معنای حقوقی اقدام آمریکا

میر شهبیز شافع/ استاد حقوق بین‌الملل
برای بررسی آنچه از سوی آمریکا اعلام شده است و نام سپاه در لیست گروه‌های تروریستی این کشور قرار گرفته به‌نظر می‌رسد لازم است ما به 2جنبه توجه اساسی داشته باشیم.

اول از همه باید نظام شکل‌گرفته در چارچوب ساختارهای بین‌المللی درخصوص تروریسم و مقابله با تروریسم را مورد بررسی قرار داد. بعد از آن لازم است اقدامی را هم که آمریکایی‌ها درخصوص ایران انجام دادند مورد بررسی قرار ‌دهیم چرا که در این زمینه خلط مفهومی وجود دارد؛ بنابراین لازم است ببینیم آنها دقیقا به‌دنبال چه هستند. البته مورد مهم بعدی، اقدامات متقابل است که باید در جای خود بررسی شود.

 در این بین باید گفت که تعریف واحدی از تروریسم در ساختار بین‌المللی وجود ندارد. مجموع کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌ها ممکن است ما را به یک تعاریفی برسانند اما تعریف دقیق و مشترکی که همه دولت‌ها بر سر آن توافق کرده باشند در این زمینه وجود ندارد. یک بحث قدیمی در چالش‌های حقوق مخاصمات و جنگ وجود داشته که یک گروه تروریستی از دید یک دولت، یک گروه آزادی‌بخش از دید دولت دیگر است. این جنبه سیاسی از نگاه دولت‌های مختلف موجب می‌شود که مصادیق و تعاریف مختلفی در این زمینه وجود داشته است.

اما بررسی‌ای که نگارنده در این زمینه کرده است نشان می‌دهد که حداقل تا به حال آمریکا هیچ رکن دولتی را به‌عنوان گروه تروریستی اعلام نکرده و این از سوی آمریکایی‌ها بی‌سابقه است. وجه بارز همه گروه‌هایی که از سوی آمریکا تروریستی اعلام شده‌اند این بوده که رکن دولت‌ها نبوده و مربوط به گروه‌های مختلف بوده‌اند؛ بنابراین اعلام سپاه به عنوان یک گروه تروریستی، یک خرق‌عادت است.

دومین مسئله بررسی اقدامی است که آمریکایی‌ها درخصوص ایران انجام دادند. اساسا وقتی ما در اینجا از یک گروه تروریستی صحبت می‌کنیم در این نوشتار به‌دنبال تعریف یک مفهوم حقوقی هستیم. در این رابطه 2 معنا وجود دارد که وقتی ترجمه می‌شود از هر دو به تروریستی یاد می‌شود، اما این درست نیست و خلط مبحث صورت می‌گیرد. در آمریکا 2 مفهوم درخصوص گروه‌های تروریستی وجود دارد؛ یکی «گروه‌های مشخص شده جهانی به‌عنوان تروریستی» که این گروه‌ها براساس دستورالعمل اجرایی 1324 تعیینش براساس وزارت خزانه‌داری آمریکاست و معنای آن به‌عنوان گروه‌های تروریستی حقیقی مرسوم در اذهان ایرانیان نیست. آثار حقوقی گروه‌های تروریستی را هم ندارد. اصولا آثار این مالی است و هرگونه کمکی به این گروه‌ها ممنوعیت دارد. نکته‌ای که وجود دارد این است که پیش‌تر سپاه و سپاه قدس هردو در این لیست وجود داشته‌اند و این به‌معنای گروه‌های تروریستی در ذهن مخاطب ایرانی نیست؛ مثلا آتش زدن یک اتوبوس هم براساس این تعریف، ذیل این گنجانده می‌شود.

ریشه این مسئله احتمالا قوانین کاستا است. ما حساسیتمان در حد اعتراض به قوانین کاستا بوده است. اما دومین گروه مربوط به «سازمان تروریستی خارجی» بوده است. این معنا پروسه طولانی‌تری دارد. اول اینکه وزارت خارجه آمریکا این را اعلام می‌کند. به قانون قدیمی‌تر 1965 برمی‌گردد و ریشه آن دستورالعمل اجرایی نیست. آنچه در ادبیات ایران به‌عنوان گروه تروریستی معنا می‌شود این معنای دوم است. وزارت خارجه آمریکا باید 7روز قبل از اعلامش به کنگره اطلاع دهد و بازخورد کنگره را در این زمینه بگیرد. تبعات این دومی هم مشخص است؛ مثلا اینکه هیچ فرد آمریکایی حق ندارد کمک مالی به این گروه بکند و یا  مراوده‌ای با این گروه داشته باشد. تا اینجا این تبعات تقریبا با قبلی مشترک است. نکته دوم هم اینکه اگر کسی عضو این گروه باشد حق ورود به آمریکا را ندارد و یا اگر درآمریکا باشد احتمالا از آمریکا اخراج می‌شود. سومی هم اینکه اگر آمریکا از این نهادها پولی را در اختیار داشته باشد می‌توانند اموال آن را براساس قانون خودشان بلوکه کنند. اما نکته دقیقی در این زمینه وجود دارد و آن هم مربوط به قانون مجوز حمله به افغانستان بعد از 11سپتامبر است. رویه وزارت دفاع آمریکا این بوده است که در حمله به 37مورد در 14کشور به استناد همین معنای دوم به‌صورت غیرمستقیم استناد شده است و نکته آن این است که در این روش نیازی به اجازه کنگره برای حمله نیست. بحث سوم مربوط به بررسی اقدام متقابل است که می‌تواند در یک مبحث مجزایی مورد اشاره قرار بگیرد.