بررسی تأثیر پدیده‌های آسیب‌زا در محله‌های آذری و امامزاده حسن
چراغ‌های نیم‌سوز آبادانی
علی‌الله سلیمی| خبرنگار:
منطقه 17
بخش وسیعی از محله‌های قدیمی جنوب غرب پایتخت از جمله محله‌های آذری و امامزاده حسن(ع) را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد که خوشبختانه در سال‌های اخیر روند نوسازی در آنها سرعت گرفته اما گاهی وجود موانعی مانند فضاهای بی‌دفاع شهری مشکلاتی را برای سازندگان مسکن و خریداران خانه‌های نوساز در این محله‌ها ایجاد کرده است. در دل بافت فرسوده فضاهایی شکل می‌گیرد که اصطلاحاً به آن فضاهای بی‌دفاع گفته می‌شود و زمینه‌ساز جرائم و بزه است.
از وظایف اصلی مسئولان شهری ایجاد و حفظ حس امنیت در میان شهروندان است؛ امنیتی که قاعدتاً با کمک تعاملات اجتماعی افزایش می‌یابد. اما در فضاهای بی‌دفاع امنیت به پایین‌ترین حد ممکن می‌رسد و اگر این نوع فضاها گسترش یابند و بخش وسیعی از محیط شهری را در بر گیرد آن وقت با مسائل بزرگ‌تر و جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد. به‌عنوان مثال در فضاهای بی‌دفاع، شاهد وقوع جرم در سطوح بالایی هستیم که تبعات خود را دارد؛ از احساس ناامنی گرفته تا کاهش قیمت زمین و مسکن در مجاورت این فضاها و موارد مشابه که همگی سدی در مقابل فعالیت‌های منظم و پیوسته آبادانی و توسعه محله‌های شهر است.
از دیدگاه طراحان شهری و معماران، ویژگی‌های فیزیکی و از دیدگاه نظریه‌پردازان جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، ویژگی‌های اجتماعی، بیشتر در مستعد کردن فضاها برای وقوع خشونت نقش دارند. کوچه باریک، معابر کم عرض، نورپردازی ضعیف، املاک رها شده، نبود نظارت بر بوستان‌ها و... همگی عواملی هستند که فضاهای شهری بی‌دفاع را ایجاد یا آن را تشدید می‌کنند. «مهری شهریاری» کارشناس اجتماعی دفتر خدمات نوسازی ناحیه یک منطقه 17 با اشاره به این موضوع می‌گوید: «ویژگی‌های متعدد فضاهای بی‌دفاع شهری که همگی جزء موانع اصلی نوسازی بافت‌های فرسوده در مناطق شهری هستند، باعث شده مسئولان و کارشناسان امور نوسازی بافت‌های فرسوده به این معضل به چشم یک تهدید جدی در مقابل روند منظم نوسازی نگاه کنند.»
او با یادآوری این مسئله، ویژگی فضاهای بی‌دفاع شهری را بر می‌شمارد و می‌گوید: «استاندارد نبودن طراحی برخی مناطق، نابسامانی برخی محیط‌های پر تردد، ورودی‌های مشترک زیاد، فضاهای بدون متولی، فضاهای بدون روشنایی، عقب‌نشینی و فرورفتگی‌ها و فضاهای بدون کاربری، زیرگذرها و زیر پل‌ها، خانه‌های نیم ساخته و رها شده، بافت‌های فرسوده و نوسازی نشده، نبود نظم در مبلمان شهری، مکان‌های بدون سکنه، ضعف خدمات شهری، معابر و گذرگاه‌های باریک از ویژگی‌های اصلی این فضاها محسوب می‌شوند.»
معضل خانه‌های متروک و نیمه‌ساخته
شناسایی فضاهای بی‌دفاع شهری که در جوار بافت مسکونی ناحیه یک منطقه 17 قرار گرفته و پروژه‌های نوسازی این ناحیه را با محدودیت مواجه ساخته، از فعالیت‌های دفتر خدمات نوسازی این ناحیه است. شهریاری با اشاره به نتایج فعالیت‌های صورت گرفته در این ناحیه می‌گوید: «خانه متروکه در انتهای کوچه حمیدی مقدم واقع در خیابان قفیلی باعث ایجاد ناامنی و اعتراض مکرر همسایه‌ها شده است. همچنین وجود خانه نیمه‌کاره در تقاطع خیابان‌های قزوین و محمود‌زاده، از مکان‌های مشکل‌ساز در این ناحیه است.
طبقه زیر همکف این خانه محل تجمع زباله و طبقه همکف، محل تجمع افرادی شده که چادر زده‌اند و به‌طور ثابت در آنجا مستقر شده‌اند که این به نوبه خود آسیب‌پذیری آنجا را دوچندان می‌کند. این‌گونه مکان‌ها محل امنی برای رد و بدل موادمخدر هستند.» به گفته کارشناس اجتماعی دفتر خدمات نوسازی ناحیه یک منطقه 17، وجود چنین مکان‌هایی باعث بی‌رغبتی سازندگان مسکن در جوار این فضاها شده و خریداران خانه‌های نوساز همسایگی با این فضاها را بر نمی‌تابند، بنابراین وجود این فضاها تأثیر نامطلوبی بر روند نوسازی این محله‌ها دارد.
مشکل بوستان‌ها و پاتوق‌ها
برای بسیاری از سازندگان مسکن و همچنین خریداران خانه‌های نوساز، همسایگی با بوستان‌ها و پاتوق‌های محلی می‌تواند یک امتیاز ویژه باشد که ارزش ملک را بالا می‌برد و شوق سرمایه‌گذاری در چنین مکان‌هایی را دوچندان می‌کند، اما وجود برخی بوستان‌ها و پاتوق‌های محلی در تعدادی از محله‌های ناحیه یک، معضلی برای سازندگان مسکن و خریداران خانه‌های نوساز در این بخش از شهر شده است.
شهریاری با اشاره به این موضوع می‌گوید: «بوستان آلاله واقع در خیابان قفیلی به محلی برای خرید و فروش موادمخدر تبدیل و بوستان ابوذر واقع در خیابان قفیلی هم محل تجمع نوجوانان و گروه‌های ناهنجار شده و این مسئله سازندگان مسکن و خریداران خانه‌های نوساز را بی‌رغبت می‌کند. همچنین کارتن‌خوابی در خیابان قزوین، بوستانک نرسیده به خیابان محمود‌زاده معضل دیگری در این زمینه است. همزمان کاربری 2 پاتوق محلی در این بخش از شهر تغییر کرده و باعث کندی روند نوسازی شده است. پاتوق بصیریان در خیابان احمدی، کوچه بصیریان که کاربری اصلی خود را از دست داده و بیشتر شبیه پارکینگ و پاتوق ارژنگیان در خیابان احمدی، کوچه ارژنگیان که به دلیل نورپردازی ضعیف محلی امن برای تزریق و رد و بدل موادمخدر شده است»
راهکارهای احیا و بهسازی
کارشناسان دفاتر خدمات نوسازی برای رهایی از معضل فضاهای بی‌دفاع شهری و رونق ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده این محیط‌ها، راهکارهای متعددی دارند. مهری شهریاری این راهکارها را بر می‌شمارد و می‌گوید: «نورپردازی در مکان‌هایی که روشنایی کافی ندارند، جایگزینی فعالیت‌های ایمن در برخی مناطقی که اصطلاحاً ناامن شناخته شده‌اند، نظارت و کنترل بیشتر بر مناطق بی‌دفاع، انجام تعاملات و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، مکان‌یابی پارک‌ها که کنج و ناهمواری و گوشه کمتری داشته باشد، بخش قابل توجهی از راهکارها در این زمینه است.
همچنین مسیر عابرپیاده در پل‌های هوایی باید کاملاً قابل رؤیت باشد و توسط تابلو و بنرهای تبلیغاتی پوشیده نشود، تقویت رؤیت بصری و قابل استفاده شدن پاتوق‌ها و مکان‌های جمعی و تشویق افراد به حضور در اماکن عمومی (خلوت بودن دائمی یک مکان آن را بی‌دفاع و آسیب زا می‌کند.) و در آخر توسعه محله، گسترش فعالیت نهادهای محلی همچون گروه‌های ورزشی و فرهنگی، مساجد و حفظ حیات شبانه به وسیله ایجاد کاربری‌های فعال در شب برای خانواده‌ها مثل رستوران‌ها و مراکز فرهنگی، برگزاری آیین‌ها و جشنواره‌ها در شب و ایجاد کاربری‌های مختلط مهم‌ترین راهبردها برای احیا و بهسازی فضاهای بی‌دفاع شهری هستند.»
در همینه زمینه :
