در سایه آفتاب

محمد امیری
بی‌تردید مهم‌ترین اتفاقی که در زندگی جلال‌الدین مولوی رخ داد برخورد و آشنایی او با شمس بود. چهره شمس تبریزی از همان ابتدای ورودش در زندگی مولانا و ثبت در دفتر مناقب‌نویسان تا به امروز چهره‌ای جنجالی، چند‌وجهی، مهیب و مرموز ترسیم شده است. تصویر او در آینه آثار مکتوب بسیار کج ومعوج نشان داده شده است و نمی‌تواند تصویر درست و مستقیمی از آن بنمایاند. آیندگان نیز که تلاش کرده‌اند ترسیمی درست از چهره او نشان دهند هرکدام به فراخور فهم و برداشت خود تصویری مات و مبهم از او و اندیشه‌هایش در ذهن خود منعکس و بر زبان آورده‌اند . گروه اخیرِ این محققان متأسفانه به لحاظ زمینه آموزشی و تربیتی و خاستگاه دانش‌شان و نیز بی‌اطلاعی‌شان از شاخه‌های دیگر علوم انسانی، مخصوصا علوم روانشناسی، نتوانستند به آگاهی درستی در این مورد دست یابند تا بتوانند چهره واقعی و ملموس‌تری از شمس ارائه کنند. آنگاه گمان می‌بردند که به صرف داشتن اطلاعات ادبی و دایره‌المعارفی که تنها به‌کار تصحیح نسخه خطی و متون مغلوط می‌آید می‌توانند سیر اندیشه این بزرگان را به تصویر بکشند و زندگینامه اینان را پیش رویمان بگذارند؛ غافل از اینکه این کار نیاز به اطلاعات تخصصی در سایر رشته‌های علوم انسانی و همچنین حدّت ذهن و بالندگی آن دارد.

حقیقت آن است که غرب در این زمینه - همچون بسیاری از زمینه‌های تحقیقاتی و نیز علوم انسانی - از ما جلوتر حرکت کرده است و بر ماست که در کار تحلیل و تبیین اندیشه‌های بزرگانمان، از تجارب و روش‌های آنان بهره ببریم. در موضوع مورد بحث، تازه در این اواخر بود که کسانی غیر از فضلای حرفه‌ای که زمینه تحصیلاتی و تخصصی‌شان دیگر شاخه‌های علوم انسانی بود یا حتی دانش‌آموخته علوم پایه بودند، با دغدغه‌هایی تازه به پیروی از روش‌های رایج در جاهای دیگر، دست به‌کار شده و کارهای مقبولی به جامعه کتابخوان ارائه کرده و به تحلیل‌ رفتارشناسانه و روانشناختی از داستان‌ها و مضامین آثاری همچون مثنوی و اسرارالتوحید و... پرداختند.

شاید اگر ادعا شود که کسانی همچون ناصرالدین صاحب زمانی، محمدجعفر مصفا، پیمان آزاد و... بیشتر از متقدمین در جهت معرفی منویات مولانا قدم برداشته‌اند گزافه‌گویی نشده باشد.  کتاب «در سایه آفتاب» نوشته غلامرضا.ط.ریزی تلاش کرده تا از لابه‌لای گفته‌های شمس در مقالات شمس و احیانا دیگر آثار مرتبط، تصویر شفاف‌تری از چهره شمس ارائه کند؛ تصویری که حتی‌الامکان از افسانه‌ها و خرافه‌های منقول در کتب دیگر فاصله بگیرد.