران، سبب استحکام پایه‌های صنعت خودرو شد. عمق ساخت داخل پیکان در همان شروع تولید قابل‌توجه بود و تقریبا تمامی قطعات پرسی، موتور و قطعات اصلی قوای محرکه تا تزیینات و پوشش داخل خیلی سریع ساخت داخل شد.
هرچند در ابتدای انقلاب به‌نادرست از پیکان به‌عنوان تمثیل مونتاژکاری صنعت خودرو استفاده شد، ولی در واقع بار سنگین حفظ کارخانجات ایران ناسیونال در تمامی دوران جنگ به دوش پیکان بود. برنامه‌های توسعه صنعت خودرو هم با کمک بلامنازع پیکان پیش رفت و پیرمرد خسته صنعت خودروی ایران تا بازنشستگی دیرهنگام خود در سال 84، موتور محرک صنعت خودروی کشور ماند. برخلاف شروع غرورآفرین و قابلیت رقابت پیکان با محصولات روز دنیا تولید و حتی اختلاف قیمت تقریبا 100درصد بین کارخانه و بازار در تمامی سال‌های دهه 50، پیرمرد صنعت خودرو در روزهای آخر بسیار مورد انتقاد بود. تغییرات محدود پیکان در آخرین فیس‌لیفت خود در سال 60 تا پایان تولید، سبب سیل انتقادات به صنعت خودروی ایران شد. پیکان در 24سال آخر عمر خود با کمترین تغییرات ظاهری عرضه شد. تا مدت‌ها یگانه متهم مصرف سوخت بالا و آلودگی هوا در کشور بود که سبب می‌شد روزبه‌روز از جذابیت تبلیغات دولتی، میزان ارزبری و جهاد خودکفایی آن بین مردم کاسته ‌شود، به‌گونه‌ای که اصلاحات موتور و تطبیق با استانداردهای آلودگی حتی تا سطح یورو 3 در روزهای آخر و بهبود 50درصدی توان هم نتوانست پیکان انتقادات را از پیکان دور کند.
 ایران‌خودرو در ازای دریافت کمک‌هزینه سنگینی برای نوسازی خطوط تولید از شرکت نفت، به بازنشستگی پیکان رضایت داد و پیکان در آستانه پنجاه‌سالگی از خطوط تولید ایران‌خودرو خارج شد؛ هرچند روح و کروموزوم پیکان با تولید پژو آر دی و پیکان وانت و اخیرا وانت آریسان همچنان در صنعت خودروی ایران حضور پررنگی دارد. پیکان در روزهای آخر نماد کیفیت نازل و کمبود امکانات، مصرف بی‌رویه سوخت و آلودگی بود؛ هرچند کمتر کسی به ایمنی آن ایراد وارد می‌کرد. پیرمرد در مقابل جوانانی مانند پراید و 405 که از امکاناتی مانند شیشه برقی و کولر به‌صورت استاندارد بهره می‌بردند، حرف زیادی برای گفتن نداشت. به هر شکل بعد از خروج اجتناب‌ناپذیر پیکان، پراید از خلأ موجود و تقسیم‌بندی دستوری بازار توسط وزارت صنعت استفاده کرد و توانست به تیراژ 600هزار دستگاهی دست بیابد. هرچند پیکان از خط تولید خارج شد، ولی تفکر پیکانی همچنان در تمامی این سال‌ها در مسند تصمیم‌گیری صنعت کشور حضوری پررنگ داشت. اصرار و پافشاری بر حفظ پراید با ارتقای موتور و تغییر تزیینات داخل و چراغ‌های جلو، پیمودن همان راه پیکان بدون کمترین کم‌وکاستی بود! پراید البته به غیر از کیفیت بسیار نازل و با وجود نصب ترمز ضد‌قفل و کیسه هوا، ناامن‌ترین محصول داخلی بین مشتریان لقب گرفته ‌است. اگر پیکان هزینه تولید سمند و پارس و 206 را به دوش کشید، پراید هم وظیفه خود را در قبال تیبا و فیس‌لیفت عجیب آن، ساینا،  ادا کرد. البته حفظ چنددهه‌ای این خودرو هم منجر به بالندگی و رشد و توسعه صنعت خودرو در ایران نشد. در حالی از بازنشستگی پراید سخن به میان می‌آید که باور آن برای عموم سخت است و به‌نظر می‌رسد همچون دفعات قبل، پراید مجددا با حربه جدید و احتمالا در جلد یک خودروی دیگر (مانند ترکیب پیکان در پژو و اختراع پژو آر دی) به حیات خود حداقل برای چند سال ادامه خواهد داد. زمزمه‌هایی از پراید جدیدی که در کمتر از یک سال آتی به بازار می‌تواند بیاید، به نوعی تأییدکننده نگرانی مصرف‌کننده بازار انحصاری خودروی ایران است که رهایی از پراید به این راحتی‌ها نخواهد بود. به‌نظر می‌رسد مردم علاوه بر تحمل خسارات بالای یارانه‌های سوخت و آلودگی هوا و تلفات سنگین انسانی ناشی از تولید خودروهای قدیمی، همچنان باید آماده بمباران تبلیغات دستاوردهای بی‌نظیر شرکت‌های دولتی صنعت خودرو در معرفی انواع پراید جدید و احیانا تشویق آنها باشند تا مجددا از طرف افرادی مانند پیرمرد کهنسال وزارت صمت دولت یازدهم، به ضدیت با کشور متهم نشوند.