ایران و زلزله
کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری مطرح کردند؛
زندگی با لرزه‌های زمین
ایران کشوری است زلزله‌خیز، این واقعیت را قبول کرده و با آن کنار بیاییم
زلزله در یک هفته 2بار تهران را لرزانده است. تعدادی از شهرهای دیگر در گوشه و کنار کشور نیز از ابتدای سال شاهد زمین‌لرزه‌های خفیف و قوی بوده‌اند که متأسفانه تلفاتی هم به دنبال داشته است.
اما واقعیت این است که ایران در منطقه‌ای لرزه‌خیز قرار دارد و گسل‌های فعال و مختلفی در شمال و جنوب کشور واقع شده‌اند.بنابراین ما نیازمند سبک زندگی جدید هستیم. برای همراهی با زلزله نباید هراسان شد. چاره کار خونسردی است و اینکه بدانیم چه بخواهیم و چه نخواهیم اجباربر ادامه زندگی داریم.
ساختمان‌ها می‌ریزند؟
در روزهای اخیر مباحثی درباره تخریب کامل شهرها بعد از وقوع زلزله مطرح شده است. به عنوان مثال، نقل‌قولی از یکی از کارشناسان سرشناس زلزله بین مردم منتشر شده که اگر در تهران زلزله شدیدی اتفاق بیفتد تمام شهر با خاک یکسان خواهد شد. این اظهارنظری است که با اغراق آمیخته شده است. این در حالی است که اجرای مقررات ملی ساختمان در سال‌های اخیر موجب ارتقای کیفیت ساختمان‌ها در شهرهای کشور شده است. علی نظری، عضو انجمن مهندسی زلزله ایران نیز از ساختمان‌ها به عنوان محل زندگی شهروندان که مهم‌ترین دغدغه فکری است، یاد کرده و می‌گوید: این نکته بسیار اهمیت دارد که به جز چند مورد مشترک، نمی‌توان یک نسخه و دستورالعمل یکسان و فراگیر برای رعایت اصول ایمنی برای همه ساختمان‌های شهر تجویز کرد. به گفته وی، ساختمان‌های شهر از نظر طول عمر و زمان ساخت بسیار متنوع هستند. بقیه ساختمان‌ها هم بخشی قبل از تدوین مقررات ملی ساختمان ساخته شده‌اند و بخشی از بناها در چارچوب این ضوابط بنا شده‌اند؛ اگرچه ممکن است که طرح و نظارت اجرای خوبی نداشته باشند. بنابراین ساکنان هر یک از این گروه از ساختمان‌ها باید از وضع ساختمان محل سکونت خود اطلاعات اندکی داشته باشند.
شایعات مخرب‌تر از زلزله
«2ساعت پس از نخستین زمین لرزه منتظر زمین‌لرزه شدیدتر باشید. مردم هوشیار باشند. گسل‌های دیگر هم فعال شده‌اند. شهرها با خاک یکسان خواهند شد.» اینها برخی از بیشترین جملاتی است که در روزهای اخیر در فضای مجازی ذهن بسیاری از شهروندان را به‌خود مشغول کرده است. عباراتی که آمیخته با واقعیت و شایعه هستند و حتی می‌توانند از خود زلزله مخرب‌تر باشند چه آنکه بعد از 2زلزله اخیر پایتخت متأسفانه 3نفر از هموطنان به دلیل استرس و اضطراب ناشی از زلزله جان باختند. برای زلزله باید همیشه آماده بود اما هنوز هیچ سازو کاری برای پیش‌بینی زلزله به طور رسمی وجود ندارد. گسل‌ها می‌توانند فعال باشند اما این دلیل بر وقوع زلزله 7ریشتری در مدت معین و مشخص نیست. علی نظری، مهندس عمران- زلزله و عضو انجمن مهندسی زلزله ایران درباره تأثیر وقوع زلزله بر زندگی ایرانیان به همشهری می‌گوید: این روزها برخی با شتابزدگی سعی می‌کنند برای وارد شدن به بحث زلزله در رسانه‌ها و فضای مجازی مطلب بنویسند. اما نکته مهم این است که به جز متخصصان شناسنامه‌دار که بحث‌های اساسی را مطرح می‌کنند کسانی تحت تأثیر جو اجتماعی نظراتی را مطرح می‌کنند که به التهاب جو اجتماعی دامن می‌زند. وی در ادامه می‌افزاید: البته در زمان وقوع بحران‌ها مردم به رسانه‌های رسمی اعتماد می‌کنند.
تغییر در شیوه زندگی
چهارشنبه هفته گذشته زلزله 5.2ریشتری تهران، کرج، ملارد، اشتهارد و حتی شهرهایی چون قم و قزوین را لرزاند. پس از این زلزله بود که بسیاری از شهروندان منازل خود را ترک کردند و به خیابان‌ها آمدند. این اتفاق پس از زلزله بامداد دیروز هم تکرار شد اما در مقیاس کمتر؛ چراکه به‌نظر می‌رسد در فاصله یک هفته ای این دو زلزله از هم بسیاری از شهروندان راه‌های کنار آمدن با زلزله را یادگرفته‌اند. ترک منازل اگرچه به گفته برخی از کارشناسان زلزله اقدام خوبی است و درصورت بروز زلزله شدیدتر موجب کاهش تلفات می‌شود اما حضور گسترده شهروندان در معابر شهری بدون توجه به محل قرارگیری از نکاتی است که می‌تواند تلفات زلزله را بیشتر کند. همچنین ایجاد ترافیک و هجوم به پمپ‌های بنزین خطرات دیگری را به دنبال دارد اما برخی کارشناسان دیگر توصیه می‌کنند که اگر از استحکام بنای منزل خود مطمئن هستید، بهتر است اقدامات دیگری را هم درنظر داشته باشید. نظری، کارشناس رشته زلزله درباره این موضوع نیز به همشهری می‌گوید: توصیه‌های مشترک و محدودی هست که همه باید در زمان وقوع زلزله رعایت کنند ازجمله دورشدن از دیوارهای ناپایدار و قرار گرفتن در فضای آزاد یا موارد مشابه. اما اهالی ساختمان‌هایی که از وضعیت ساخت و کیفیت بنایشان اطمینان دارند باید نکاتی چون حفظ خونسردی، اجتناب از قراردادن تختخواب در کنار پنجره‌های نمای بیرون ساختمان، پاکسازی دیوارها از تابلوها و قاب‌های عکس، اجتناب از نصب لوسترهای سنگین، باز‌نگه‌داشتن در‌های داخلی ساختمان مثل اتاق‌های خواب، قفل‌نکردن در حمام و دستشویی هنگام استفاده را رعایت کنند.
تهران 2600نقطه امن دارد
زلزله تهدیدی است که این روزها آن‌را باید یک‌فرصت برای تهرانی‌ها دانست. 2بار است که پایتخت‌نشینان در مانورهای واقعی زلزله محک می‌خورند و البته که خیلی‌ها سربلند از بوته آزمایش بیرون نمی‌آیند. این نشان می‌دهد که شهروندان آموزش‌های لازم را برای این منظور دریافت نکرده‌اند. به‌عبارت دیگر ایرانی‌ها برعکس ژاپنی‌ها نمی‌دانند که با زلزله چگونه باید زندگی کنند. این در حالی است که نماینده ارشد سازمان همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری از اقدامات آموزشی گسترده‌ای می‌گوید که باعث شده تا همه ژاپنی‌ها کاملا بدانند که چطور خود را در برابر زلزله آماده کنند، حین زلزله چه رفتاری از خود نشان دهند و با پایان آن چطور به شرایط عادی زندگی برگردند. یوکی‌هارو کوبایاشی از یک عبارت فراگیر بین ژاپنی‌های می‌گوید که باعث شده آنها شرایط خود را برای زندگی در شهرهای زلزله‌خیز آماده کنند؛ «زلزله رفتاری از طبیعت است، ما باید بیاموزیم چگونه با آن رفتار کنیم.» کوبایاشی به نکته ظریف دیگری اشاره می‌کند: «تهران و توکیو شباهت‌های بسیاری از نظر جمعیت و خطرها دارند؛ بنابراین می‌توان آنچه را که ژاپنی‌ها طی دهه‌ها تجربه به‌دست آورده‌اند به تهران منتقل کنیم. ما حتی برای بحران‌های تهران فکر کرده‌ایم و باید تأکید کنم وضعیت پایتخت ایران به‌گونه‌ای است که داشتن آمادگی از لحاظ تجهیزات و نوسازی کافی نیست بلکه باید آموزش‌های لازم به تک‌تک شهروندان داده شود. آموزش به اندازه سازه مستحکم مهم است.» وی اعلام می‌کند که نقطه‌های امن شناسایی شده در تهران تا حد زیادی قابل اطمینان هستند ولی با کمک جایکا و مطالعاتی که قرار است طبق تفاهم صورت گرفته انجام شود جزئیات بیشتری در آینده راجع به نقاط امن شهر در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
نقاط امن را بشناسیم
معاون عملیات مقابله و پدافند غیرعامل سازمان مدیریت بحران شهر تهران تأیید می‌کند که هم‌اکنون بهترین کار آموزش شهروندان برای رفتار مناسب در مقابل زلزله است. محسن نادی با بیان اینکه هنوز طیف گسترده‌ای از پایتخت‌نشینان نمی‌دانند که در برابر زلزله چه باید بکنند، به همشهری می‌گوید: «اگرچه در‌ماه رمضان و در مساجد و 2بار آموزش در مدارس سعی کرده‌ایم که آموزش‌های لازم را به شهروندان ارائه دهیم اما کمتر از یک‌میلیون نفر جمعیت تهران این آموزش‌ها را فرا گرفته‌اند. بنابراین باید رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد به کمک ما بیایند تا همه آموزش ببینند.» به‌گفته وی، زلزله یک‌واقعیت است اما موقع رخدادش مردم اغلب فرار می‌کنند درحالی‌که باید پناه بگیرند. نادی تأکید می‌کند که آموزش‌های مربوط به زلزله اصلا وقت‌گیر و طولانی‌مدت نیست اما با تکرار آن چنان ملکه ذهن می‌شود که فرد موقع زلزله خودبه‌خود رفتار مناسب را انجام می‌دهد؛ پس باید شهروندان همت کنند و نکات را یاد بگیرند. معاون عملیات مقابله و پدافندغیرعامل سازمان مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به اینکه در تهران 2600نقطه امن و در قالب تهیه نقشه‌های تخلیه اضطراری امن شناسایی شده‌اند، می‌گوید: «مدارس و ورزشگاه‌هایی که در این نقشه‌ها وجود دارند کاملا از سازه‌های امن هستند. شرایط این نقاط طی یک‌سال گذشته با حضور تیم کارشناسی مهندسی مورد ارزیابی قرار گرفته است و برای اسکان موقت پس از زلزله از نظر سازه و موقعیت امن به‌حساب می‌آیند.» نادی توصیه می‌کند که شهروندان این نقشه‌ها را با توجه محل سکونت و کار خود از سایت شهرداری دانلود کنند و دست‌کم یک‌بار مسیر آن‌را طی کنند تا یاد بگیرند که بعد از زلزله چه باید کنند. این کارشناس حوزه مدیریت بحران همچنین توصیه می‌کند شهروندان به‌جای هراس، درباره زلزله مطالعه کنند و آگاهی خود را درخصوص این پدیده طبیعی بالا ببرند؛ همچنین حداقل یک کوله نجات حاوی وسایل امداد و نجات و ضروری داشته باشند و با اعضای خانواده جاهای امن خانه را شناسایی کرده و تمرین کنند که هنگام زلزله کجا پناه بگیرند. نادی در پاسخ این سؤال که آیا تجهیزاتی مثل قطع‌کننده جریان گاز و برق برای ساختمان‌ها ضروری است یا خیر، می‌گوید: «یکی دو نمونه از این تجهیزات استاندارد هستند اما ما به‌دنبال ایجاد سیستم قطع جریان شریان‌های حیاتی شهر هنگام رخداد زلزله هستیم که نیازمند تکمیل سیستم هشدار سریع زلزله و البته اعتبار است.»
فرار چاره کار نیست
سؤال این است که چرا شهروندان هنگام زلزله سرگردان می‌شوند، درحالی‌که امکان دارد رفتارهای نامناسب آسیب‌‌های بیشتری را متوجه آنها کنند. به قول یکشهروند، محدوده بلوار آیت‌الله کاشانی در زلزله 4.2ریشتری بامداد چهارشنبه تا صبح شاهد ترافیک در بزرگراه‌های غرب تهران بوده است. او که دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت است و صبح چهارشنبه در دانشگاه آزاد تهران غرب آزمون پایان ترم داشته می‌گوید: «اصلا باور نمی‌کردم اینقدر مردم هراسان با خودرو در خیابان‌ها باشند و ترافیک ایجاد کنند. به همین‌خاطر دیر به امتحانم رسیدم. کاش آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها بیشتر و بهتر شود.» یکشهروند دیگر نیز می‌گوید: «حرف آقای نجفی درخصوص تعجب ایشان از هجوم مردم به پمپ بنزین‌ها در مواقع زلزله کاملا درست و منطقی است.» در این میان معاون سابق آموزش جمعیت هلال احمر در گفت‌وگو با شهرنوشت به نکات جالبی از زلزله اشاره کرده و از رفتار غالب مردم تهران در برابر زلزله تحت عنوان «پدیده فرار» یاد می‌کند. به گفته وی این رفتار، پدیده خوشایندی نیست و این یعنی بازگشت به رفتار ۲۰۰سال گذشته که مردم در قبال پدیده زلزله به‌دلیل عدم‌استحکام سازه‌ها خانه‌های خود را ترک می‌کردند. وی می‌افزاید: «وقتی رفتار غالب مردم هنگام زلزله فرار است یک معنی دارد آن هم در یک جمله: ما در آموزش موفق نبودیم.» اینطور که سیدحمید جمال‌الدینی می‌گوید مطالعه زلزله‌های گذشته ازجمله ورزقان نشان می‌دهد تقریبا نزدیک به ۷۰درصد مردم اصول پناه‌گیری را می‌دانند ولی هنگام زلزله این رفتار را انجام نمی‌دهد و تنها درصد ناچیزی به درستی پناه‌گیری می‌کنند. به گفته وی این مسئله ریشه در عدم‌برگزاری مانور و تکرار منظم آن دارد.
مردم به نقشه‌ها اعتماد کنند
رئیس ستاد مدیریت بحران و پیشگیری شهر تهران نیز آموزش شهروندان را مهم‌ترین نیاز در شرایط فعلی می‌داند. احمد صادقی همچنین تأکید می‌کند که همه پایتخت‌نشینان نقشه‌های تخلیه اضطراری امن محله خود را از سایت شهرداری و سایت ستاد مدیریت بحران دانلود کرده و به نکات ذکر شده در آن دقت کنند. وی با اشاره به اینکه احتمال دارد به اندازه انگشتان دو دست در تمام مناطق محل‌هایی باشند که بعد از زمان تهیه نقشه عوض شده و تغییر کاربری داده باشند، به همشهری می‌گوید: «به مناطق، سراهای محله و خانه‌های بادوام اطلاع داده شده که نقشه‌های خروج امن باید به شهروندان آموزش داده شود و مربی‌ها نیز آماده هستند تا کار خود را انجام دهند. از همین هفته در 354محله پایتخت فرایند آموزش نقشه خروج امن در موقع بحران آموزش داده می‌شود.» وی عنوان می‌کند که این نقشه‌ها به تأیید کارشناسان شهری و مدیریت رسیده و بهتر است مردم به این نقشه‌ها برای پناه گرفتن پس از رخداد زلزله احتمالی اعتماد کنند.
زندگی جریان دارد
زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر: زندگی شهری همیشه باید جریان داشته باشد و هیچ‌گاه نباید متوقف شود. در شرایطی که هموطنان‌مان در نقاط پرحادثه مثل بم، ورزقان، رودبار و کرمانشاه با زلزله دست و پنجه نرم می‌کردند هم زندگی جریان داشت و در همین شرایط که مردم بی‌خانمان بودند، کودکان بازی می‌کردند و تفریح داشتند و صدای خنده‌شان می‌آمد. در شهر بزرگی مثل تهران نیز باید تلاش شود که روحیه یأس و ناامیدی و به بن‌بست‌رسیدن سراغ مردم نیاید. ما باید همه تلاش کنیم تا براساس پیش‌بینی‌ها عمل کنیم و آمادگی لازم را برای شرایط زلزله داشته باشیم. خانواده‌ها هم آمادگی لازم را داشته باشند و در این‌باره با هم گفت‌وگو کنند. امکانات اولیه را برای شرایط ضروری تدارک ببینند که اگر رخدادی پیش آمد، کمترین آسیب به این جمع وارد شود. زلزله بحث جدیدی برای تهران نیست. بر این مبنا باید تلاش کرد با روحیه امیدوار زندگی را ادامه داد و در کنار آن تمهیدات لازم فراهم شود.
اهمیت آموزش در روزهای پیش رو
حسن خلیل‌آبادی، عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران: رفتار شهروندان این روزها درگیر فکر زلزله‌ای است که می‌تواند برای تهران رخ دهد. این رفتار به اعتقاد من باید منطبق بر شرایطی باشد که در بحران برای هر فردی لازم است رعایت کند. ما باید در چنین شرایطی آموزش‌های لازم و مفید را برای شهروندان داشته باشیم که متأسفانه جای خالی آن در چنین روزهایی که مردم با زلزله مواجه هستند، احساس می‌شود. فرهنگسازی و بهره‌گیری از فیلم، اسلاید و عکس آموزشی باید در هر سطحی به‌ویژه در مدارس داده شود تا شهر آماده شرایط ویژه باشد. تأکید بر وجه کاربردی آموزش در برابر وجه مانوری نیز باید لحاظ شود. رفتار اشخاص در برخورد با بحران و چگونگی کنترل خود و اطرافیان و نقشی که در خانواده و ساختمان و محل زندگی دارند، و حتی نقشی که می‌توانند در شرایط بحران داشته باشند، خود از اهمیت بالایی برخوردار است. آموزش کاربردی می‌تواند زیان‌های ناشی از بحران زلزله و سایر بلایای طبیعی را کاهش دهد.
وضعیت قرمز، نارنجی یا زرد است؟
پس از زلزله چهارشنبه‌شب هفته گذشته تهران و کرج، شورای هماهنگی مدیریت بحران، وضعیت را در پایتخت قرمز اعلام کرد؛ تا اینکه عصر روز شنبه 2دی ماه این شورا به ریاست شهردار تهران گفت که وضعیت به زرد تغییر یافته است. حال سؤال اینجاست که وضعیت قرمز و زرد به چه معناست و چه تفاوتی با هم دارند. البته در بین این دو وضعیت، حالت نارنجی نیز وجود دارد. وضعیت قرمز: در این وضعیت تمام نیروها، امکانات و ماشین‌آلات امدادرسانی، مدیریت بحران، آتش‌نشانی و اورژانسی در آماده‌باش 100درصدی قرار می‌گیرند. به این ترتیب همه نیروها در همه شیفت‌های کاری فراخوانده شده و فعال می‌شوند. وضعیت نارنجی: در این وضعیت شباهت‌های بسیاری با حالت قرمز حاکم می‌شود، با این تفاوت که 50درصد نیروها و تجهیزات آماده‌باش هستند. وضعیت زرد: در حالت زرد فقط آمادگی‌ها کنترل می‌شود. البته ماشین‌آلات و نیروها آن‌کال هستند و نیروها از شهر خارج نمی‌شوند و درصورت فراخوان سریعا حاضر خواهند بود. به‌عبارت دقیق‌تر، مرخصی به هیچ‌کس داده نمی‌شود و مرخصی‌های اضطراری باید با هماهنگی انجام شود. در وضعیت زرد اگرچه همه شیفت‌ها در ستادهای مدیریت بحران حضور ندارند اما به محض اطلاع باید سریعا حضور یابند و فعال شوند.
در همینه زمینه :