مهار سیل با اقدامات نیم‌بند

 بارش‌ها در فروردین امسال 25 استان کشور را با سیل و خسارت‌های جانی و مالی روبه‌رو کرد. خوزستان،‌ لرستان، گلستان،‌ مازندران و گیلان اما بیش از همه با این حادثه درگیر بودند.
به گزارش همشهری، جاری شدن سیلاب‌، طغیان رودخانه‌ها و آب‌گرفتگی شهرها در استان‌های پربارش تقریبا عادی و قابل پیش‌بینی است، اما این‌که چرا در 2 دهه اخیر سیل‌ها خسارت‌بار‌تر شده‌اند، به باور کارشناسان، بیش از هر چیز، نتیجه دخل و تصرف در طبیعت است. تصرف در مناطق جنگلی و مرتعی، ساخت‌و‌ساز‌های بی‌رویه در حاشیه رودخانه‌ها، برداشت غیراصولی از بستر رودخانه‌ها، لایروبی نکردن رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها و روند کند آبخیزداری هم در بروز این خسارت نقش اساسی دارند. این روزها چیزی به شروع فصل بارندگی یعنی پاییز نمانده است و معلوم نیست آیا با شروع بارندگی باز شاهد سیلاب‌ خواهیم بود یا خیر؟ 

مسئولان فکری به حال آینده کنند
معصومه یکی از سیل‌زدگان آق‌قلاست که به تازگی مرمت خانه‌اش تمام شده. او که در سیل اخیر تقریبا همه وسایل منزل و دام‌هایش را از دست داده بود نه فقط ترس روزهای حادثه را فراموش نکرده بلکه از حوادث آینده‌ هم می‌ترسد. او می‌گوید: درست یک هفته پیش از عروسی پسرم سیل آمد و همه چیزمان را برد. ما نتوانستیم آنچه را از دست داده‌ا‌‌‌یم دوباره تهیه کنیم. احتمالا تا چندسال بعد هم نتوانیم، اما چه کسی تضمین می‌کند این سیل دوباره تکرار نشود؟ می‌گویند آق‌قلا شبیه کاسه است. پس هر بار که باران شدید بیاید و قره‌سو طغیان کند این کاسه لبریز می‌شود؟ 
امین‌محمد یکی دیگر از ساکنان عیدگاه آق‌قلاست. یکی از محله‌هایی که بیشترین تخریب‌ها و آب‌گرفتگی را به خود دید. امین‌محمد هم می‌گوید: خود استاندار در مصاحبه‌اش گفته سیل گلستان هر 10 سال تکرار می‌شود. نمی‌شود هر بار دست روی دست گذاشت تا یک عده از مردم خانه و زندگی‌شان را از دست بدهند. حدود 8 سال قبل هم رودخانه آق‌قلا طغیان کرد. امسال بار دیگر طغیان ده‌ها برابر بزرگ‌تر اتفاق افتاد و خسارت‌ها خیلی بیشتر شد. حالا باید بنشینیم ببینیم 8 تا 10 سال دیگر هم این اتفاق دوباره بیفتد؟
ابراهیم میانی، یکی از سیل‌زدگان سوادکوه در مازندران، هم همین نظر را دارد. او هم چون ساکنان گلستان فکر می‌کند آنچه از دلایل سیلاب پیشین گفته شده هشداری برای آینده نیست. ابراهیم می‌گوید: وقتی در رودخانه‌ها معدن‌کاری کردند یا رودخانه و جنگل را به ویلاسازان سپردند به این معنی است که  باز هم می‌تواند سیل جاری شود. شرق مازندران هر سال قربانی سیل است. بعد از سیل بزرگ نکا، ساری، بهشهر و سواد کوه و گزنه هم سیل را تجربه کرده است.
او ادامه می‌دهد: همین حالا هم هر بار از کنار رودخانه رد شوید لودر و کامیون می‌بینید. نمی‌شود اول سیل بیاید بعد خسارت بدهیم و فکر کنیم همه چیز تمام شده. مجوز این معدن‌ها را چه کسی امضا می‌کند؟ لودر و کامیون به این بزرگی را که قاچاقی نمی‌شود آورد تا کار کند. این ما هستیم که باز هم متضرر می‌شویم. معلوم نیست در پاییز امسال چه بلایی سرمان بیاید.  

اقدامات پیشگیرانه در مازندران 
نگاهی به تقویم سیل‌های پاییزی در مازندران نشان می‌دهد این حادثه طبیعی طی سال‌های اخیر بارها در مناطق مختلف مازندران با داشتن 5 هزار کیلومتر رودخانه رخ داده است. به اعتقاد کارشناسان، اما ضعیف شدن دیواره رودخانه‌ها و تخریب بسیاری از دیواره‌های محافظ احتمال بروز خسارت‌ گسترده در صورت وقوع سیلی دیگر را در پاییز امسال نسبت به سال‌های گذشته بیشتر کرده است.
مهدی رازجویان، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مازندران، به سهم 158 میلیارد تومانی مازندران از بودجه 3900 میلیارد تومانی مربوط به جبران خسارت‌های سیلاب اشاره می‌کند و می‌گوید: این رقم برای بهسازی زیرساخت‌ها و لایروبی رودخانه‌ها بسیار اندک است.
رقم اختصاص‌یافته از محل اعتبار متمرکز سیلاب برای ساماندهی رودخانه‌های مازندران، به گفته محمد حاج‌رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، 14 میلیارد تومان است. همچنین وعده داده شده است 5 میلیارد تومان دیگر نیز از ردیف اعتبار متفرقه به این اعتبار برای ساماندهی رودخانه‌های مازندران اختصاص یابد. این در حالی است که طبق گفته‌های مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، ساخت دیواره محافظ استاندارد برای هر یک کیلومتر از رودخانه‌های مازندران حدود 4 میلیارد تومان تمام می‌شود. به این ارقام باید نیاز حدود 200 میلیارد تومانی اعلام‌شده برای بهسازی سایر زیرساخت‌ها در سیل ابتدای امسال و پاییز پارسال را نیز افزود.

رودخانه‌های گیلان در انتظار لایروبی 
گیلان دارای 54 رودخانه اصلی به طول 2200 کیلومتر است که هنگام بارندگی شدید، احتمال طغیان آنها وجود دارد. حجم بسیار زیادی از بارش‌ها با آب‌بندان‌ها و سدهای لاستیکی ذخیره‌سازی و بقیه از طریق رودخانه‌های منتهی به مرداب انزلی وارد دریای خزر می‌شود، اما بارش‌های ابتدای سال جاری خسارت زیادی به بستر و دیواره‌ها وارد کرد.
معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای گیلان به همشهری می‌گوید: بیشترین خسارت سیل به رودخانه‌های غرب استان و رودخانه پلرود رودسر وارد شد. از این‌رو به شناسایی مناطق آسیب‌دیده و ارائه طرح و نقشه به فرمانداری‌ها و دهیاری‌ها پرداختیم و لایروبی رودخانه‌ها از طریق مناقصه به پیمانکاران واگذار شد.
 مرتضی میرزایی با بیان این‌که از 2200 کیلومتر رودخانه‌های استان فقط 1200 کیلومتر لایروبی و بهسازی شده است، می‌افزاید: هزار کیلومتر از انهار و سردهنه‌های غرب استان و رودخانه پلرود لایروبی شده‌اند.
میرزایی اعتبار اختصاص‌یافته برای ساماندهی نقاط آسیب‌دیده از سیل سال گذشته (برای رودخانه‌ها) را 14 میلیارد تومان اعلام و اظهار می‌کند: این اعتبار به تفکیک شهرستان و مناطق آسیب‌دیده از سیل تزریق می‌شود.
رضا اسلامی، مدیر کل ستاد مدیریت بحران استانداری گیلان، هم با اشاره به خسارت 600 میلیارد تومانی سیل به تأسیسات و واحدهای مسکونی در سال 97 به همشهری می‌گوید: اعتبار جبران خسارت‌ها 50 میلیارد تومان بود.

طرح جامع مدیریت سیل در گلستان 
وقتی سیل مهیب نوروز 98 پس از دوره بازگشت 10 ساله بر گلستان آوار شد، نام فراموش‌شده طرح جامع مدیریت سیلاب در گلستان بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد.
معاون آب منطقه‌ای گلستان معتقد است راهکار مبارزه با سیل اجرای این طرح است، زیرا مدیریت حوضه‌های آبریزی، آبخیزی، افزایش پوشش گیاهی و همه جزئیات موثر برای کنترل سیلاب در آن دیده شده. با این همه حسین دهقان می‌گوید: این طرح ردیف اعتباری ندارد.
وی بیان می‌کند: طرح‌های زهکشی هم باید بازنگری شود تا بتوانیم هنگام سیلاب از آن‌ها کمک بگیریم. همچنین باید اعتبار ملی و استانی مناسب برای لایروبی 2700 کیلومتر رودخانه در گلستان تخصیص یابد. هادی حق‌شناس، استاندار گلستان، هم معتقد است لایروبی رودخانه‌های استان به‌ویژه گرگان‌رود فوریت دارد.  
گروهی از کارشناسان هم بر این باورند که در صورت زهکشی اراضی گلستان بخش زیادی از آب‌ها به کانال‌های زهکشی هدایت و از خسارت به زمین‌های کشاورزی جلوگیری می‌شود.
افراسیاب میرزایی، مدیر طرح‌های توسعه منابع آبی شرکت آب منطقه‌ای گلستان، در این باره می‌گوید: پس از سیل گلستان زهکشی 30 هزار هکتار از اراضی گمیشان و آق‌قلا با پیش‌بینی 1185 میلیارد ریال اعتبار شروع شد. استانداری هم با قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) برای اجرای زهکشی در ۱۰۰ هزار هکتار دیگر به توافق رسیده است.

پیگیری برای جذب اعتبار در لرستان 
لرستان هم مانند دیگر استان‌های کشور با سیل فروردین امسال خسارت‌ زیادی را متحمل شد. این در حالی است که مدیر کل مدیریت بحران استانداری لرستان 3 سال پیش هشدار داده بود که شهرداری‌ها به لایروبی رودخانه‌ها اقدام نکرده‌اند. این هشدارها جدی گرفته نشد و نوروز امسال مردم لرستان روزهای سختی را گذراندند.
حالا، با توجه به کمبود اعتبار، مسئولان لرستان دست به دامن بخش خصوصی شده‌اند. معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان می‌گوید: از حضور فعالان بخش خصوصی برای لایروبی رودخانه‌های مناطق سیل‌زده استقبال می‌شود.
جمال مومیوند می‌افزاید: سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان با هماهنگی شرکت آب منطقه‌ای برای تسریع در لایروبی و ساماندهی رودخانه‌های استان اقدام به صدور مجوز حمل مصالح حاصل از لایروبی رودخانه‌ها می‌کند.
عملیات لایروبی در رودخانه‌های شهرستان پلدختر، معمولان، خرم‌آباد و دورود در مناطق رودخانه کشکان، خرم‌رود و تیره در اولویت لایروبی قرار دارند.
استاندار لرستان در این باره می‌گوید: با توجه به آغاز بارندگی‌ها تا چند ماه آینده و ضرورت لایروبی رودخانه‌ها باید برای این مهم اعتبار ملی به استان اختصاص یابد.
سید موسی خادمی همچنین بر ضرورت پیگیری برای جذب سهم استان از اعتبار ساخت دیواره‌های ساحلی و لایروبی رودخانه‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: حداقل در این زمینه باید ۵۰ میلیارد تومان جذب شود.

اعتبار قطره‌چکانی در خوزستان 
در خوزستان هم مسئولان از کمبود اعتبار و اختصاص نیافتن بودجه برای ساماندهی رودخانه‌ها و لایروبی گلایه دارند. این در حالی است که وقوع 3 سیل بزرگ با خسارت‌های میلیاردی در 3 سال اخیر در خوزستان، زنگ خطری است تا مسئولان لایروبی رودخانه‌ها و رعایت حریم آنها را جدی بگیرند.
مدیر کل دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه‌ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان اظهار می‌کند: امسال اعتبار این سازمان برای کارون ۷ میلیارد تومان است در حالی که تخلیه رسوب ناشی از سیل اخیر در کارون فقط در محدوده اهواز به 100 میلیارد تومان نیاز دارد.
ابراهیم حسینی می‌افزاید: علاوه بر این، رودخانه در محدوده‌ای در حدود ۴۲۴ هزار متر مکعب به نی‌زدایی نیاز دارد که 8/4میلیارد تومان هزینه می‌برد. 
هوشنگ حسونی‌زاده، معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان، هم به همشهری می‌گوید: لایروبی رودخانه کارون را آغاز کرده‌ایم و رسوب‌ها در حال جمع‌آوری است، اما اعتباری وجود ندارد. لایروبی کارون طرح مصوبی دارد که فازبندی و اولویت‌های آن مشخص شده است و پیگیر آن هستیم. 
در خوزستان قرار شده است در صورت تخصیص اعتبار، امسال 5/4 میلیارد تومان برای لایروبی کارون در اهواز و ۲/۵ میلیارد تومان برای لایروبی این رودخانه در محدوده خرمشهر هزینه ‌شود، اما این اعتبار پاسخگوی لایروبی رودخانه‌های استان نیست.


   اعتبار ناچیز استان‌ها برای لایروبی 

 رئیس گروه نظارت بر طرح‌های مهندسی رودخانه شرکت مدیریت منابع آب ایران چندی پیش درباره لایروبی رودخانه‌ها گفت:  ۵۱ میلیارد تومان اعتبار لایروبی در مقایسه با اعتبار مورد نیاز بخش مهندسی رودخانه که سالانه حدود ۱۳۰۰میلیارد تومان است، بسیار ناچیز است. فرشید فیض‌الهی افزود: درباره نحوه هزینه اعتبار 51 میلیارد تومانی مهندسی رودخانه در سال 97 توسط وزارت نیرو، با فرض توزیع یکنواخت این اعتبار در 31 استان کشور، سهم هر استان به طور متوسط 6/1 میلیارد تومان خواهد بود.  اما با 6/1 میلیارد تومان اعتبار در هر استان چه اقداماتی را می‌توان انجام داد؟ ظرفیت استفاده از این مبلغ انجام 500 متر ساماندهی از رودخانه، یا 8 کیلومتر لایروبی، یا 160 کیلومتر مطالعات تعیین حد بستر و حریم، یا 160 کیلومتر نشانه‌گذاری و یا 16 هکتار عملیات آزادسازی تصرف‌هاست. 


معاون آب منطقه‌ای گلستان معتقد است راهکار مبارزه با سیل اجرای طرح جامع مدیریت سیلاب است، زیرا مدیریت حوضه‌های آبریزی، آبخیزی، افزایش پوشش گیاهی و همه جزئیات موثر برای کنترل سیلاب در آن دیده شده است

 به اعتقاد کارشناسان، ضعیف شدن دیواره رودخانه‌ها و تخریب بسیاری از دیواره‌های محافظ در مازندران  احتمال بروز خسارت‌ گسترده در صورت وقوع سیلی دیگر را در پاییز امسال نسبت به سال‌های گذشته بیشتر کرده است

مدیر کل دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه‌ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان: اعتبار این سازمان برای کارون ۷ میلیارد تومان است در حالی که تخلیه رسوب ناشی از سیل اخیر در کارون فقط در محدوده اهواز به 100 میلیارد تومان نیاز دارد