چهار دیواری قرنطینه

مجید صفاری‌نیا ـ رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران

شیوع ویروس کرونا در دنیا تغییرات گسترده‌ای را در زندگی فردی و اجتماعی ایجاد کرده است. قرنطینه و خانه‌نشینی اجباری باعث شد برخی رفتارها در خانواده‌ها تغییر پیدا کند. در خانواده‌های کوچک‌تر، تعاملات میان اعضا کمرنگ شده بود اما در دوران قرنطینه آنها ناگزیر از ارتباط بیشتر و نزدیک‌تر شدند. در 2‌ماه گذشته و زمانی که خانواده‌ها در قرنطینه خانگی بودند، تجربه متفاوتی هم به‌دست آمد؛ فرصتی برای شناخت بیشتر از یکدیگر و مجالی برای تمرین تعاون، همکاری و هم‌افزایی بین اعضای خانواده. اینکه تصور کنیم زندگی در دوران قرنطینه، صرفا سختی‌ها، اختلافات خانوادگی و در یک کلام پیامدهای منفی را به خانواده‌ها تحمیل کرده، نگاه یک‌سویه‌ای است و برداشت درستی نیست. در تحلیل وضعیت جامعه و مواجهه آن با کرونا بیشتر مسائل و موضوعاتی چون افزایش مشکلات خانوادگی مورد توجه قرار گرفته درحالی‌که در نقطه مقابل، آن سوی دیگری هم وجود دارد و آن اینکه مواجهه با مخاطرات بیماری کرونا و قرار گرفتن در وضعیت بحران و نگرانی‌ها و مشکلات مشترک، موجب شده اعضای خانواده ارتباط و همفکری بیشتری داشته باشند، ویژگی‌های مثبت و منفی، سلایق و علاقه‌مندی‌ها و توانایی‌های یکدیگر را بهتر بشناسند و تحمل‌شان را برای مواجهه با مسائل و مشکلات بالاتر ببرند.  کاهش صبوری و مدارا به واسطه ابعاد شخصیتی خانواده، سابقه مشکلات روانشناختی و وضعیت سلامت روانی فرد، ممکن است او را به نشان دادن واکنش‌هایی وادار کند. برخی افراد در این شرایط زودرنج و کم‌تحمل شده‌اند، برخی زودتر خسته می‌شوند و تداوم این شرایط باعث می‌شود چالش‌ها و تنش‌هایی که پیش از شیوع کرونا هم در خانواده‌ها وجود داشته، نمود بیشتری پیدا کند.
از سوی دیگر در زمان شیوع کرونا مراجعات حضوری به مراکز مشاوره، محدود و در واقع حذف شده و عمده مراجعات به‌صورت تلفنی و مجازی انجام می‌شود. رصد مراجعات تلفنی و مجازی نشان‌دهنده این نکته است که در ابتدای شیوع کرونا، اضطراب و نگرانی ناشی از ابتلای به ویروس، رعایت نکردن بهداشت فردی توسط یکی از اعضای خانواده، مشکلات مربوط به سوگواری و از دست دادن عزیزان و در نهایت، مشکلات خانوادگی در صدر درخواست‌های مشاوره‌ها بوده است اما در تماس‌هایی که از روز هفتم فروردین به بعد با مراکز مشاوره گرفته شده است، مشاوره‌های مربوط به مشکلات خانوادگی بیشتر شده و در صدر مشاوره‌ها قرار گرفته است. البته در شرایط عادی و در تحقیقی که در سال 95در سطح شهر تهران انجام شد هم نتایجی به‌دست آمد که نشان می‌داد یک سوم زوجین مورد مطالعه، رضایت‌مندی بالایی از زندگی خود داشتند و دو سوم بقیه میزان رضایت کمتری از زندگی تا نارضایتی کامل داشتند. بنابراین در دوران پیشاکرونا نیز دو سوم زوجین تهرانی رضایت کمتری نسبت به بقیه از زندگی خود داشتند و شرایط جدید می‌تواند بخشی از اختلافات پیشین را تشدید کند. شیوع کرونا در شرایط فعلی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آن، متغیری است که می‌تواند مشکلاتی برای خانواده‌ها ایجاد کند، ثبات و برنامه خانواده را تغییر بدهد و پیامدهایی داشته باشد که در نهایت به نارضایتی بیشتر در همان دو سوم زوج‌های ناراضی منجر شود. بنابراین تأکید می‌کنم که بالا بودن آمار تلفنی مشاوره اختلافات زناشویی الزاما به‌معنای افزایش اختلافات در زمان کرونا نیست. در واقع پیامد این اتفاقات و تغییر روال عادی و روزمره زندگی از نظر اقتصادی، اجتماعی و روانشناختی می‌تواند در زوج‌هایی که نارضایتی بالاتری نسبت به بقیه زوج‌ها دارند، اثرگذار باشد و مشکلات بیشتری را در زندگی و رابطه و تعاملات آنها به‌دنبال داشته باشد.