مثل یک تماشاخانه

عیسی محمدی

هر چیزی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود؛ موزه‌ها را هم می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. البته این تقسیم‌بندی، نسبتا مفصل است. اما اگر علاقه به شناخت و آگاهی بیشتر نسبت به موزه‌ها و انواع مختلف آن دارید، می‌توانید مطلب پیش رو را بخوانید. در این مطلب، موزه‌های معتبری که در پایتخت واقع شده‌اند را در دسته‌های مختلف مورد بررسی قرار داده‌ایم. از بین انواع موزه‌ها هم، مهم‌ترین و مطرح‌ترین‌شان را انتخاب کرده‌ایم. منتظر چه هستید؟

موزه‌های منطقه‌ای

تاریخ محلی

بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه یا یک محله خاص هستند و صرفا آثار و اشیای تاریخی‌‌ همان منطقه را به نمایش می‌گذارند. این موزه‌ها به شناخت هویت و تاریخچه زندگی مردم آن محله کمک زیادی می‌کنند و جزئیات جذاب و کاملی را در اختیار بازدیدکنندگان می‌گذارند.

موزه تهران قدیم، با ۱۵۰ قطعه عکسی که از تهران قدیم به نمایش می‌گذارد و پخش فیلم‌های قدیمی از تهران آن روز‌ها، خاطره کوچه‌ها و محله‌های قدیمی تهران را زنده می‌کند. این موزه که در حال تجهیز و تکمیل است، در سرای کاظمی، خیابان 15خرداد، کوچه امامزاده‌یحیی قرار دارد.

سرای کاظمی محل دفتر بافت‌های تاریخی منطقه ۱۲ شهرداری تهران است و کتابخانه آن امکان خوبی را برای مطالعه درباره تهران قدیم فراهم می‌کند. برگزاری کارگاه‌های آشنایی با تهران قدیم و گردشگری در تهران با حضور استادان تاریخ‌شناس و دوره‌های آموزش بلد‌محله از فعالیت‌های این موزه است.

موزه عکاسخانه شهر هم از موزه‌هایی است که نه به‌صورت دائمی، اما در دوره‌های مختلف و متعدد نمایشگاه‌هایی با موضوع تهران برگزار می‌کند و به تهران می‌پردازد. نمایشگاه‌هایی که در این موزه برگزار می‌شوند، معمولا نگاهی جزئی‌تر به شهر دارند. موزه عکاسخانه شهر، کتابخانه تخصصی‌ای دارد که شامل کتاب‌های لاتین و فارسی است. این موزه در میدان هفت‌تیر، خیابان بهارشیراز، بوستان بهار شیراز قرار دارد.

موزه‌های هنری

هنر ببینید

موزه‌های هنری، انواع هنرهای تجسمی و تزئینی را که از زیبایی‌شناسی بالایی برخوردارند، به نمایش درمی‌آورند و معمولا بازدید‌کنندگان زیادی نیز دارند. چند تا از مهم‌ترین‌ موزه‌های هنری را مرور می‌کنیم.

موزه هنرهای زیبا در تهران که در جنوبی‌ترین نقطه سعد آباد واقع شده، از این نوع است. از آنجا که در بنای آن سنگ‌های مرمر سیاه‌رنگ به‌کار برده شده بود، به کاخ اسود معروف بوده است.

آثار نقاشانی همچون سهراب سپهری، حسین محجوبی، فرامرز پیل‌آرام، حسین زنده‌رودی، پروانه اعتمادی، نصرالله افجه‌ای و...، نقاشی‌های زیبایی از نقاشان اروپایی در مکاتب و شیوه‌های گوناگون در فاصله قرن 17تا بیستم میلادی و آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دوره صفویه تا قاجار ازجمله اثرهایی هستند که می‌توانید با مراجعه به این مرکز، به تماشای آنها بپردازید. در ضمن این موزه ۸ اثر نفیس از نقاش پرآوازه، محمد غفاری ملقب به کمال‌‌الملک هم دارد.

موزه امام‌علی(ع) در خیابان ولیعصر شمالی، بالاتر از میرداماد است و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و آثار مربوط به پرده‌خوانی در زمان‌های قدیم در این موزه هنری نگهداری می‌شود. موزه آستان حضرت عبدالعظیم با آثاری شامل نقاشی، تابلوهای خط و زینتی، سکه‌ها، مهر‌ها و مدال‌ها، سفالینه‌های از هزاره چهارم قبل ازمیلاد تاپایان قرن سیزدهم هجری و... در ضلع جنوب شرقی مصلای بزرگ ری قرار دارد.

باغ‌موزه‌ها

همراه جاذبه‌های تفریحی

پارک‌موزه‌ها، به‌دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه‌های تفریحی و آموزشی از اهمیت زیادی برخوردارند؛ چرا که مسائل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می‌گذارند. ویژگی مهم این موزه‌ها این است که عموم مردم می‌توانند از دیدن آنها بهره‌مند شوند.

ژپارک موزه آب در ناحیه شمال شهر تهران و در باغی در خیابان یخچال محله قلهک قرار دارد. در این باغ از ۱۹۰ اصله درخت و درختچه‌هایی از انواع چنار، کاج تهران، توت، گردو، زبان‌گنجشک و... استفاده شده است. باغ‌موزه دفاع‌مقدس در اراضی عباس‌آباد و با زیربنای ۲۰۵ هزار مترمربع، یک مجموعه بی‌نظیر و دیدنی است.

باغ‌موزه دفاع‌مقدس، یک موزه رویدادی است و متفاوت از موزه‌هایی است که صرفا بنا‌ها و اشیای تاریخی را به نمایش می‌گذارند. در میان تالارهای مختلف این باغ موزه فقط یک تالار با نام «تالار پروانه‌ها» جنبه موزه‌ای دارد که برای معرفی سرداران دوران دفاع‌مقدس درنظر گرفته شده است.

موزه‌های تاریخی و باستان‌شناسی

مادر موزه‌ها

موزه‌های تاریخی و باستان‌شناسی، دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره‌های تاریخی هستند. بیشتر این آثار بر اثر کاوش‌های باستان‌شناسی به‌دست آمده‌اند و بیانگر فرهنگ و تمدن‌های گذشته و تلفیق‌کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه‌هایی مادر نیز نامیده می‌شوند. چندتایی‌شان را مرور می‌کنیم.

موزه ملی ایران (ایران باستان) با قدمتی بیش از ۷۰ سال، 300هزار شیء در مجموعه خود دارد و با زیربنایی بیش از ۲۰هزار مترمربع نه‌تنها بزرگ‌ترین موزه باستان‌شناسی و تاریخ ایران است بلکه از نظر حجم، تنوع و کیفیت آثار نیز یکی از چند موزه معتبر جهان محسوب می‌شود. پلکانی از تخت‌جمشید، تندیس داریوش‌کبیر، سرستون تخت جمشید، تندیس مرد اشکانی و مرد نمکی از مهم‌ترین دارایی‌های این موزه هستند. موزه ایران باستان در میدان امام خمینی(ره)، خیابان سی‌تیر قرار دارد.

موزه آبگینه هم یکی از موزه‌های تاریخی ایران باستان است. این موزه به‌صورت تخصصی به سفال و شیشه اختصاص دارد و به همین دلیل آن را در دسته‌بندی‌ها، جزو موزه‌های تخصصی هم به‌حساب می‌آورند. در ضلع شمالی محوطه، بناهایی برای تکمیل مجموعه در دست احداث است که در طبقه اول کلاس‌های آموزشی و در طبقه دوم نمایشگاه موقت قرار دارد. بنای این موزه تا سال ۱۳۳۰ خانه و محل کار قوام‌السلطنه، از نخست‌وزیران قاجار و پهلوی بود.

 موزه‌های علوم و تاریخ طبیعی

قلعه‌ای برای حیوانات

موزه‌های علوم و تاریخ طبیعی، تجربه‌های علمی براساس شواهد و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که در‌برگیرنده گونه‌های مختلف گیاهی و جانوران است را به نمایش می‌گذارند. موزه طبیعت و حیات‌وحش ایران (موزه تاریخ طبیعی دارآباد) با مساحتی حدود ۱۲ هزار مترمربع در 2طبقه، بخش‌های متعددی دارد که عبارتند از:  بخش پرندگان و پستانداران با 6سالن. مار‌ها، گوزن‌ها، خرس‌قهوه‌ای و پرندگان، سالن آهو، قوچ، قرقاول، خرس، پلنگ، شغال، روباه، گرگ و سالن پستانداران قاره آفریقا و سالن آبزیان و خزندگان. بخش زمین‌شناسی با 2سالن که در آن ویژگی‌های دوران‌های مختلف زمین‌شناسی از نظر محیط‌زیست جانوری و گیاهی به تصویر کشیده‌شده و سالنی که شامل بخش پروانه‌ها، عنکبوت‌ها، رتیل‌ها و عقرب‌هاست. در سال ١٣۸٠ مجسمه دایناسور گیاهخوار «کامپتوزوروس» که در دوران ژوراسیک در ایران می‌زیسته است، توسط هنرمندان ایرانی و افغان در یزد ساخته شد. این مجسمه به‌عنوان نماد، در محل ورودی موزه نصب شده است.

 موزه‌های مردم‌شناسی

تاریخ ضعیفان

موزه‌های مردم‌شناسی، فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنت‌های اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می‌دهند. در این موزه‌ها می‌توان تحولاتی که در طول دوره‌های مشخص در نحوه زندگی مردم رخ داده است را مشاهده کرد. نمایش قسمت‌های مختلف خانه‌های قدیمی ازجمله مطبخ و مهمانسرا و اندرونی و... از جذابیت‌های این موزه‌هاست. چنین موزه‌هایی می‌توانند هم مورد استفاده عموم مردم قرار بگیرند، هم مورد استفاده دانشجویان و مردم‌شناسان و علاقه‌مندان سایر رشته‌ها تا از این دانستنی‌ها برای ارتقای دانش و تجربه‌شان، استفاده کنند.    موزه مردم‌شناسی تهران از سال ۱۳۴۷ به کاخ ابیض در مجموعه کاخ‌های گلستان منتقل شد. این موزه شامل آثار مربوط به مردم شهرستان‌های گوناگون ایران در دوره قاجاریه و معاصر است و کارگاه‌های خطاطی، عکاسی، مجسمه‌سازی، نجاری و نیز کتابخانه، قرائت‌خانه، سالن سخنرانی و 47غرفه مربوط به آثار گردآوری‌شده از سراسر ایران در آن وجود دارد. آثار موزه به شیوه موضوعی طبقه‌بندی شده و به نمایش درآمده‌اند.در کنار موزه‌های مردم‌شناسی، نمایشگاه‌هایی هم با این عنوان در برخی از پارک‌ها و فرهنگسرا‌ها و مراکز فرهنگی دیگر برگزار می‌شود. در این نمایشگاه‌ها، آثار مردمان عادی روزگاران گذشته و تاریخ معاصر کشورمان در معرض دید دیگران گذاشته می‌شود. دانستن درباره زندگی‌های روزمره مردم روزگاران گذشته، همیشه جذابیت‌های خاص خودش را دارد. شاید روزی سبک زندگی مردم امروز هم، در نمایشگاه‌های مردم‌شناسی فردا، به‌کار بیاید!

موزه فضای باز

هواخوری تاریخی

با ایجاد موزه‌های فضای باز می‌توان به معرفی یافته‌ها و داده‌های مهم باستان‌‌شناسی کمک بزرگی کرد.  زمانی که یک کاوش علمی باستان‌شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیرمنقول می‌شود و قابل انتقال به موزه‌ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، موزه‌های فضای باز مکان مورد نظر را برای بازدید عموم فراهم می‌کنند. باغ‌موزه هنرهای ایرانی از نمونه‌ موزه‌های فضای باز تهران است که با مساحت تقریبی یک هکتار در منطقه الهیه در شمال شهر تهران واقع شده است. آثار هنری باغ‌ موزه را می‌توان به 2دسته کلی تقسیم کرد؛ دسته نخست ماکت آثار باستانی، میراث گرانبهای نیاکانمان به اضافه آثار حجمی (چوب و فلز) برخی هنرمندان معاصر بوده که به شکل دائمی امکان تماشای آنها میسر است. دسته دیگر آثار هنری قابل عرضه در فضای باغ، نگارخانه و دیواره‌های باغ است که در مدت محدودی در معرض مشاهده علاقه‌مندان قرار می‌‌گیرد. کارگاه‌های آموزشی تخصصی (نظام استاد- شاگردی) از فرصت‌های پیش‌بینی شده در این باغ ‌موزه است. باغ موزه هنرهای ایرانی در میدان تجریش، خیابان دربندی جاخوش کرده است.