مجلس سنا؛ معرفی یک معمار خوش‌آتیه

سعید برآبادی     
دهه شصتی‌ها بیش از دیگران، ساختمان مجلس سنای تهران را با خاطرات تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر کشور می‌شناسند. این ساختمان اما یکی از نوادر معماری ایران در دهه 40است که روبه‌روی دانشکده افسری و همجوار با کاخ مرمر در خیابان سپه آن زمان ساخته شد. این دسته از ساختمان‌ها به‌دلیل آنکه نوع و اهمیت کاربری آنها، نفس وجودی‌شان را تعیین می‌کند از اهمیت خاصی برخوردارند. مجلس سنا و سناتورهای آن، چندباری اسباب‌کشی کردند تا در نهایت در حوالی سال 1333کار ساخت این عمارت آغاز شد. نخستین جلسات سنا در عمارت مجلس شورای ملی برگزار می‌شد اما پس از انحلال این مجلس در 1331و بازگشایی آن در 1332، موضوع مکانی برای حضور سناتورها به یک مسئله ملی بدل شد و محمدرضا پهلوی موافقت کرد در همجواری کاخ خود زمینی برای احداث مجلس سنا در اختیار سازندگان قرار دهد. گزینه طراحی و معماری این بنا، حیدرقلی‌خان غیایی شاملو بود؛ معماری 33-32 ساله که با مدرک دکتری معماری از دانشگاه بوزار فرانسه آمده بود تا انقلابی در ساخت سازه‌های مدرن به‌پا کند. از او چندین و چند ساختمان مهم در تهران به یادگار مانده است چرا که در طول سال‌ها، سمت مشاور معماری پادشاه را برعهده داشته و مسئول رتق و فتق امور جاریه این حوزه بوده است. معماری مجلس سنا اما یک معماری خاص در میان دیگر آثار وی است. در همان سال‌های افتتاح، یک نشریه دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور به‌نام گلبانگ در توصیف این عمارت می‌نویسد: «معماران این ساختمان آقایان مهندس فروغی و مهندس غیایی معرفی شده‌اند و گفته شده این طرح با مطالعه مجالس سنای کشورهای اروپایی و با الهام و اقتباس از طرح کاخ‌های قدیمی ایران رسم شده است». توصیف طراحی داخلی مجلس هم در روایت خبرنگار گلبانگ جالب توجه است؛«ما به اتفاق یکدیگر، از در ورودی مجلس سنا، داخل می‌شویم و یکایک قسمت‌های جالب توجه این ساختمان بزرگ را تماشا می‌کنیم. همین‌که از پله‌ها بالا رفتیم قبل از هر چیز دو ستون طلایی رنگ که به شکل گیسوان بافته دخترخانم‌هاست توجه ما را جلب می‌کند. مهندسین و تماشاچیانی که تاکنون از کاخ سنا بازدید کرده‌اند این دو ستون طلایی را گیسوی سنا نامیده‌اند». 
آمدن نام فروغی در این پروژه نیز نباید چندان عجیب به‌نظر برسد و خاطر ‌دوستان غیایی را برنجاند؛ جایگاه فروغی در آن سال‌ها به حدی است که هر معمارِ تازه‌کارتری برای اجرای پروژه خود، ناچار از همراهی با فروغی است؛ با این همه وقتی به سالن جلسات علنی کاخ سنا می‌رویم و چگونگی ورود نور، محل قرار‌گیری دیوارهای متحرک سالن، پلکان‌ها و اتاق‌های مجموعه را نگاه می‌کنیم، خبر از ورود یک معمار تازه نفس و خوش‌آتیه به مجموعه معماری کشور می‌دهد. غیایی ارتفاع ساختمان کاخ را به بالاترین عدد خود رساند؛ 32 متر. بنای عظیم کاخ سنا در محوطه 16هزار مترمربعی با 6هزار متر زیر بنا ساخته شد و کار ساخت آن تا 1337یعنی 4 سال به طول انجامید.