راه‌حل جهانی برای خروج از آلودگی هوا

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

حمل‌ونقل پاک یکی از راه‌های کاهش آلودگی هواست؛ امری که کشورهای آسیایی در آن پیشتاز بوده‌اند و درستی این راه‌حل را به‌صورت عملی به جهان ثابت کرده‌اند. حمل‌ونقل برقی یکی از این گزینه‌هاست. چند سال قبل هشدار داده شده بود که آمریکا و اروپا از کاربرد اتوبوس‌های برقی در حمل‌ونقل عمومی جا‌مانده‌اند؛ زیرا چین به سرعت در حال تولید این محصول بوده و در این راه از کشور‌های غربی جلو زده است. در سال2019 گزارش خبرگزاری بلومبرگ نشان داد که راه‌اندازی اتوبوس‌های برقی در جهان با یک جهش بزرگ 32درصدی روبه‌رو شده است، اما بیشتر این رشد در چین اتفاق افتاده؛ تا جایی که در سال2018 از 425هزار اتوبوس برقی سراسر جهان 421هزار اتوبوس در چین در حال حرکت بودند. در همین سال کل قاره اروپا فقط 2250 و کشور آمریکا 300 اتوبوس برقی داشتند.

انگیزه هوای پاک
شهرداری‌های کلانشهر‌های چین که تا یک دهه قبل با آلودگی شدید هوا روبه‌رو بودند، حالا در حال جایگزینی برق به جای گازوئیل و بنزین هستند. همزمان میزان استفاده از زغال‌سنگ در صنایع اطراف شهر‌ها مهار شده و نتیجه آن کاهش سطح آلودگی هواست. فناوری اتوبوس‌های برقی اگرچه از نظر علمی در خارج از چین مورد مطالعه قرار گرفت، اما تولید انبوه اتوبوس‌ها و رساندن آنها به بازار مصرف در اختیار چین قرار دارد. در سال2001 که چین وارد سازمان تجارت جهانی شد خودرو‌سازان آمریکایی و ژاپنی در حال تولید اتوبوس‌هایی با سوخت فسیلی بودند که موتور‌های آنها را بهسازی کرده بودند. چین مسیر دیگری برای خودروسازی خود درپیش گرفت و به‌دنبال فناوری‌هایی رفت که رو به‌سوی آینده داشتند. برای یک دهه اتوبوس‌های برقی مشتری کافی نداشتند و زیرساخت‌هایی مانند دستگاه‌های شارژ فراهم نبود، اما سرانجام شهرداری‌ها به‌ اتوبوس برقی روی آوردند. در سال2008 که المپیک پکن برگزار شد ورزشکاران و تماشاگران با تعدادی اتوبوس برقی جابه‌جا شدند. سرمایه‌گذاری انبوه شهرداری‌های چین برای ساخت شبکه اتوبوس برقی از سال2010 شروع شد. دولت هم یارانه‌ای را برای کمک به شهرداری‌ها با هدف برقی کردن اتوبوس‌ها درنظر گرفت. کمپانی چینی BYD هم از این زمان شروع به ساخت اتوبوس برقی کرد و مدتی بعد بزرگ‌ترین تولید‌کننده خودرو‌های برقی در جهان شد.

سیم یا باتری
 در برخی شهر‌های شرق چین اتوبوس‌های برقی قدیمی وجود داشتند که انرژی را از سیم‌های آویخته در بالای خیابان دریافت می‌کردند. نمونه‌هایی از این وسایل حمل‌ونقل که از اروپا و بیشتر از انگلیس وارد شده بودند، هنوز هم در برخی نقاط مشغول به کار هستند، اما اتوبوس‌های برقی جدید شهری در چین نه با سیم بلکه با باتری‌های لیتیومی کار می‌کنند. در سال2013 دولت مرکزی چین یارانه‌هایی برای خرید خودرو‌های الکتریکی تعیین کرد و قیمت برقی را که برای اتوبوس‌های شهری استفاده می‌شود به‌شدت کاهش داد تا کاربرد آنها در مقایسه با اتوبوس‌های گازوئیلی مقرون به صرفه باشد. از سال2014 مزیت اتوبوس برقی در شهر شانگهای با کاهش سروصدا و دود دیده شد و در سال2015 شهر‌های بزرگی برای حذف تدریجی سوخت فسیلی از اتوبوس‌ها هدف‌گذاری شدند. شهرداری‌ها هم اجازه داشتند ابتکار‌های محلی برای این کار نشان دهند. شهرداری شهر 17میلیون نفری شنزن در جنوب چین شرکت‌های خصوصی را دعوت به همکاری کرد تا باتری‌های خودروی برقی را اجاره دهند و هزینه اجاره باتری از محل صرفه‌جویی مصرف گازوئیل پرداخت شود. شهرداری شانگهای نیز شروع به پرداخت یارانه برای برق موردنیاز اتوبوس‌ها کرد. مدتی بعد برای جلوگیری از سوءاستفاده از یارانه‌های شهری دولت مرکزی قوانینی را تصویب کرد که فقط زمانی به اتوبوس‌ها یارانه برق پرداخت ‌شود که مسافت معینی را در طول روز پیموده باشند.

کاهش سوخت فسیلی
در سال2020 دولت چین تعهد کاهش تولید کربن را شروع کرد که بخشی از آن شامل ترویج وسایل نقلیه برقی از سوی شهرداری‌ها بود. در پایان سال2022 وزارت حمل‌ونقل چین اعلام کرد که سه‌چهام اتوبوس‌های شهری از انرژی‌های جدید استفاده می‌کنند. این انرژی‌های جدید شامل خودرو‌های هیبریدی با سوخت هیدروژن و متانون هم می‌شود. در سال2022 حدود 84درصد از مجموع انرژی‌های جدید، اتوبوس‌های برقی بودند. یوتانگ (Yutong) یکی از کمپانی‌های تولید اتوبوس برقی است که تولیدات خود را به تعداد زیادی از کشور‌های جهان از آسیا تا آمریکای لاتین صادر می‌کند. موفق‌ترین شهرداری چین در زمینه برقی کردن اتوبوس‌ها شهرداری شنزن است که از سال2017 عمده ناوگان خود را به‌صورت برقی درآورده است. اطلاعات مربوط به آلودگی هوا در سال2021 نشان می‌دهد که این کار مستقیما باعث بهتر شدن کیفیت هوای این شهر شده است.

آسیا
سبقت گرفتن از ژاپن
در سال2023 سی‌ان‌ان گزارش داد که چین برترین صادر‌کننده خودرو در جهان شده است و بعد از افزایش صادرات به روسیه، مهم‌ترین رقیب خود یعنی ژاپن را پشت سر گذاشته است. بخش زیادی از مشتریان خودرو‌های ژاپنی سراغ تولید‌کنندگان خودرو‌های برقی می‌روند؛ زیرا کمپانی‌های خودروهای‌برقی چینی به‌دنبال توسعه بازار خود در کشور‌های دیگرند.
شهرداری پایتخت ازبکستان در سال2023 قرارداد واردات 800اتوبوس را با چین منعقد کرد که 300دستگاه آن برقی و 500دستگاه گازسوز هستند. به جز اتوبوس‌های برقی، اتوبوس‌های گازسوز هم با ویژگی آلایندگی کم انتخاب شده‌اند تا گامی برای حفظ محیط‌زیست شهری در تاشکند برداشته باشند. علاوه بر این اتوبوس‌ها برای معلولان مناسب‌سازی‌ شده و مجهز به تهویه مطبوع هستند. تابستان‌های تاشکند بسیار گرم است و وجود تهویه‌های قدرتمند در اتوبوس‌ها ضروری است. بعضی از اتوبوس‌ها به‌صورت سفارشی و با توجه به آب و هوای تاشکند ساخته شده‌اند. مغولستان هم در حال واردات اتوبوس‌های برقی است. به گزارش شینهوا از سال2020 اتوبوس‌های برقی چین به شهر ‌اولان‌باتور راه‌پیدا کرده و مورد استقبال مسافران قرار گرفته‌اند. یک ماه قبل هم 50اتوبوس از چین وارد مغولستان شد تا به رفع مشکل کمبود اتوبوس در این کشور کمک کند. مغولستان به‌دلیل شکل جغرافیایی خود به حمل‌ونقل جاده‌ای نیاز دائمی دارد و پایتخت 1.5میلیون نفری آن هم با آلودگی هوا درگیر است که اتوبوس‌های برقی راهی برای کاهش این مشکل به‌شمار می‌آیند.

آمریکای جنوبی
الکتریکی چینی به‌جای بنزینی اروپایی
برخی از کشور‌هایی که نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی هستند از صنایع خودرو‌سازی برقی چین میزبانی می‌کنند. یکی از این کشور‌ها برزیل است. به گزارش الجزیره، در چند سال گذشته کمپانی‌های اروپایی مانند فورد و مرسدس بازار برزیل را ترک کردند، اما خودرو‌ساز‌های چینی در حال پرکردن جای‌ آنها هستند. نمونه آن گریت‌وال‌موتورز است که می‌خواهد در تاسیسات کارخانه‌های بنز، شروع به تولید خودرو کند. اتفاقی که برزیل پیش‌بینی می‌کند، تغییر صنعت خودرو‌سازی از سوخت فسیلی به برقی است. خودرو‌های برقی در برزیل مشتری چندانی ندارند، اما سرمایه‌گذاری چینی‌ها باعث تولید خودرو‌های ارزان‌تر می‌شود و اگر این قیمت بتواند مشتری‌های بیشتری را جذب کند باعث جلو‌افتادن برزیل در این صنعت در منطقه آمریکای جنوبی خواهد شد. زیرساخت‌های خودروی برقی در برزیل محدود است، اما مشاغل مربوط به وسایل نقلیه برقی در حال افزایش هستند.
درگیر شدن برزیل با خودرو‌سازی‌های سنتی اروپایی نتیجه تنش‌های سیاسی شدید در این کشور بود و باعث خروج این خودرو‌سازها از کشور شد و حالا برزیل شانس خود را با خودرو‌های برقی چینی به‌عنوان یک بازار روبه‌ آینده آزمایش می‌کند.

بازار جهانی
از مجارستان به اروپا، از مکزیک به آمریکا
در نخستین ماه سال2024 یک شرکت کشتیرانی 3هزار وسیله نقلیه برقی را از چین به بنادر اروپایی رساند. شرکت چینی بی‌وای‌دی (BYD) در رقابت با شرکت تسلا این خودرو‌ها را به اروپا صادر کرده است. صادرات خودروی برقی از چین به اروپا از سال قبل شروع شد؛ زمانی که بی‌وای‌دی اعلام کرد نخستین شعبه کارخانه خود را در مجارستان ایجاد می‌کند. اهمیت این کار تا جایی بود که دولت مجارستان هم بیان کرد این سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند هزاران شغل ایجاد کند و برای اقتصاد مجارستان مزایایی دارد. در سال‌های قبل خودرو‌سازی‌های آلمانی مانند بی‌ام‌و و آئودی در این کشور شعبه‌هایی تاسیس کرده بودند؛ زیرا هزینه‌های تولید مانند دستمزد کارگر یا هزینه انرژی در مجارستان نسبت به آلمان و فرانسه کمتر است، اما حالا چین وارد این بازار شده است. شرکت بی‌وای‌دی همچنین به‌صورت غیررسمی اظهار کرده است که در حال راه‌اندازی یک شعبه در مکزیک است. اگر چنین اتفاقی بیفتد، خودرو‌های برقی چین به بازار آمریکا خواهند رسید. اکنون خودرو‌های چینی برای ورود به بازار آمریکا باید تعرفه گمرکی زیادی بپردازند، اما اگر این خودرو‌ها در مکزیک ساخته شوند شامل توافقنامه‌هایی بین 3کشور آمریکا، کانادا و مکزیک می‌شوند و از این تعرفه سنگین معاف خواهند بود. موضوع دیگری که با شروع به‌کار کارخانه بی‌وای‌دی در مکزیک بروز خواهد کرد، رقابت یا همکاری احتمالی بی‌وای‌دی و تسلاست؛ زیرا تسلا هم در خودرو‌سازی‌های مکزیک سرمایه‌گذاری کرده است. مهم‌ترین حوزه رقابت این دو خودرو‌ساز در مکزیک در تولید باتری است. بی‌وای‌دی که کار خود را با فروش خودروی الکتریکی در داخل چین رونق بخشید، ابتدا به کشو‌ر‌های نزدیک مانند اندونزی و تایوان گسترش پیدا کرد و امروزه با نزدیک 50کشور قرارداد‌های تولید و فروش امضا کرده یا در حال نفوذ به بازار مصرف آنهاست. بی‌وای‌دی از همان ابتدای کار دفتری در بندر روتردام هلند راه‌اندازی کرد، اما برای بیشتر از یک‌دهه نتوانست هیچ وسیله نقلیه‌ای بفروشد. خریداران اروپایی به‌شدت در مقابل محصولات بی‌وای‌دی مقاومت می‌کردند، اما اکنون کیفیت محصولات و دامنه کار آن به حدی گسترش پیدا کرده که خودرو‌سازان قدیمی قاره را نگران کرده است.