دستکاری آمار آلودگی هوا

 سیدمحمد فخار ـ خبرنگار

180روز از سال 99گذشته و به‌زودی آسمان 8کلانشهر کشور صحنه هجوم آلودگی هوا خواهد شد. سرد شدن هوا در فصول پاییز و زمستان هرگاه با پایداری هوا مواجه شود، آلاینده‌های جوی در شهرها حبس می‌شوند تا تنفس برای 45میلیون ایرانی ساکن کلانشهرها سخت و سخت‌تر شود. نکته ناگوار اینکه در سال همه‌گیری کرونا ماسک‌ها هم نمی‌توانند سدی در برابر آلودگی هوا ایجاد کنند. در چنین شرایطی تنها چراغ قرمزی که می‌تواند در تصمیمات سریع دولت اثرگذار باشد، شاخص آلودگی هواست که هم‌اکنون روند اندازه‌گیری آن در5کلانشهر از 8کلانشهر کشور واقعی نیست. بررسی‌های همشهری از وضعیت سنجش آلودگی هوا در 8کلانشهر کشور مشخص کرد که دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا طی دو سال اخیر پاکسازی نشده و شاخص‌های آلودگی هوا را به غلط ارائه می‌دهند. این در حالی است که دستگاه‌های دچار نقص فنی باید از چرخه سنجش آلودگی هوا خارج شوند و متولیان نیز با اطلاع از این موضوع اقدام به دادن اطلاعات دست‌کاری شده از شاخص‌های آلودگی هوا کرده‌اند.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، اما به همشهری می‌گوید: وظیفه پایش و اعلام شاخص آلودگی هوا در همه شهرهای کشور با سازمان محیط‌زیست است و از این شاخص برای برآورد و اقدامات کاهنده آلودگی هوا بهره‌ می‌گیرد. به گفته شهیدزاده، در این مسیر شهرداری‌‌هایی که به موضوع اهمیت داده‌اند هم وارد موضوع پایش شدند و تهران نیز ازجمله این شهرداری‌هاست. از سال 72تمرکز بر همین موضوع در پایتخت شکل گرفت و در 26سال اخیر برای کاهش آلودگی هوا تلاش شد.

اهمیت گازدهی  به دستگاه‌ها
دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا باید به‌صورت دائم کالیبره و تنظیم مجدد شوند تا خروجی کیفیت صحیح و با دقت از دستگاه دریافت شود. برای این مهم باید بازدیدهای دوره‌ای، کالیبره کردن با فاصله زمانی مشخص و تامین قطعات مصرفی و یدکی رعایت شود. به‌عنوان مثال، برای تنظیم اندازه‌گیری آلاینده مونواکسید کربن باید کپسول گاز مشابه را به دستگاه بدهیم که غلظت مشخصی دارد و عددی را نمایش دهد که تنظیمات بعدی بر پایه آن باشد. این یعنی کیفیت گاز هم باید بالا باشد و از تولیدکنندگان شناخته‌شده، تهیه شود. بدین‌ترتیب، دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا باید 2هفته یک‌ بار گازدهی شوند. 

تحریم تجهیزات ایستگاه‌ها
تحریم در حوزه اندازه‌گیری آلودگی هوا هم آثاری برجای گذاشته است. آنگونه که شهید‌زاده به همشهری می‌گوید، طی سال‌های اخیر با توجه به همه محدودیت‌ها و تحریم‌هایی که سد راه تهیه این موارد بوده، تهران توانست اجناس سالمی تهیه کند تا دیتای موجود دقیق و کارشناسی باشد. در این مسیر برخی تحریم‌ها تجاری هستند. مثلا شرکتی که به تهران این گازها و تجهیزات را می‌دهد، در بازار آمریکا هم فعالیت دارد و اگر به ما چیزی بفروشد سود چندبرابری خود را در آن کشور از دست می‌دهد؛ پس وارد معامله با ایران نمی‌شود. یا مثلا تجارت ایران با کشورهای چین و هند هنوز دچار تحریم نشده، ولی در حوزه انتقال پول تحریم وجود دارد و باید برای دستیابی به اطلاعات دقیق در حوزه سلامت مردم، زحمت بسیاری در این حوزه متحمل شد. مواردی که موجب اختلال در روند اطلاع‌رسانی آلودگی هوا می‌شود، کم نیست. مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره اطلاعات غلط آلودگی هوا در برخی شهرها که طی سال‌های اخیر اعلام شده است، می‌گوید: باید بررسی شود که چرا این روند شکل گرفته است؟ اینکه آیا کالیبره کردن دستگاه‌ها و بحث‌های تحریمی مطرح است یا نکته دیگر؟ به علاوه ممکن است حتی دستگاه‌ها سرویس به‌موقع هم شده باشند، اما یک آتش‌سوزی، جوشکاری یا حضور یک کامیون دیتا را دچار اختلال کند. این موارد باید پالایش شود و مدیریت صحیح صورت گیرد.

مشکل کجاست؟
تحریم و تغییر استانداردها موجب تغییرات جدی در شاخص‌ها شده است. محمد میرزایی قمی، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست، در مصاحبه با همشهری اختلافات درباره شاخص آلودگی هوای کلانشهرها را تأیید می‌کند و می‌گوید: اختلاف دیتای کلانشهرها گاهی اوقات ناشی از این است که دستگاه دچار مشکل است که سرویس دوره‌ای برایش باید انجام شود و در این مسیر خرابی یک قطعه می‌تواند مشکل‌ساز شود. می‌دانید که تحریم باعث شده تامین قطعات این دستگاه‌ها با مشکلات فراوان روبه‌رو شود. مرکز ملی هوا این اطلاعات را بررسی و پالایش می‌کند و مبنای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد. بر همین اساس تحریم مشکلات بسیاری در این مسیر آورده است. وی می‌افزاید: تغییر استاندارد اندازه‌گیری شاخص‌هایی نظیر ازن نیز تغییراتی در شمار روزهای آلوده پدید آورده است. بنابراین نباید افزایش روزهای ناسالم را با سال‌های گذشته مقایسه کرد. میرزایی درباره احتمال مشکلات مالی برای گازدهی به ایستگاه‌های آلودگی هوای کشور می‌گوید: بودجه مرکز با توجه به رویکردهای کلی دولت نسبت به سال گذشته کمتر نشده، اما باید تلاش بیشتری برای اقدامات تجهیز ایستگاه‌ها به‌ویژه در کلانشهرها صورت گیرد.